Op 21 april, de officiële feestdag van de stad Rome, werd de veertiende Romulusprijs van onze Romevereniging S.P.Q.R. uitgereikt door de Leuvense burgemeester Louis Tobback aan Johan Ickx, auteur van het boek ‘De oorlog en het Vaticaan’. De laureaat woont en werkt in Rome en ontrafelt met dit boek niet alleen een mysterie uit Wereldoorlog I, maar legt bovendien een unieke en tot dusver onbekende link tussen Rome en Leuven, de thuisstad van S.P.Q.R.
S.P.Q.R. schenkt de Romulusprijs 2018 aan Johan Ickx voor de manier waarop dit wetenschappelijke werk, dat bij momenten leest als een spannende maar waar gebeurde roman, tot bij het publiek werd gebracht. Het is een leerrijk boek, zeker voor in geschiedenis geïnteresseerde Leuvenaars, dat bovendien een aantal nooit eerder uitgegeven foto’s bevat.
De Vlaamse laureaat Johan Ickx woont al vele jaren in Rome en werkt op het staatssecretariaat in Vaticaanstad. Als hoofd van het Archief van het ‘Ministerie van Buitenlandse Zaken’ van de Heilige Stoel is hij momenteel bezig met het digitalisatieproces naar aanleiding van de toekomstige opening van de archieven van paus Pius XII (Tweede Wereldoorlog).
De vernietiging van Leuven tijdens de Eerste Wereldoorlog (de Grote Brand van Leuven) was een gebeurtenis die zoals het zich nu laat aanzien deel uitmaakte van een complot. Van Duitse vergelding tegenover de bevolking die op Duitse troepen zou geschoten hebben was blijkbaar geen sprake, de vernietiging gebeurde gepland en doelbewust. In de nasleep van deze gebeurtenissen speelde de pauselijke nuntiatuur in Brussel een dubieuze en kwalijke rol die tot nog toe niet bekend was. Ook dat komt in dit boek aan bod, net als hoe door de paus met de foute diplomaten wordt afgerekend.
Alles begon toen Johan Ickx onverwacht twee documenten ontdekte, beide bewaard in de archieven van het staatssecretariaat van het Vaticaan. Het ging om een geheim verslag, toe te schrijven aan Mgr. Paulin Ladeuze (de toenmalige rector van de KU Leuven), en aantekeningen bij dat rapport van een onbekende hand. Johan Ickx merkte dat de diplomatieke akten van de Heilige Stoel voor België in de periode 1914-1915 grote leemtes bevatten en dat ze bovendien vaak een onverklaarbare en weinig logische bewaarorde vertoonden. Tegelijk sprongen een aantal nota’s en telegrammen in het oog, die een heel intense activiteit van de Vaticaanse administratie suggereerden met betrekking tot twee prangende thema’s: de brand van Leuven en de vermeende gijzeling van kardinaal Mercier in het Leuvense stadhuis.
Bijkomend onderzoek in Brusselse en Leuvense archieven zouden een schat aan informatie prijsgeven, ook al was er inmiddels honderd jaar verstreken sinds de oorlog. Er konden nieuwe verbanden worden gelegd. Een nieuwe studie van de briefwisseling tussen minister Joris Hellputte (tevens architect en de eerste voorzitter van de Belgische Boerenbond en die in Kessel-Lo woonde) en de Leuvense priester Mgr. Simon Deploige (die een belangrijke rol zou spelen als diplomatieke geheim agent tussen Leuven en Rome en die de paus zou inlichten over wat er in Leuven werkelijk gebeurde) in het Rijksarchief te Brussel gaf verrassende details prijs.
Zo kwam Johan Ickx op het spoor van een geheime groep van vijf personen van verschillende nationaliteiten, actief in Rome en bij de Heilige Stoel. Zij stelden zich tot doel de valse Duitse oorlogspropaganda bij het Vaticaan te ontmaskeren om zo een wijziging van de diplomatieke koers van de Heilige Stoel te bewerkstelligen. Deze groep van vijf vergaderde vrijwel dagelijks in de gebouwen van Sint-Juliaan-der-Vlamingen in Rome. Naast Simon Deploige, bestond deze uit de Roemeense prins Vladimir Ghika, Duncan Gregory voor Engeland, Louis Canet voor Frankrijk en Shinjiro Yamamoto, de Japanse militaire zeemachtattaché in Rome.
Deze ondergrondse club van selfmade diplomaten vergaderde in volle oorlogstijd van eind 1914 tot de zomer van 1915. Deploige bewoog zich doorheen Rome als een waar diplomatiek geheim agent. Na de oorlog zou commandant Yamamoto samen met Simon Deploige de Japanse prins-erfgenaam Hirohito begeleiden bij zijn bezoek aan de ruïnes van de Leuvense universiteitsbibliotheek (op 20 juni 1920). Prins Ghika was eveneens aanwezig als eregast. Deze laatste werd in 1952 gevangen genomen door communisten en zou twee jaar later sterven in een Roemeense goelag.
Het niet aflatende lobbywerk van de club van vijf leidde tot de ontdekking dat de diplomatieke top van het Vaticaan eenzijdig en foutief geïnformeerd was over de brand van Leuven. De berichtgeving die de paus onder ogen kreeg was afkomstig van Mgr. Emanuele de Sarzana, de zaakgelastigde van de pauselijke nuntius Tacci in Brussel. De Sarzana speelde een niet-onpartijdige en dubieuze rol en bleek Duitse sympathieën te hebben, wat ondenkbaar is voor een Vaticaanse diplomaat die uiteraard neutraal moet zijn.
Verder onderzoek in de Vaticaanse archieven bracht Johan Ickx vervolgens op het spoor van een afrekening in het kerkelijke diplomatieke milieu, enig in haar soort en met verstrekkende gevolgen. In het oplossen van deze tot dusver geheime crisis (met Leuven als inzet) bij het diplomatieke korps van de Heilige Stoel bleek een hoofdrol weggelegd voor Eugenio Pacelli, de latere paus Plus XII. Dankzij de inspanningen van de ‘club van vijf’ veranderde het Vaticaan ook van koers en besliste reeds in 1915 om meteen geld vrij te maken voor de wederopbouw van de Leuvense universiteitsbibliotheek.
Eugenio Pacelli, de latere paus Pius XII, zag zich jaren later ook geconfronteerd met Wereldoorlog II en hield daar de reputatie als ‘Hitler’s paus’ aan over. Het onderzoek van Johan Ickx toont echter aan dat de toenmalige staatssecretaris Pacelli de geallieerden zeker goedgezind was. Tijdens Wereldoorlog I beïnvloedde hij eigenhandig de houding van het Vaticaan ten opzichte van de Leuvenaars, doorzag hij het bedrog van de Duitse berichtgeving en van de Sarzana en zuiverde hij het Vaticaan van pro-Duits diplomatiek personeel. Het is twijfelachtig dat iemand die zo streed om de neutraliteit van de Heilige Stoel te vrijwaren 30 jaar later opeens sympathieën voor Hitler zou gaan vertonen.
ACHTERGROND EN VORIGE LAUREATEN ROMULUSPRIJS S.P.Q.R.
De Romulus is een trofee die wordt geschonken aan een persoon, organisatie of bedrijf, welke het voorbije jaar in ons land een opmerkelijke inspanning heeft gedaan voor de promotie van Rome of Italië in het algemeen. Deze prestatie kan zich situeren in het culturele, gastronomische, literaire, toeristische of een ander milieu.
De vorige laureaten en uitreikers van de Romulus-prijs van S.P.Q.R. waren:
• 2005: Carine Cuypers (auteur van het boek Magie van Rome, uitgereikt door de Leuvense burgemeester Louis Tobback)
• 2006: Marleen Martens (archeologe en ontdekster van het Mithras-heiligdom in Tienen, door Marc Vervenne, rector van de KU Leuven)
• 2007: Buurtvereniging LETS (organisatoren driedaags Romeins weekend, door deken Dirk De Gendt)
• 2008: Hugo Vanermen (rector San Giuliano dei Fiamminghi en auteur van het boek Fiamminghi in Rome, door gouverneur van Vlaams-Brabant, Lodewijk De Witte)
• 2009: Guido Cuyt (voorzitter van AVRA, de Antwerpse Vereniging voor Romeinse Archeologie en auteur), door Sagalassos-bezieler prof. Marc Waelkens
• 2010: Bernard Van Daele (archeoloog, auteur en educatief Romeins soldaat in talrijke Vlaamse scholen, uitgereikt door Rome-kenner Bart De Wever)
• 2011: Herman Cole (bezieler van diverse theaterprojecten en culturele uitwisselingen tussen Italië en Vlaanderen en voortrekker van de solidariteitsactie die in Vlaanderen op gang kwam na de zware aardbeving in de Italiaanse provincie L’Aquila), uitgereikt door de Leuvense schepen van Cultuur, Denise Vandevoort.
• 2012: Prof. Marc Waelkens (de man die van de Romeinse archeologische site van Sagalassos zijn levenswerk heeft gemaakt en die dit jaar de prachtige tentoonstelling rond dit archeologische project naar het Gallo-Romeins Museum in Tongeren haalde). Prijs uitgereikt door rector Marc Waer van de KU Leuven.
• 2013: Viroviacum Romanum vzw (organisatoren tweejaarlijks Gallo-Romeins festival in Wervik, uitgereikt door archeoloog Bernard Vandaele).
• 2014: Rocco Granata (de man die door zijn opmerkelijke levensverhaal Vlaanderen en de rest van de wereld liet kennismaken met Italië en de Italiaanse cultuur maar ook mee vorm gaf aan de succesvolle Vlaamse film Marina, geregisseerd door Stijn Coninx, uitgereikt door Bieke Verlinden, de jongste schepen van de stad Leuven).
• 2015: Anfiteatro (deze vereniging uit Sint-Niklaas stelt zich tot doel mensen samen te brengen die geboeid zijn door ‘la cultura italiana’ in al haar aspecten: kunst en taal, film en muziek, mode en design, geschiedenis en actualiteit, eten en drinken …,) uitgereikt door Denise Vandevoort, schepen van cultuur van de stad Leuven.
• 2016: Gallo-Romeins Museum Tongeren, voor hun enorme inspanningen van de voorbije jaren, om Rome, de Romeinen en de oudheid in ons land op de kaart te zetten, met als hoogtepunt de succesvolle tentoonstelling ‘Helden van het Colosseum’, die meer dan 115.000 bezoekers lokte. De prijs werd uitgereikt door Rik Torfs, rector van de KU Leuven aan de Limburgse gouverneur Herman Reynders en de medewerkers van het museum.
• 2017: Robert Bogaerts, die als Vlaming een dichtbundel instuurde voor een Italiaanse poëziewedstrijd in Napels de Italianen op hun eigen grondgebied wist te verslaan en uit honderden inzendingen werd gekozen als winnaar, de eerste keer in het 21-jarige bestaan van de wedstrijd dat dit gebeurde. De Romulusprijs werd uitgereikt door auteur Jo Claes (Griekse mythen, Romeinse sagen).
• 2018: Johan Ickx, voor zijn boek ‘De oorlog en het Vaticaan’, dat een verborgen mysterie van honderd jaar geleden ontrafelt, maar ook een unieke en tot dusver verborgen link tussen Leuven en Rome onthult. Vooral de manier waarop dit wetenschappelijke werk, dat bij momenten leest als een spannende maar waar gebeurde roman, tot bij het publiek werd gebracht, verdient waardering. De prijs werd uitgereikt door Louis Tobback, burgemeester van Leuven.
HET BOEK
De oorlog en het Vaticaan
Geheim verzet na de brand van Leuven in 1914
Auteur: Johan Ickx
Taal: Nederlands
Uitgeverij: Lannoo
Eerste druk: oktober 2017
ISBN 13 9789 4014 4549 8
Prijs: 22,50 euro
S.P.Q.R. - Romenieuws 
Geef een reactie