500 jaar geleden werd de Laocoön-groep ontdekt

Vanaf 16 november wordt het 500-jarig bestaan gevierd van de Vaticaanse musea. Hiervoor zet het Vaticaan de beroemde Laocoön-groep tot eind dit jaar speciaal in de kijker. Die beeldengroep werd op 14 januari 1506 ontdekt door wijnbouwer Felis de Fredis, terwijl hij een ingestorte kelder onder zijn wijngaard aan het uitgraven was.

Dat gebeurde in de buurt van de Domus Aurea, Nero’s gouden paleis. Michelangelo en Giuliano da Sangallo werden er door de paus op uitgestuurd om de ontdekking te bekijken en identificeerden het meteen als een beeldengroep die al door Plinius de Oudere werd beschreven.

Toen het beeld gevonden werd, ontbraken er enkele stukken: het meest opvallende was het onderste gedeelte van Laocoöns rechterarm, die bij de elleboog afgebroken was. Paus Julius III hield een wedstrijd, door Raphael gejureerd, waarbij men de houding van de arm kon bepalen. Een uitgestrekte arm won de wedstrijd, alhoewel Michelangelo van mening was dat de arm gebogen achter Laocoöns achterhoofd moest zitten.

Het hele project draaide erop uit dat het beeld tussen 1532 en 1535 nogal slordig werd gerestaureerd. Vrij recent, in de periode 1957-1960, werd dit beter aangepakt dankzij een vondst in 1957 van een aantal brokstukken van een Laocoöngroep in een grot bij Sperlonga, aan de kust van Lazio. Ook werd de originele rechterarm teruggevonden, die – zoals Michelangelo al had vermoed – inderdaad gebogen was en achter Laocoöns hoofd hoorde. De uitgestrekte arm werd verwijderd en het origineel herbevestigd.

Het monumentale beeldhouwwerk de Laocoöngroep, ook wel Laocoön en zijn zoons genoemd, is waarschijnlijk tussen 40 en 20 v. Chr. gemaakt op het eiland Rhodos, al zijn er bronnen die het werk situeren tussen 130 en 160 v. Chr. Volgens Plinius is het gebeeldhouwd door Agesandros en zijn zoons Athenedoros en Polydoros.

Het gaat om een van de beroemdste beeldengroepen uit de Oud-Griekse beeldhouwkunst. Het beeld stelt de Trojaanse priester en ziener Laocoön voor, samen met zijn twee zoons, Thymbraeus en Antiphantes. Het beeld staat op de Cortile Ottagono, de achthoekige binnenplaats in het Vaticaans museum.

Laocoön, in de Griekse sage een Trojaans Apollopriester, trachtte zijn stadgenoten ervan te weerhouden het houten paard binnen te halen. De beschermgodin der Grieken, Athena, zond toen twee slangen van gigantische afmeting die hem en zijn beide zoons verstikten. Uitgebeeld wordt het moment waarop de Laocoön en zijn zoons gewurgd worden door twee slangen die gestuurd zijn door Poseidon (of Pallas Athena).

Het beeld dateert uit de laat-hellenistische periode (die liep van ongeveer 350 tot 30 voor Christus). Tijdens die periode wilden kunstenaars ‘echte’ mensen weergeven, in plaats van perfecte goden en godinnen. Ook moesten de kunstwerken emotie en actie uitdrukken, wat in het geval van Laocoön zijn zoons goed gelukt is. In het beeld zit een duidelijke driehoekscompositie, die gevormd wordt door de hoofden van de drie figuren.

Al vrij snel na het zijn ontstaan kwam het beeld in Rome terecht, gezien de vindplaats heeft het vermoedelijk zelfs een plaatsje gekregen in de Domus Aurea van keizer Nero. Keizer Vespasianus heeft het beeld ook in zijn bezit gehad.

Paus Leo X liet het beeld met de uitgestrekte arm door Bandinelli meermaals kopieën in brons. Nadat Napoleon Italië veroverde in 1799, werd de beeldengroep overgebracht naar het Louvre in Parijs. Daar bleef het, tot Napoleons val in 1813. De Britten bezorgden het beeld terug aan het Vaticaan.

De beeldengroep van Laocoön en zijn zoons heeft vele kunstenaars tijdens de Renaissance geïnspireerd. Onder hen ook Michelangelo, die voor zijn beeld ‘De Stervende Slaaf’ duidelijk de vorm van Laocoön heeft overgenomen. Mét de arm gebogen achter het hoofd, wel te verstaan.