De thermen van Diocletianus

Aan Piazza del Cinquecento ligt het spoorwegstation Termini, er recht tegenover bevinden zich de ruïnes van de thermen van Diocletianus. Sinds 1886 is er een museum gevestigd, een afdeling van het Museo Nazionale Romano. Over dit fraaie museum hadden we het al eerder.

Als je wat voortstapt, tot aan Piazza della Repubblica, kom je aan de nogal speciale ingang van de kerk Santa Maria degli Angeli, die in de ruïnes van de thermen van Diocletianus werd ingebouwd. Over deze bijzondere kerk hebben we het morgen, vandaag nemen we even een kijkje in wat er rest van het voormalige thermencomplex.

De thermen van Diocletianus (285-305) werden in feite gebouwd door zijn medekeizer Maximianus (286-305). Het is het grootste thermencomplex dat ooit in Rome gebouwd werd. Dat het in slechts acht jaar tijd, van 298 tot 306 kon gerealiseerd worden was mogelijk door de inzet van 40.000 christelijke slaven. Na het einde der werken werden ze allemaal gedood. De resten van 10.203 van deze onvrijwillige bouwvakkers bevinden zich in de abdij Tre Fontane in Rome, die vorig jaar in het nieuws kwam omdat de paters hier nu de eerste Italiaanse trappist brouwen.

Diocletianus was de eerste keizer die tot het systematisch vervolgen van de christenen besloot. In februari 303 verklaarde hij de oorlog aan de christelijke bevolking van het gehele rijk, de maatregelen die hij oplegde bevatte onderdelen zoals het verbranden van de heilige geschriften en het martelen en terechtstellen van christenen.

Gelukkig voor de christenen zou het tij snel keren. Slechts tien jaar later vaardigde Constantijn het Edict van Milaan uit. Aan het einde van de vierde eeuw verbood Theodosius I, de laatste keizer van het gehele Romeinse rijk, de uitoefening van alle heidense godsdiensten, waardoor het christendom tot officiële religie van het rijk werd verheven.

De thermen waaraan Diocletianus ondanks alles toch zijn naam zou verbinden, werden gebouwd in ‘opus latericum’, bakstenen in een metselverband zonder gebruik van natuursteen. Het complex lag op een immens kunstmatig verhoogd plateau met een oppervlakte van 376 m bij 361 m of 13,6 ha, ze waren niet enkel de grootste, maar ook de mooiste van de talrijke badhuizen in het Rome van de vierde eeuw.

Behalve de verschillende badzalen die plaats boden aan 3.000 personen, bevonden zich in de thermen sportzalen, bibliotheken, muziekzalen, tuinen met fonteinen en expositieruimten voor beelden en schilderijen.

Het frigidarium, het koude bad, had een oppervlakte van 100 m bij 30 m bij een hoogte van 32 m, het werd omzoomd door vier kleine, overdekte baden en zalen waarvan de bestemming niet meer te achterhalen is. De voormalige ingang van de thermen bevond zich op de plaats waar zich nu het Chiostro Maggiore bevindt, dat deel uitmaakt van het Museo Nazionale Romano.

Het water voor de thermen was afkomstig van de Aqua Iovia, een aftakking van de Aqua Marcia en werd opgeslagen in een nu verdwenen waterreservoir. Nadat de Ostrogoten onder koning Vitiges de aquaducten in 538 hadden verwoest, raakten de Romeinse baden in verval.

Leuk weetje: de Zuid-Nederlandse graveur Hiëronymus Cock (1510-1570) en de belangrijkste prentenuitgever in de Nederlanden, begon, evenals zijn broer Matthijs, als schilder. Na zijn reis naar Italië richtte hij te Antwerpen ca. 1548 naar Italiaans voorbeeld een prentenhandel ‘In de Vier Winden’ op. Van hieruit verspreidde hij talloze, door de beste graveurs uitgevoerde prenten.

Aldus bereikten de nieuwe vormen van de Italiaanse renaissance een ruimer publiek en werden ook composities van streekgenoten Jeroen Bosch, Lambert Lombard en vooral P. Bruegel de Oudere, in omloop gebracht. In 1558 publiceerde hij in Antwerpen, een ondertussen beroemde bundel met 27 uitgevouwen prenten die samen ‘De thermen van Diocletianus’ vormden. Het was de allereerste geïllustreerde archeologische publicatie die er ooit gemaakt werd van een antiek Romeins gebouw.

De Thermen van Diocletianus, het klooster van Santa Maria degli Angeli (het Chiostro Ludovisi) en het gerestaureerde buitenzwembad van de oorspronkelijke thermen krijgen de Europa Nostra Prijs 2016. Die prijs wordt uitgereikt door de Europese Unie en is het grootste eerbetoon dat je in Europa inzake cultureel erfgoed kan krijgen. De in totaal 28 laureaten uit 16 landen zijn door de Europese Commissie en Europa Nostra gekozen uit 187 ingediende projecten. Burgers in de hele wereld kunnen tot 8 mei online via vote.europanostra.org de winnaar van de Publieksprijs kiezen door te stemmen op de prijswinnende projecten uit hun eigen of een ander Europees land.