De Antica Spezieria di Santa Maria della Scala is de oudste apotheek van Rome. Je kan dit magnifieke stukje erfgoed bezoeken na voorafgaande reservatie. De apotheek bevindt zich boven een moderne apotheek aan Piazza della Scala 23, naast de kerk Santa Maria della Scala in Trastevere. Niet toevallig maakt deze apotheek deel uit van het klooster van de Ongeschoeide Karmelieten: één van hun regels voorziet dat de paters een tuintje onderhouden en daarin geneeskrachtige planten kweken.
Zo ontwikkelde de orde in de loop van de tijd een grote expertise in het herkennen van geneeskrachtige soorten en in het maken van medicamenten. Deze geneesmiddelen waren aanvankelijk alleen bedoeld voor de mede-kloosterlingen, maar door de kunde van de paters in het combineren van de juiste ingrediënten groeide de activiteit uit tot een echte apotheek. De Karmelieten zijn nog steeds de uitbaters van deze apotheek.
In de zeventiende eeuw werd de apotheek opengesteld voor het publiek en zo was de eerste apotheek in Rome een feit. Zijn faam was zo groot dat ook prinsen en kardinalen en zelfs de artsen van de paus zelf hier hun medicamenten kwamen betrekken. Vanaf 1829 met Pius VIII stond deze apotheek dan ook bekend als de ‘Farmacie van de Pausen’. Al heeft deze paus niet lang van de heilzame middelen kunnen genieten, want hij was slechts één jaar paus, tot 1830.
De kamers van de apotheek zijn sinds 1700 ongewijzigd. De farmacie bleef eeuwen in gebruik. Tot 1935 was ze gevestigd in de historische lokalen op de eerste verdieping, nadien op het gelijkvloers. Tot 1954 maakte de apotheek nog zelf bereidingen, en tot in 1978 kon je er terecht voor een gratis consultatie en om geneesmiddelen te kopen. Doordat de medicamenten waren gemaakt van natuurlijke producten die ter plaatse werden geoogst, konden de prijzen laag worden gehouden.
De producten dienden vooral tegen problemen van de luchtwegen, reumaklachten en allergieën. Een bekend drankje van de farmacie tegen deze kwalen, was l’Acqua della Scala. Het zou ook verlichting brengen bij hoofdpijn, leverproblemen, misselijkheid en algemene verzwakking van de organen. Daarvoor moet je tweemaal daags een eetlepel van dit wonderwater oplossen in een half glas water en innemen. Een ander bekend product van de apotheek was l’Acqua della Samaritana, het eerste ontsmettingswater.
In een grote albasten vaas zou zelfs nog een beetje theriacum (theriak) zitten, een legendarisch geneesmiddel op punt gesteld door Andromachus de Oude, de lijfarts van keizer Nero. Dit mengsel werd samengesteld uit 57 verschillende componenten (sommigen spreken zelfs van 120), waarvan het belangrijkste ingrediënt het gedroogde vlees van een mannelijke (volgens anderen een vrouwelijke) adder was; daardoor zou het middel als antidotum werken tegen allerlei giftige stoffen.
De samenstelling van het middel kon nogal variëren en er werden in de loop der tijd telkens nieuwe ingrediënten aan toegevoegd. De bereiding van dit wondermiddel was zeer bewerkelijk. Naast het addervlees gingen onder meer mee in de pot: tijm, wierook, paardenbloem, engelwortel, valeriaan, opium, honing, zoethout, poeder van mummies, Spaanse wijn, goudpoeder, edelstenen, parels en mirre.
Het addervlees moest afkomstig zijn van een slang uit de Euganische Heuvels ten zuiden van Padua die gevangen werd enkele weken na de winterslaap. De adder moest worden ontdaan van zijn kop, staart en ingewanden, dan gekookt in zout bronwater op smaak gebracht met anijs. Daarna moest het vlees worden fijngehakt, gemengd met droog brood, tot balletjes ter grootte van een noot gerold en in de schaduw te drogen gelegd.
Het wondermiddel was nu nog niet werkzaam, het moest eerst nog minstens zes (!) jaar rijpen, maar daarna bleef het wel 36 jaar goed. We weten dat dit middeltje tot in de helft van de vorige eeuw werd gebruikt. Er was op een bepaald moment zelfs zoveel vraag naar dat de adders in de Euganische Heuvels met uitsterven bedreigd raakten; door de schaarste moest men de slangen importeren uit Egypte met speciale ‘adderboten’. In Venetië onderhielden sommige drogisten addertuinen waar adders gekweekt werden speciaal voor het maken van theriak.
Theriak was zo populair omdat het verlichting bracht bij tal van kwalen, gaande van hoofdpijn tot slapeloosheid, buikkrampen, hoest, problemen met de luchtwegen, beten van adders en honden en het zou ook werkzaam geweest zijn ter voorkoming van een epileptische aanval en impotentie. Afhankelijk van de ernst van de kwaal, de leeftijd en de conditie van de patiënt, varieerde de dosis en de manier van toediening. Zo kon de theriak in water worden opgelost, of in wijn, of gemengd met honing of in bladgoud gewikkeld worden genuttigd. De beste periode om het middel in te nemen was de winter, de zomerperiode was het minst aangewezen.
Bovendien moest de patiënt eerst zijn lichaam zuiveren, anders kon men het tegenovergestelde effect bekomen. Theriak zou nu nog altijd verkocht worden, onder andere in de apotheek van de San Paolo Fuori le Mura, maar op de website van de winkel hebben we het middel niet gevonden. In het winkeltje van de Antica Spezieria wordt het wel nog verkocht.
Bij het binnenkomen in de farmacie zien we het portret van Fra Basilio della Concezione (1727-1804). Hij was de meest getalenteerde pater-apotheker en stelde twee geneesmiddelen op punt waarmee de apotheek vermaard is geworden. Dat zijn l’Acqua di Melissa tegen aanvallen van hysterie, melancholie en stuipen, slaapstoornissen en menstruatiepijnen, en l’Acqua Antipestilenziale tegen besmettelijke ziektes. Van het rode ‘antipestwater’ heeft de broeder nooit het recept willen verklappen. L’Acqua di Melissa wordt vandaag nog steeds verkocht.
Fra Basilio was ook de samensteller van een herbarium van 240 bladzijden, het Trattato delli Semplici, met een beschrijving van alle in de farmacie gebruikte planten. Het was daarmee één van de meest complete teksten over het onderwerp. Op de tegenover liggende bladzijden is telkens in schoonschrift de geneeskrachtige werking genoteerd. Het herbarium wordt bewaard in de Spezieria.
Aan de farmacie was een school verbonden waar broeders en leken de geheimen van medicatie op basis van geneeskrachtige planten doorgaven. Let op de eretekens op de tafel, het zijn onderscheidingen die Fra Basilio kreeg voor zijn werk. Achter de verkoopzaal ligt de werk- en studeerkamer van de paters-apothekers. We vinden er glazen apothekerspotten, gekleurde majolicapotten, een pers, weegschaaltjes, pipetten, alambieken (distilleertoestellen), vijzels en andere apothekersbenodigdheden. Er zijn rekken met potten en voorraadkasten.
De houten panelen van de kastjes zijn aan de buitenkant beschilderd met portretten van beroemde medici zoals Hippocrates, Galenus, Avicenna en Andromachus. Aan de binnenzijde van de kastdeurtjes staan portretten van beroemde bezoekers van de apotheek. Op één van de paneeltjes staat zelfs de Belgische prinses Marie-José, een dochter van koning Albert I en koningin Elisabeth die getrouwd was met de Italiaanse kroonprins Umberto die in 1946 slechts 33 dagen koning zou zijn, vooraleer een referendum een einde maakte aan de Italiaanse monarchie.
Achter glas staat een collectie boeken, de enige overgebleven exemplaren uit de bibliotheek van het klooster. Een aantal kostbare boeken zou recent wegens veiligheidsredenen overgebracht zijn naar een andere locatie. Een bezoek omvat ook een kijkje in de werkplaatsen waar de geneesmiddelen werden bereid. Er staan centrifuges, een bottelmachine, diverse persen, verschillende zeven, kookketels van verschillende groottes, een pillenmachine en een steriliseermachine
Je kan de Farmacia vrij bezoeken na voorafgaande reservering. Sporadisch zijn er rondleidingen.
+39 06 580 62 33
Praktische informatie voor een bezoek
Dit artikel is een bijdrage van clublid ANN DE LATTER
S.P.Q.R. - Romenieuws 
Geef een reactie