Een kijkje in de Sixtijnse kapel van Vaticaanstad

We schrijven wel degelijk Vaticaanstad om geen verwarring te veroorzaken. Want in de Santa Maria Maggiore van Rome bevindt zich immers ook een Sixtijnse Kapel. Die werd echter gebouwd door Domenico Fontana in 1584 voor paus Sixtus V, terwijl de kapel in het Vaticaan werd gebouwd voor paus Sixtus IV en wel zo’n honderd jaar vroeger, door Giovannino d’ Dolci, tussen 1473 en 1484. Gisteren zijn de 115 stemgerechtigde kardinalen om 16.30 uur Belgische tijd in processie deze Sixtijnse Kapel binnengegaan om aan de verkiezing van een nieuwe paus te beginnen. De prelaten installeerden zich, op bij lottrekking genummerde plaatsen, achter twee rijen van drie tafels. Vandaag wat meer over het decor van dit conclaaf: de Sixtijnse kapel.

Op het Sint-Pietersplein volgen op dit moment tienduizenden mensen de gebeurtenissen rechtstreeks op twee reusachtige televisieschermen, in een uitzending van de Vaticaanse televisie. Gisteravond kwam er zwarte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel. Dit wijst erop dat de 115 in conclaaf bijeengekomen kardinalen een eerste stembeurt hebben gehouden en dat er nog geen tweederde meerderheid is gevonden om een opvolger te hebben voor de op 2 april overleden Johannes Paulus II. De precieze stemuitslag wordt niet bekendgemaakt, de stembriefjes zijn inmiddels al verbrand. Het conclaaf was effectief begonnen om 17.23 uur. De menigte op het Sint-Pietersplein juichte toen er rook was vooraleer de massa zich realiseerde dat die zwart was.

De Sixtijnse kapel is eigenlijk een uitbreiding van het pauselijk paleis, dat van buitenaf vrijwel ontoegankelijk is. Dit komt doordat er in die tijd voortdurend rebellie tegen Rome en de kerkelijke staat was. Het rechthoekige gebouw heeft een afmeting van 40,23 bij 13,41 meter en een hoogte van 20,70 meter. Dat lijken bizarre afmetingen, maar er is een reden voor: dit zijn exact de maten van Salomo’s tempel. De kapel bestaat uit drie verdiepingen, waarvan alleen de tweede verdieping te bezoeken is. De kelderverdieping maakt deel uit van het Museum voor Moderne Religieuze Kunst. De Capella Sistina mag dan wereldberoemd zijn, het gaat de bezoeker vooral om de befaamde plafondschilderingen van Michelangelo, die zo mogelijk nog bekender zijn. De fresco’s werden van 1980 tot 1994 grondig gerestaureerd (zie Nieuwsbrief van gisteren). Tot dan had geen mens in de voorbije eeuwen de oorspronkelijke kleurenpracht van Michelangelo’s titanenwerk kunnen aanschouwen. Kaarsroet, stof en walmen van olielampen en sigaren hadden de schilderijen grauw en dof gemaakt. Daarna werden de fresco’s op de zijwanden eveneens onder handen genomen.

Op 11 december 1999, net op tijd voor het jubeljaar 2000, heeft Johannes-Paulus II de volledig gerestaureerde kapel opnieuw ingewijd. De 12 taferelen op de zijmuren zijn overigens geschilderd door Umbrische en Toscaanse kunstenaars en zijn hoogtepunten van renaissancekunst. Ze worden echter volledig in de schaduw gesteld door Michelangelo’s werk. In de nabijgelegen Capella Paolina (jammer genoeg niet toegankelijk voor het publiek) bevinden zich ook nog twee wandschilderingen van Michelangelo. De kunstenaar was 75 jaar toen dit werk in 1550 klaar was. Zijn opdrachtgever, paus Paulus III was een jaar voordien overleden, maar kroop vlak voor zijn dood nog op een laddertje om de schilderrijen van dichtbij te bekijken. Michelangelo werkte van mei 1508 tot oktober 1512 aan het gewelf van de Sixtijnse kapel, dat moest aansluiten aan de fresco’s op de muren. Het belangrijkste onderwerp was de scheppingsdaad. In het midden van het plafond zijn vijf van de negen schilderijen scxc3xa8nes uit het scheppingsverhaal. De andere zijn bijbelse verhalen. De fresco’s zijn allen omringd door Ignudi (naakte jongelingen).

Michelangelo was 33 jaar toen hij de opdracht kreeg en had dit nooit voordien gedaan. Aan Het Laatste Oordeel op de altaarwand, werkte hij ruim 20 jaar later, van 1536 tot 1541, in opdracht van Clemens VII. Michelangelo schilderde zijn meesterwerken helemaal alleen, met enkel een assistent om de natte kalk aan te brengen en de verf te mengen. Het gaat om 3.000 m2 en 380 figuren. De Sixtijnse kapel is vernoemd naar de opdrachtgever, paus Sixtus IV. Rondom de schilderingen in het midden van het plafond kwamen de portretten van de profeten. In de lunetten en de driehoeken boven de ramen zijn portretten van voorouders van Christus geschilderd. In de vier hoeken van het plafond ziet men scxc3xa8nes uit het Oude Testament, die “de verlossing” als onderwerp hebben.

Paus Sixtus IV gaf Pietro Perugino, de leermeester van Rafaxc3xabl, de leiding over de decoratie. Perugino deelde de kapel in twee delen. Op het linker deel schilderde hij fresco’s met scxc3xa8nes uit het leven van Mozes en op het rechter deel scxc3xa8nes uit het leven van Christus. Deze keuze was gemaakt, omdat men Mozes als voorloper van Christus zag. Tussen alle ramen schilderden vele beroemde kunstenaars de portretten van 24 pausen. Hiermee wilde men de relatie tussen Christus en de paus op de voorgrond plaatsen. Aan de kapel werkten behalve Perugino ondermeer mee: Sandro Botticelli, Cosimo Rosselli, Luca Signorelli, Domenico Ghirlandaio en Fra Diamante. Op vrijdag 15 augustus 1483 werd de kapel voor het eerst plechtig ingewijd. Het plafond van de kapel was toen nog met een blauw sterrenfirmament geschilderd, versierd met gouden sterren. De kapel werd op Maria-Hemelvaart ingewijd, omdat de paus het bouwwerk aan de Moeder van God opdroeg. Boven het altaar was een fresco te zien van de Hemelvaart van Maria. De vloer was betegeld met ingelegde marmersteentjes die een mozaxc3xafek van geometrische figuren vormden. Ook werden er lijnen op de vloer aangebracht, die het verloop van processies aangaven.

Zoals gezegd kreeg de kapel in 1536 opnieuw een verfbeurt van Michelangelo. De muur achter het altaar was dit keer aan de beurt. Het fresco van de altaarmuur en enige van zijn eigen voorstellingen op het plafond werden verwijderd. Hij schilderde op deze plaats Het Laatste Oordeel. Hij deelde de voorstelling op in twee delen. Links schilderde hij doden die uit hun graf verrijzen. Rechts schilderde hij een voorstelling van verdoemden die naar de hel afdalen. Naast deze voorstellingen is er zowel links als recht een strook van heiligen die links en rechts naast de oordelende Christus staan. Links en rechts van de afbeelding van de oordelende Christus staan engelen. De engelen aan de linker kant houden het kruis en de doornenkroon van Christus vast en rechts tonen de engelen de zuil waaraan Christus was vastgebonden, toen hij gegeseld werd.

De vele naakte figuren werden door latere pausen uit preutsheid van kleren voorzien. Het woord porno was nog niet uitgevonden maar zo beschouwden sommige pausen de kunstwerken. De uit Utrecht afkomstige Adrianus VI (aan wie in Leuven het pauscollege herinnert en tevens de man die ooit nog rector aan de KULeuven was) moest al helemaal niets hebben van kunstenaars en dreigde ermee de zoldering van de Sixtijnse Kapel gewoon wit te laten verven, zodat die vieze blote figuren tenminste niet meer zichtbaar zouden zijn. Adrianus is (gelukkig voor de kunstliefhebbers!) amper een jaar paus geweest. Nadat hij gestorven was, bevestigden onbekende Romeinen aan de deur van zijn lijfarts een boeket bloemen met de tekst ‘Voor de bevrijder van het vaderland’. Eeuwenlang circuleerden hardnekkige geruchten dat deze paus werd vergiftigd. De Romeinen, al van in de prille oudheid hartstochtelijke kunstliefhebbers, hadden het duidelijk niet begrepen op die man! Wie vandaag tijdens een bezoek aan deze wereldberoemde kapel de drukte bekijkt en de veiligheidsmaatregelen ziet waarmee iedere bezoeker in de gaten wordt gehouden en, zonodig tot de orde geroepen, kan zich nauwelijks voorstellen dat Goethe in 1787 nog in deze kapel heeft geluncht. Daarna zette hij zich in de (niet meer aanwezige) pauselijke troon om er een middagdutje te doen. Goethe en zijn vrienden mochten zelfs een ladder tegen Het Laatste Oordeel plaatsen om bepaalde figuren van het fresco over te calqueren. De tijden zijn grondig veranderd, zoveel is duidelijk…. http://www.christusrex.org/www1/sistine/0-Tour.html