Italiaanse kiezer legt de kaarten moeilijk

De populistische en euro-sceptische Vijfsterrenbeweging (M5S) is vorige zondag met 32,5% van de stemmen de grootste partij geworden bij de parlementsverkiezingen in Italië. Ook de extreemrechtse Lega eist het initiatief om een regering te vormen op, zij halen 17,6% van de stemmen. Verliezers zijn Berlusconi’s Forza Italia (14,1%) en de Partito Democratico (PD) van voormalig premier Matteo Renzi (18,7%). Geen enkele partij haalt alleen een werkbare meerderheid, daarvoor is 40% van de stemmen nodig.

Voor een regeringsmeerderheid in het parlement moet een partij of alliantie minstens 316 van de in totaal 630 zetels in de Kamer halen en in de Senaat zeker 158 van de 315 zetels winnen. De regeringsvorming zal niet gemakkelijk zijn, een politieke impasse dreigt en indien men er niet uitgeraakt zijn nieuwe verkiezingen niet uitgesloten. De huidige premier Paolo Gentiloni blijft voorlopig de lopende zaken waarnemen. Hoe het verder moet en wie met wie zal praten, hangt af van president Sergio Mattarella. Die begint zijn consultatieronde pas nadat het Parlement op 23 maart geïnstalleerd is.

De Vijfsterrenbeweging wordt vandaag geleid door de jonge Luigi Di Maio en wordt afzonderlijk de grootste partij van Italië, Maar de partij heeft nog nooit een coalitie aangegaan en verklaarde eerder dat ook niet te zullen doen. Maar Di Maio is inmiddels al bijgedraaid en lijkt nu toch bereid te zijn om met alle politieke formaties te praten om een meerderheid te kunnen vormen. Via sociale media en het internet leunt de M5S sterk op interne democratie en mijden ze meestal de klassieke perskanalen zoals kranten en televisie. Toch slagen ze erin om sterk te groeien en de gevestigde orde te omzeilen. Het toont aan hoezeer de Italiaanse kiezer vervreemd is van het establishment en de klassieke partijen. Of is het andersom?

Lega (het voormalige Lega Nord) van Matteo Salvini kon meer kiezers overtuigen dan Forza Italia van oud-premier Silvio Berlusconi. Dat moet deze laatste echt wel pijn doen. Volgens Salvini is het duidelijk dat rechts gewonnen heeft. Hij zou bereid zijn met alle partijen te praten, al sluit hij een brede coalitie uit. Een samenwerking met de Vijfsterrenbeweging ziet hij evenmin zitten.

De grote winst voor Salvini’s Lega is opvallend omdat de partij haar campagne vrijwel uitsluitend rond het migratiethema en een anti-Europees discours voerde. Italië voelt zich al vele jaren door Europa in de steek gelaten als het om de opvang van migranten gaat. Bovendien sloten Oostenrijk en Frankrijk hun grenzen voor vluchtelingen die uit Italië kwamen. Het gevolg is dat de verhouding migranten/Italianen in sommige regio’s of (zoals in grote steden zoals Rome) in bepaalde stadswijken volkomen zoek is. De autochtone bevolking heeft die talmende en lakse houding van de regering en van Europa zondag flink afgestraft.

De centrumlinkse Partito Democratico (PD) van oud-premier Matteo Renzi wordt samen met Silvio Berlusconi beschouwd als de grote verliezer van de verkiezingen. Renzi stapt op als leider van de PD en ook Berlusconi mag zijn plannen om ooit nog aan de macht te komen nu waarschijnlijk wel definitief opbergen. Terwijl Berlusconi de Italiaanse kiezer jarenlang bespeelde via zijn media-imperium en zichzelf in de eigen kranten, magazines en televisiezenders in de kijker plaatste, doet M5S precies het omgekeerde. De eerste aanpak werkt niet meer, de laatste duidelijk wel. Ook hier geeft de kiezer een duidelijk signaal: weg met de oude politieke cultuur.

Luigi Di Maio (31)
M5S
Winnaar

De 31-jarige zoon van een vastgoedmakelaar met neofascistische roots en een leerkracht Italiaans-Latijn leidde zijn anti-establishmentpartij M5S naar een groter dan verwachte zege. Vooral in het zuiden scoorde de Vijfsterrenbeweging sterk. Di Maio kreeg in zijn kiesdistrict in de buurt van Napels zelfs meer dan 60% van de stemmen. Om premier te worden moet hij partners zoeken en wil dat ook doen. Zowel Luigi Di Maio als vrijwel zijn hele partij hebben geen enkele bestuurservaring.

M5S strijdt vooral tegen corruptie en het misbruik van politieke macht, een karwei dat boegbeeld Virginia Raggi, de huidige M5S-burgemeester van Rome, al veel problemen heeft opgeleverd. Zij kampt in haar eigen stadhuis vrijwel voortdurend tegen een bastion gevestigde waarden en oude krokodillen om van de vele misbruiken en uitwassen in de Mafia Capitale-zaak maar te zwijgen. M5S beschouwt de Staat als een vijand, niet als een beschermer. Maar die strakke houding is eerder een pleidooi voor verandering.

Matteo Salvini (44)
Lega
Winnaar

De Milanees stuurde zijn eurosceptische anti-migratiepartij (vroeger Lega Nord) naar de beste score ooit. Vooral in het noorden kreeg de Lega veel steun. Salvini won ook de machtsstrijd in het rechtse kamp van Berlusconi. Maar het centrumrechtse blok, waarvan behalve Lega en Forza Italia ook de Fratelli d’Italia deel uitmaakt, haalt geen volstrekte meerderheid.

Giorgia Meloni (41)
Fratelli d’Italia
Winnaar

In een poging haar nog jonge partij naar een betere score te leiden, sloot de Romeinse politica zich aan bij de centrumrechtse alliantie van Forza Italia en Lega. Niet zonder succes, want de zelfverklaarde erfgenamen van de neofascisten kunnen hun kamerzitjes wellicht verdriedubbelen. Al haalden de Fratelli als afzonderlijke partij slechts 4,4% van de stemmen.

Matteo Renzi (43)
Partito Democratico
Verliezer

Voor de tweede keer in anderhalf jaar hebben de Italianen hun voormalige premier de rug toegekeerd. Eerder werd Renzi onderuit gehaald met een referendum waaraan hij zijn lot had verbonden. De PD zakte onder 20%. Het verlies van vorige zondag deed Renzi reeds opstappen als partijleider. De oppositie wenkt voor de Partito Democratico, hoewel de huidige premier Paolo Gentiloni het lang niet slecht heeft gedaan. Renzi weigert te praten met de Vijfsterrenbeweging en wil een oppositiekuur. Maar niet iedereen in zijn partij is het daarmee eens omdat Luigi Di Maio anders weleens zou kunnen kiezen voor een samenwerking met rechts. Er dreigt ruzie in het PD-kamp.

Silvio Berlusconi (81)
Forza Italia
Verliezer

De miljardair  uit Milaan had graag nog één keer de macht veroverd in Italië en bracht daarvoor een centrumrechts blok op de been. Maar dat kreeg dus geen meerderheid. Forza Italia ziet zich zelfs voorgestoken worden door Lega. Dat moet Berlusconi echt pijn doen.  De kans dat de voormalige premier ooit nog een rol van betekenis in de Italiaanse politiek zal spelen, is nu wel bijzonder klein geworden. Maar recent trok een rechter een streep door de eerdere veroordeling van Berlusconi (waardoor hij vijf jaar lang geen politiek mandaat mocht uitoefenen). Het is dus altijd mogelijk dat we Il Cavaliere nog eens terugzien in een openbare functie.