Aan het einde van de korte Via di Sant’Eligio 9, een zijstraatje van de Via Giulia, ontdekken we de opmerkelijk fraaie renaissancekoepel van de Sant’Eligio degli Orefici. Dit minder bekende kerkje is bijzonder omdat het werd ontworpen door Rafaël. Het werd in 1509 gebouwd voor de Università degli Orefici Argentieri dell’Alma Città di Roma, de gilde van de goud- en zilversmeden.
Men vereert er Sint-Eligius (in Vlaanderen ook bekend als Sint-Elooi), de priester-smid-kunstenaar (590-660) die zich richtte op de kerstening van de Vlamingen, de inwoners van Antwerpen, de Friezen en van de barbaarse stammen langs de kust. In 640 werd hij bisschop van Noyon-Doornik. Hij was bovendien een uitstekende edelsmid en kunstenaar die talrijke zilveren en gouden reliekschrijnen vervaardigde.
Voor de schilder Rafaël was de Sant’Eligio zijn eerste werk als architect, waarbij hij duidelijk sterk werd beïnvloed door Donato Bramante. De koepel wordt toegeschreven aan Baldassare Peruzzi (1481-1537).
Men moet zich dit kerkje voorstellen in de tijd dat de Tiberkade nog niet aangelegd was en proberen een abstractie te maken van de dode massa van het lelijke schoolgebouw dat hier tijdens het fascisme werd neergepoot.
Het gebouw werd in 1575 voltooid door Baldassare Peruzzi en Bastiano (Aristotele) da Sangallo (1481-1551). De kerkgevel werd wat later toegevoegd door Flaminio Ponzio (1559-1613).
Dat was de architect van onder meer de Cappella Paulina in de Santa Maria Maggiore, het Palazzo Pallavicini-Rospigliosi op de Quirinaal-heuvel, de gevel van Palazzo Borghese en het Casino Nobile in Villa Borghese, de huidige Galleria Borghese.
Al snel na de bouw kreeg de kerk te maken met regelmatige overstromingen van de Tiber, waardoor uiteindelijk de stabiliteit van het gebouw bedreigd werd. Op 13 februari 1601 stortte de kerk als gevolg daarvan zelfs gedeeltelijk in.
Meteen volgde een grootschalige consolidatie en restauratie, waarbij ook verschillende barokke elementen werden toegevoegd. De originele gevel werd zo getrouw mogelijk herbouwd in 1620 door Giovanni Bonazzini.
In het sombere, harmonieuze maar toch aantrekkelijke interieur is de mistroostigheid van deze vochtige, en laag bij de Tiber gelegen plek nog steeds voelbaar. Nochtans is het kerkje zelf vandaag nog altijd een prachtige uiting van de hoogrenaissance in Rome. Het interieur heeft zijn zestiende-eeuwse karakter vrijwel intact behouden.
De kleine kerk heeft de vorm van een Grieks kruis met een apsis onderaan en met boven de kruising een elegante koepel in renaissancestijl die op een ronde trommel rust die op de vier centrale pijlers staat.
Het is een werk van de voormelde Peruzzi die het kerkje afwerkte na de dood van Rafaël. De invloed van Donato Bramante (1444-1514) blijkt vooral uit het koor dat ons herinnert aan dat van de Santa Maria del Popolo.
Het was paus Julius II (1503-1513) die aan Bramante de opdracht had gegeven om de apsis van de Santa Maria del Popolo te verlengen, het werd één van zijn eerste werken in Rome. Hoe Bramante zijn inspiratie zocht in de antieke bouwwerken zie je duidelijk aan het gewelf in de Santa Maria del Popolo.
De fresco’s boven het hoogaltaar van de Sant’Eligio degli Orefici zijn zestiende-eeuws en uitgevoerd door de schilder Matteo da Lecce (1547-1616). Interessant is de ‘Aanbidding van de Koningen’ door Francesco Romanelli (1610-1662) boven het altaar in het rechter transept.
Andere fresco’s zijn van Giovanni De Vecchi di Borgo San Sepolcro (1536-1614) en de bekende broers Taddeo (1529-1566) en Federico Zuccari (1541-1609) en vertegenwoordigers van hun school. Tegen de rechtermuur bevindt zich een epitaaf voor een goudsmid die gedood werd bij gevechten tijdens de beruchte Sacco di Roma in 1527.
De oorspronkelijke vloer in terracotta werd in 1864 vervangen door de huidige die bestaat uit witte compound met witte bardiglio marmeren platen. Die zijn afkomstig uit de oorspronkelijke Sint-Paulus buiten de Muren die in 1823 grotendeels door een brand werd vernield. Een gedeelte van het marmer kon gerecupereerd en gereinigd worden en kwam terecht in deze kleine kerk.
Terwijl de bouw van de enorme kaaimuren van de Tiber in volle gang was, werd ook de Sant’Eligio degli Orefici nogmaals opnieuw gerestaureerd. Dat was nodig, want nieuwe overstromingen in de achttiende en de negentiende eeuw hadden het gebouw geen goed gedaan. Op 21 april 1928 werd de vernieuwde kerk ingewijd.
Niet veel later, in 1952, werd de kerk opnieuw onveilig verklaard. Er volgde een nieuwe grootschalige restauratie waarbij ditmaal ook de fundamenten en de architecturale structuren werden aangepakt.
Ook de koepel en het interieur werden gerestaureerd. De werkzaamheden duurden tot 1978. Aanvullende restauraties in 1997 brachten originele schilderingen uit de beginjaren van de kerk aan het licht. In 1999 werd het kerkdak volledig gerenoveerd. Vandaag lijkt het gebouw structureel weer in orde.
Sant’Eligio degli Orefici
Via di Sant’Eligio 9, Rome
Je kan de kerk bezoeken van maandag tot vrijdag, van 10 tot 13 uur, mits een voorafgaandelijke afspraak op het tel. nr. 06 686 82 60.
S.P.Q.R. - Romenieuws 