Toptentoonstelling Raffaello in de Scuderie del Quirinale

De directie van de Scuderie del Quirinale heeft de nieuwe data bekendgemaakt van ‘Raffaello’, de grote overzichtstentoonstelling die dit voorjaar wordt georganiseerd naar aanleiding van de vijfhonderdste verjaardag van het overlijden van de kunstschilder Raffaello (of Rafaël) Sanzio (1483-1520) uit Urbino. Dit wordt vermoedelijk het grootste en belangrijkste kunstevenement dat dit jaar in Rome zal plaatsvinden. Onze clubleden kregen reeds de kans om als eersten een ticket in voorverkoop te bemachtigen.

De tentoonstelling vindt plaats van 2 juni tot 30 augustus en heeft alles mee om een absolute topper te worden. Precies tien jaar geleden pakte de Scuderie del Quirinale uit met een fantastische tentoonstelling waarbij zowat alle Caravaggio’s ter wereld op één plek werden samengebracht. Daar kwamen toen, op 114 dagen tijd, bijna 600.000 mensen naar kijken.

Meteen na de opening volgde een enorme stormloop en al snel bleek dat de gewone toegangsdagen en -uren ontoereikend waren. Men besliste toen om de exporuimte permanent open te stellen, zeven dagen op zeven, 24 uur per dag. Dat was nog nooit eerder gebeurd. Het valt natuurlijk af te wachten in hoeverre Raffaello dit succes kan evenaren, maar de belangstelling zal ongetwijfeld groot zijn.

Daar is ook alle reden toe. De samenstellers van ‘Raffaello’ (Marzia Faietti, Matteo Lafranconi, Vincenzo Farinella en Francesco Paolo Di Teodoro) noemen de tentoonstelling in alle bescheidenheid de grootste die ooit aan de beroemde schilder uit de Marche werd gewijd.

Er zullen in 2020 wereldwijd verschillende Rafaël-tentoonstellingen plaatsvinden, maar de belangrijkste hiervan zal te zien zijn in de Scuderie del Quirinale in Rome, de stad waar de kunstenaar het laatste decennium van zijn leven doorbracht.

In totaal zullen meer dan tweehonderd topstukken bij elkaar worden gebracht. Niet alleen een veertigtal schilderijen, maar ook schetsen, tekeningen, voorontwerpen van Rafaël en een aantal vergelijkingswerken van andere kunstenaars.

Ongeveer honderd kunstwerken zijn van Rafaël zelf. De schilderijen zijn bruiklenen uit onder andere het Palazzo degli Uffizi en Palazzo Pitti in Firenze, het Louvre in Parijs, de National Gallery in Londen, de Pinacoteca Nazionale in Bologna, het Prado in Madrid, de National Gallery of Art in Washington en talrijke andere musea.

Rafaël behoort samen met Michelangelo en Leonardo da Vinci tot de grote meesters uit de renaissance. De schilder die op 37-jarige leeftijd stierf stond reeds in zijn tijd hoog aangeschreven en was gedurende zijn korte leven enorm productief. Zo ontving hij belangrijke opdrachten van de pausen Julius II en Leo X.

Rafaël ligt begraven in het Pantheon. Op zijn sterfdag, 6 april, vindt nog ieder jaar een bloemenhulde plaats. Die traditie zal dit jaar uitzonderlijk worden uitgebreid. Gedurende het hele jaar 2020 zal elke dag een verse rode roos op het graf van Rafaël worden gelegd. De eerste bloem ter ere van de kunstenaar in dit Raffaello-jaar werd op 1 januari gedeponeerd.

De tentoonstelling legt ook de link tussen Rome en Firenze en dat levert soms boeiende verhalen en inzichten op. Zo zullen op de tentoonstelling de fraaie portretten te zien zijn van Agnolo en Maddalena Doni, beiden vervaardigd in de periode 1506-1507.

Het schilderij van de rijke handelaar, mecenas en kunstverzamelaar Agnolo Doni werd gemaakt om samen met dat van zijn vrouw Maddalena Doni  tentoongesteld te worden en hoorden dus bij elkaar. Het echtpaar poseerde voor de schilderijen kort na hun bruiloft, die in 1504 plaatsvond. De schilderstijl van Rafaël was op dat moment behoorlijk sterk beïnvloed door het werk van Leonardo da Vinci.

De compositie van het schilderij van Maddalena Doni wordt weleens vergeleken met die van de Mona Lisa. De manier waarop de figuur het beeldvlak vult is ongeveer hetzelfde. Ook de wijze waarop de handen over elkaar heen zijn gelegd vertoont grote overeenkomst. Het landschap op de achtergrond met de lage horizon maakt echter een minder bedreigende en frissere indruk als het berglandschap achter La Gioconda.

Het grote verschil van dit schilderij met dat van Leonardo schuilt in de serene indruk, die niet verstoord wordt als men de details onder de loep neemt. Alle beeldelementen werken samen. De drie ringen aan haar vingers tonen dat Maddalena een welgestelde vrouw was. Dit schilderij en dat van haar man markeren het begin van de periode waarin Rafaël geleidelijk aan zijn artistieke hoogtepunt zou bereiken. Indien hij niet zo jong gestorven was, zou dit ongetwijfeld slechts het begin geweest zijn van een nog veel grotere carrière.

Raffaello Sanzio ook wel bekend als Raffaello da Urbino, is één van de belangrijkste Italiaanse schilders en wordt door velen zelfs beschouwd als één van de grootste kunstenaars aller tijden. Zijn werk markeerde een essentieel pad voor alle volgende schilders en was van vitaal belang voor de ontwikkeling van de artistieke taal van de daaropvolgende eeuwen.

Raffaello, in België en Nederland beter bekend als Rafaël (Santi), ontwikkelde zich tijdens zijn korte leven van een vlijtige leerling in de Italiaanse regio Marche al snel tot een veelbelovend talent in Firenze en vervolgens in Rome tot één van de grootste kunstenaars van zijn tijd.

In dezelfde tijd dat Michelangelo zich op de Sixtijnse kapel stortte, begon Rafaël met de fresco’s voor de privévertrekken van de paus, de befaamde ‘Stanze’, het andere hoogtepunt van de Italiaanse renaissance. Hier kon hij, met behulp van een legertje assistenten, zijn grote talent tot volle bloei laten komen.

Minstens zo beroemd is Rafaël vanwege zijn vele Madonna’s: schilderijen van Maria met het kind Jezus. Rafaëls Madonna’s laten de werken van zijn tijdgenoten ver achter zich door hun serene uitstraling, hun schijnbare eenvoud en de perfectie in de weergave van dit oerbeeld in de westerse cultuur.

In Rome, waar de schilder de meest productieve jaren van zijn korte leven doorbracht, vind je uiteraard heel wat werken van hem terug.

Er is zoals verteld het Vaticaan, met de befaamde Stanze di Raffaello in het Apostolisch Paleis. Het zijn vier kamers in het publieke gedeelte van het paleis die bekend zijn geworden door de fresco’s van Rafaël en zijn leerlingen en assistenten.

Ook in de Pinacoteca van de Vaticaanse Musea bevinden zich een drietal meesterwerken van Rafaël, waaronder De Transfiguratie (foto hierboven).

In Palazzo Barberini bevindt zich de beroemde La Fornarina. Het is een portret van Margherita of Margarita Luti, een bakkersdochter die de minnares van Rafaël was. Over het verloop van haar leven is weinig geweten. Toen het schilderij in 1519 werd onthuld veroorzaakte de afbeelding van een vrouw met blote borsten nogal wat ophef.

Op haar armband staat de handtekening van Rafaël. Pas bij een latere restauratie van het doek kwam opnieuw aan het licht dat ze ook een verlovings- of trouwring draagt. Misschien was Rafaël in het geheim met haar verloofd of zelfs getrouwd, dat komen we wellicht nooit te weten.

De relatie moest in ieder geval geheim blijven omdat Margherita als bakkermeisje van lage komaf was en Rafaël tot de elite behoorde. Een dergelijke relatie zou een schandaal betekend hebben en had hem zijn positie aan het pauselijke hof kunnen kosten.

Rafaël hield er overigens meerdere maîtresses op na en vereeuwigde verschillende van hen ook in portretten, waarbij sommigen zelfs werden afgebeeld als de Madonna. Ook dat had een schandaal kunnen veroorzaken als het toen bekend was geraakt.

Margherita Luti stond behalve voor La Fornarina met zekerheid ook model voor het werk La Donna Velata. Sommige kunsthistorici herkennen het gezicht van Luti echter ook in nog andere werken van Rafaël.

In de Villa Farnesina schilderde Rafaël de Loggia van Galatea en werkte hij samen met leerlingen aan de Loggia van Cupido en Psyche. De Galleria Borghese heeft drie werken van Rafaël in de collectie.

In de Basilica di Sant’Agostino vind je eveneens een fresco van Rafaël, net als in de Santa Maria della Pace. Ook de Galleria Doria Pamphilj, een privémuseum, heeft met het onderstaande dubbelportret een doek van Rafaël in de collectie.

Rafaël was ook één van de belangrijkste architecten van de Sint-Pietersbasiliek. In die periode was hij eveneens betrokken bij archeologisch onderzoek en opgravingen in en rond Rome.

Rafaël ontwierp tevens de kerk van Sant’Eligio degli Orefici, zijn eerste architecturale werk in Rome waarbij hij duidelijk sterk geinspireerd was door Bramante.

Van zijn hand zijn ook de Cappella Chigi in de Basilica di Santa Maria del Popolo (die later voltooid zou worden door Bernini) en de loggia die zijn naam draagt in het Apostolisch Paleis in Vaticaanstad.

Raffaello
Van 2 juni tot 30 augustus 2020
Scuderie del Quirinale
Via XXIV Maggio 16, Rome
www.scuderiequirinale.it