Kardinaal Josef Ratzinger gekozen als 265ste paus

Voor het eerst in 480 jaar komt er opnieuw een Duitser aan het hoofd van de katholieke Kerk. Uiteindelijk kozen 115 stemgerechtigde kardinalen gisteren, dinsdag 19 april, in nauwelijks 24 uur, de Duitse curiekardinaal Josef Ratzinger tot 465ste paus in de geschiedenis van de katholieke Kerk. Kardinaal Ratzinger kiest voor de naam Benedictus XVI – de gezegende. Met deze paus kiezen de kardinalen gewoon voor zekerheid en continuïteit.

Kardinaal Ratzinger was jarenlang aartsbisschop van München. Daarna was hij ruim twintig jaar lang de theologische raadsman van paus Joannes Paulus II. Algemeen wordt dan ook aangenomen dat hij diens beleid zal verderzetten. Uit de schoorsteen van de Sixtijnse kapel is rond 17.55 uur gisteravond rook gekomen.

Andermaal was het eerst onduidelijk of het witte dan wel zwarte rook was. Pas toen omstreeks 18.05 uur de klokken op het Sint-Pietersplein werden geluid, kwam de bevestiging dat de 115 stemgerechtigde kardinalen een nieuwe paus hadden gekozen. Op het Sint-Pietersplein heerste bij de vele duizenden aanwezigen een jubelstemming toen het klokkengelui weerklonk.

Kardinaal Jorge Medina Estevez uit Chili maakte aan Rome en de wereld bekend dat kardinaal Ratzinger tot paus verkozen was en dat die de naam Benedictus XVI gekozen had. Daarna verscheen paus Benedictus XVI, minder dan uur nadat hij ermee ingestemd had paus te worden, op het balkon aan het Sint-Pietersplein. Op dat ogenblik hadden er zich al honderdduizenden nieuwsgierigen en gelovigen op het plein verzameld om er zelf bij te zijn als de nieuwe paus bekend werd.

Kardinaal Ratzinger maakte al van bij het begin van zijn toespraak duidelijk dat het geen eenvoudige taak wordt om de grote paus Johannes Paulus II op te volgen: “De kardinalen hebben mij gekozen, een eenvoudige en nederige arbeider in de Wijngaard van de Heer. Maar het feit dat de Heer kan werken en zelfs handelen met onvolmaakte middelen troost me, en ik vertrouw me vooral toe aan jullie gebeden”. Daarna sprak paus Benedictus XVI, zoals de traditie dat wil, de urbi et orbi-zegen over de stad Rome en de wereld uit.

Kardinaal Ratzinger, die in 1927 in Beieren geboren werd, is 78 jaar oud. Hij is één van de belangrijkste en ongetwijfeld ook een van de meest invloedrijke theologen van de katholieke Kerk. Kardinaal Ratzinger staat bekend als een fel verdediger van de traditionele leer van de Kerk, wat hem de bijnaam ‘de pantserkardinaal’ opleverde.

Toch behoorde hij tijdens de periode van het Tweede Vaticaans Concilie tot de groep van hervormingsgezinden. In het Duitse Traunstein, Ratzinger’s tweede huis, staat hij bekend als een minzaam en vriendelijk man. De kardinaal maakte ook een diepe indruk met zijn aangrijpende homilie tijdens de begrafenis van paus Johannes Paulus II.

Kardinaal Ratzinger werd in 1951 tot priester gewijd. Nog dertig jaar oud werd hij professor dogmatiek aan de Filosofisch-Theologische Hogeschool van Freising. Daarna kende hij een echte theologische blitzcarrièrre, waarbij hij respectievelijk in Bonn, Munster, Tübingen en Regensburg les gaf.

In 1977 werd hij aartsbisschop van München en Freising en iets later kardinaal. In 1981 haalde paus Johannes Paulus II hem naar Rome en plaatste hem aan het hoofd van de Congregatie voor de Geloofsleer. In die hoedanigheid nam hij erg duidelijke standpunten in inzake in geboorteregeling, de bevrijdingstheologie en zijn verzet tegen de wijding van vrouwen tot priester. In Duitsland zette hij ook kwaad bloed met zijn verzet tegen de gemeenschappelijke Avondmaalviering met protestanten.

Volgens Radio Vaticaan kiezen de kardinalen met deze nieuwe paus vooral voor continuïteit. Jarenlang was hij een van de nauwste medewerkers van paus Johannes Paulus II. Als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer tekende hij ook de grote lijnen uit van het pontificaat van Johannes Paulus II.

Als paus Benedictus XVI zal hij dat beleid zonder enige twijfel, mogelijk nog duidelijker en consequenter voortzetten. De nieuwe paus staat bekend als bijzonder intelligent en als een briljant theoloog. Als hoofd van 1,1 miljard katholieken wacht hem nu de zware taak om als herder zijn kudde doorheen het woelige derde millennium te leiden.

Paus Benedictus XVI werd op 16 april 1927 als Josef Ratzinger geboren in het Duitse stadje Marktl am Inn (Beieren). In 1939 startte hij met zijn priesterstudies aan het seminarie. In 1943, op 16-jarige leeftijd, werd hij, net als de rest van zijn klas, ingezet bij het luchtafweergeschut. In 1944 werd hij soldaat bij de Wehrmacht, maar in mei ’45 deserteerde hij. Hij keerde terug naar Traunstein, ook al liep hij het risico dat hij terechtgesteld zou worden. Daar werd hij in 1945 door de Amerikanen krijgsgevangen gemaakt.

Na de oorlog zette hij zijn priesterstudies verder en op 29 juni 1951 werd hij tot priester gewijd. In 1953 werd hij doctor in de theologie, nauwelijks een jaar later – hij was toen 26 jaar oud – werd hij docent dogmatiek en fundamentele theologie aan de Filosofisch-Theologische Hogeschool van Freising.

In 1959 werd hij hoogleraar dogmatische theologie aan de Universiteit van Bonn en in 1966 te Tübingen. Van 1962 tot 1965 was de theoloog peritus tijdens het Tweede Vaticaans Concilie. Vanaf 1969 doceerde hij aan de Universiteit van Regensburg, waar hij in 1976 ook vice-president werd. In 1972 was hij een van de medeoprichters van het bekende katholieke tijdschrift Communio, met bekende theologen als Hans Urs von Balthasar en Henri de Lubac.

Op 25 maart 1977 werd hij benoemd tot aartsbisschop van München en Freising en op 27 juni 1977 creëerde paus Johannes Paulus II hem tot kardinaal. Die benoemde hem op 25 november 1981 ook tot prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer. Van 1986 tot 1992 maakte hij zich ook bijzonder verdienstelijk als voorzitter van de pauselijke commissie die verantwoordelijk was voor de nieuwe catechismus van de Katholieke Kerk.

Kardinaal Ratzinger leidt tevens de theologische commissie van het Vaticaan. In 1998 werd hij vice-deken en in 2002 deken van het kardinaalscollege. Sinds 1984 ontving hij liefst zeven eredoctoraten, het laatst nog in Rome (1999) en de Universiteit van Wroclaw, Polen (2000).

Hoewel kardinaal Ratzinger niet onbekend is, is het toch niet eenvoudig om een profiel van hem op te stellen. Josef Ratzinger (78) raakte de voorbije decennia vooral bekend als verdediger van het geloof. Dat heeft hij vooral te danken aan het feit dat hij aan het hoofd staat van de Congregatie van de Geloofsleer, die algemeen beschouwd wordt als de opvolger van de rechtbank van de inquisitie.

Algemeen gaat men ervan uit dat Paus Benedictus XVI behoort tot de meer traditionele vleugel van de katholieke Kerk en dat hij een voorstander is van de strakke lijn en niet gemakkelijk compromissen sluit. Maar als prefect van de Congregatie van de Geloofsleer is hij natuurlijk ook een beetje gevangene van zijn functie, omdat hij waakhond moet zijn van het geloof.

Toch kan niet ontkend worden dat hij geen voorstander is van theologische vernieuwing. Vele andere theologen zijn van oordeel dat de katholieke Kerk zich moet openstellen voor de wereld en op een hedendaagse manier naar antwoorden moet zoeken. Als prefect van de Congregatie van de Geloofsleer is Ratzinger steeds streng opgetreden tegen excessen.

Hij was het brein achter de twee veroordelingen van de bevrijdingstheologie, maakte als prefect van de Congregatie van de Geloofsleer duidelijk dat er geen sprake van kan zijn om vrouwen tot priester te wijden en hij droeg mee bij tot de veroordeling van Hans Kung, die hem nochtans mee als dogmaticus in Tubingen had binnengehaald.

Recenter publiceerde hij Dominus Iesus, waarin de uniciteit van het christelijke heil in de katholieke Kerk bevestigd werd en waarmee duidelijk werd dat er geen sprake kan zijn van een gemeenschappelijke viering van het Avondmaal met de protestantse Kerk. Maar Benedictus XVI is ook een briljant theoloog.

Hij is de drijvende kracht achter de vele encyclieken en andere theologische geschriften van  Johannes Paulus II. Hij spreekt tevens erg vloeiend vier talen en volgens Thomas Reese van het jezuïetentijdschrift America kan niemand ontkennen dat hij een aangename gesprekspartner is.

Dat is wellicht ook de reden waarom er nu zo’n vreugde is in zijn thuisbasis, het Duitse stadje Traunstein. Ratzinger studeerde hier reeds als tiener aan het seminarie. Studenten van het seminarie vertelden dinsdagavond aan CNN dat ze zijn verkiezing bijna niet voor mogelijk hielden: “Hij eet met ons. Ik weet dat hij zijn werk goed zal doen.”, zegt Thomas Frauenlob. Ratzinger bezoekt Traunstein regelmatig en heeft er nog een appartement op het seminarie. Mensen daar kennen hem vooral als een beminnelijk man.

Qua profiel sluit Ratzinger nauw aan bij Johannes Paulus II: dogmatisch eerder behoudsgezind, maar op sociaal vlak vooruitstrevender. Net als Johannes Paulus II werd Ratzinger sterk getekend door de oorlogsjaren. Nauwelijks 14 jaar oud werd hij ingelijfd bij de nazi-jugend. Maar die kon hij al snel verlaten omdat hij naar het seminarie ging.

Later werd hij ingelijfd bij het Duitse leger, waar hij aanvankelijk moest instaan voor het antitankgeschut – een taak die in die tijd voor tieners niet zo uitzonderlijk was bij het Duitse leger. In mei 1945 deserteerde hij uit het Duitse leger en keerde, op gevaar van het eigen leven, terug naar Traunstein.

Na de oorlog ging hij naar het seminarie en in 1951 werd hij samen met zijn broer tot priester gewijd. Ratzinger veroordeelde zowel fascisme als communisme, maar hij verliet in de jaren zestig tijdens de studentenprotesten wel de Universiteit van Tübingen om docent te worden aan de meer behoudende Universiteit van Regensburg.

Paus Benedictus XVI staat ook bekend als fan van Mozart en hij speelt ook zelf erg graag piano. Toch kan het niet anders dan dat deze pausverkiezing veel van hem eist. Als theoloog wordt hem nu ontnomen wat hem het meest meer dierbaar is: zijn theologische arbeid. Maar ook dat heeft hij gemeenschappelijk met Johannes Paulus II.