De internationale luchthaven Leonardo da Vinci in Rome, beter bekend als Fiumicino, vierde het afgelopen weekend zijn zestigste verjaardag. Gezien de omstandigheden waarin we ons vandaag bevinden zullen alle betrokkenen zich dat jubileumfeestje waarschijnlijk wel even anders hebben voorgesteld.
Het is al vele jaren geleden dat het zo rustig was op de luchthaven. Sommige ruimtes en gangen zijn volledig verlaten. Toch werd de gloednieuwe infrastructuur zestig jaar geleden ook al beschouwd als het symbool van een nieuwe start in een periode van grote economische bloei die was begonnen na de Tweede Wereldoorlog.
Het behoorlijk primitieve vliegveld van wat vandaag één van de grootste luchthavens in Europa is, werd op 20 augustus 1960 officieel geopend voor vliegverkeer. Dat was vijf dagen vóór de openingsceremonie van de Olympische Spelen en gebeurde eigenlijk alleen maar om aan de wereld te kunnen tonen dat Italië er echt wel klaar voor was om de vele verwachte buitenlandse bezoekers en sportvedetten op een fatsoenlijke manier te kunnen ontvangen.
Weinig mensen weten dat de luchthaven destijds eigenlijk twee keer officieel werd geopend. De eerste keer gebeurde dat al eens in 1956. De Romeinse luchthaven lag er wel, maar beschikte toen nauwelijks over infrastructuur.
Er was slechts één vliegstrook waarop de vliegtuigen zowel moesten landen als opstijgen en een terminal voor de afhandeling van de bagage en de passagiers ontbrak. Als we het enorme complex van vandaag bekijken, kunnen we ons de situatie zes decennia geleden moeilijk voorstellen.
Net als vele andere zaken in Rome kwam ook de uitbouw van de piepjonge luchthaven in een flinke stroomversnelling toen duidelijk werd dat de Olympische Spelen van 1960 in de Eeuwige Stad zouden plaatsvinden.
Er werden kosten noch moeite gespaard om Rome op vier jaar tijd een luchthaven te bezorgen de de naam waardig was. De afwerking lukte maar op het nippertje. Vijf dagen voordat de Olympische Spelen zouden beginnen, werd de luchthaven nogmaals officieel geopend door de Italiaanse president.
Toch was de luchthaven ook toen nog niet volledig operationeel. Ook dat klinkt bekend, want precies hetzelfde gebeurt ook vandaag nog zeer regelmatig in Rome met de voorstelling van vrijwel alle grote wegenbouwkundige projecten, nieuwe infrastructuur en gebouwen. Die worden officieel geopend, waarna er gewoon nog een hele tijd aan wordt voortgewerkt.
Het gebeurt in Rome voortdurend dat na een zogenaamde officiële opening alles weer een tijdje wordt gesloten om een hele tijd nadien, soms zelfs een jaar later, nog eens een openingsplechtigheid te houden.
De redenen hiervoor zijn doorgaans nakende verkiezingen en politieke berekening, hoewel dat nooit wordt toegegeven. Officieel luidt het dan dat er nog wat kleine afwerkingen moeten gebeuren, dat er een paar onverwachte beschadigingen moeten worden hersteld of dat er een waterinsijpeling is vastgesteld.
Het zou echter duren tot de nacht van 14 op 15 januari 1961 vooraleer de luchthaven echt operationeel werd. Het eerste internationale toestel dat in Fiumicino landde was een Lockheed Constellation van Trans World Airlines (TWA) dat afkomstig was uit New York. De belangrijkste activa van TWA zouden na het faillissement van de luchtvaartmaatschappij in 2001 worden overgenomen door American Airlines.
Het had ook tot januari 1961 geduurd vooraleer de eerste buitenlandse luchtvaartmaatschappijen zich fatsoenlijk konden installeren in een terminal die de naam waardig was. Dat gebeurde in het gebouw dat vandaag bekend staat als Terminal 3.
De keuze om de eerste terminal precies daar te bouwen was niet toevallig, want die omgeving sloot perfect aan op de spoorlijn naar Roma Termini, waarop later de Leonardo Express snelle shuttle-verbindingen van en naar de luchthaven zou verzorgen. Handig was ook dat zowel het vertrek als de aankomst van de vliegtuigpassagiers op hetzelfde niveau konden plaatsvinden.
Voorts bevonden zich in de nieuwe luchthaven een apotheek, een krantenwinkel, een bank, een bar en een postkantoor. Dat was het zo ongeveer. Andermaal is het moeilijk je in te beelden dat hier in de daaropvolgende jaren één van de grootste luchthavens van Europa zou verrijzen.
In 1973 werd reeds een derde landingsbaan toegevoegd, samen met een nieuwe hangar om de de nieuwe Boeing 747 of de Jumbo Jet te kunnen ontvangen. Dat toestel was vier jaar eerder in productie gegaan en was lange tijd het grootste passagiersvliegtuig ter wereld. Afhankelijk van de indeling aan boord kan de Jumbo Jet 524 tot 660 passagiers vervoeren.
Rome bevindt zich zowel op strategisch als logistiek vlak in een zeer gunstige positie en vormt een perfecte draaischijf tussen Europa en de andere continenten. Bovendien ligt de luchthaven vlakbij de zee, waardoor er nooit noemenswaardige klachten over geluidshinder opdoken.
Fiumicino bevindt zich ongeveer 35 km ten zuidwesten van het centrum van Rome, wat ver genoeg is om hinder te vermijden, maar ook weer niet zo ver dat je uren moet rijden om er te geraken.
De nieuwe luchthaven ontstond nadat de plannen van twee architecten waren samengevoegd. De ontwerpen van Riccardo Morandi en Andrea Zavitteri werden gecombineerd met die van Amedeo Luccichenti en Vincenzo Monaco. Dat groepsproject werd in augustus 1958 goedgekeurd waarna in snel tempo werd begonnen met de bouwwerkzaamheden die 21 maanden zouden duren.
Die werden even vertraagd door de ontdekking van de resten van zeven Romeinse schepen uit de oudheid, maar de archeologen moesten voor één keer geduld oefenen: de werken aan de luchthaven hadden omwille van de komende Olympische Spelen absolute voorrang. De vondsten werden in sneltempo gedocumenteerd en vervolgens opzijgelegd.
De Romeinse schepen uit de eerste tot de vierde eeuw, en de andere vondsten die tijdens de bouw van de luchthaven werden ontdekt, kregen later een plaatsje in het Museo delle Navi di Fiumicino, dat in 1979 vlakbij de luchthaven opende.
Momenteel is het museum gesloten wegens structurele problemen met het gebouw. Er was voor 2020 een heropening aangekondigd, maar ook hier heeft de viruscrisis voor veel vertraging gezorgd. Het ziet er niet naar uit dat je het museum dit jaar nog zal kunnen bezoeken.
Rome Fiumicino en Ciampino, die beiden in handen zijn van dezelfde uitbater, Aeroporti di Roma (AdR) ontvingen zopas als eerste luchthavens in de Europese Unie een Airport Health Accreditation voor hun strijd en preventiewerk tegen de verspreiding van het coronavirus.
De Romeinse luchthavens worden door de Airports Council International (ACI) beschouwd als het beste voorbeeld van hoe het er vandaag, in volle viruscrisis, in de luchtvaartsector in de praktijk aan toe zou moeten gaan.
Marco Troncone, de CEO van Aeroporti di Roma (AdR), verklaarde in een reactie buitengewoon trots te zijn en ziet in de onderscheiding ook een erkenning voor het vele en soms ongewone werk dat de duizenden werknemers van de luchthaven in deze bizarre tijden moeten presteren.
De erkenning voor de luchthavens van Rome kwam jammer genoeg op dezelfde dag dat Italië opnieuw een piek in het aantal besmettingsgevallen registreerde. Recentelijk werd de luchthaven erkend door de Wereldorganisatie voor Toerisme van de Verenigde Naties (UNWTO) voor haar inzet voor duurzaamheid.
Marco Troncone, de CEO van Aeroporti di Roma (AdR), verklaarde in een reactie buitengewoon trots te zijn en ziet in de onderscheiding ook een erkenning voor het vele en soms ongewone werk dat de duizenden werknemers van de luchthaven in deze bizarre tijden moeten presteren.
De erkenning voor de luchthavens van Rome kwam jammer genoeg op dezelfde dag dat Italië opnieuw een piek in het aantal besmettingsgevallen registreerde.
Recentelijk werd de luchthaven ook erkend door de Wereldorganisatie voor Toerisme van de Verenigde Naties (UNWTO) voor haar inzet voor duurzaamheid. Vorig jaar werd Fiumicino voor het tweede jaar op rij ook uitgeroepen tot beste luchthaven van Europa.
De gunstige ligging en de snelle groei van Rome was echter ook terroristen niet ontgaan. In 1973 kreeg de Romeinse luchthaven te maken met een eerste terreuraanslag door een Palestijnse groep die banden had met Aboe Nidal, waarbij 32 doden en 20 gewonden vielen.
Pas toen werd duidelijk hoe kwetsbaar een luchthaven wel was en werden de eerste veiligheidsmaatregelen geïnstalleerd en de veiligheidscontroles opgeschroefd. Het zou even duren, maar in 1985 volgde een tweede gijzeling, ditmaal met 13 doden en 99 gewonden als eindbalans.
Aboe Nidal (1937-2002) was in die tijd de meest gezochte terrorist ter wereld en werd verantwoordelijk gehouden voor in totaal 90 aanslagen in twintig landen, die voornamelijk plaatsvonden tussen halfweg de jaren ’70 en het begin van de jaren ’90 van de vorige eeuw.
Momenteel maken 110 luchtvaartmaatschappijen gebruik van de Romeinse luchthaven. Samen bieden ze 210 bestemmingen aan die rechtstreeks bereikbaar zijn vanaf Rome.
Leonardo da Vinci is de zesde grootste luchthaven van Europa en staat wereldwijd op de 25ste plaats. Momenteel zijn er vier start- en landingsbanen in gebruik. In de vijf terminals bevinden zich 134 winkels en ruim 50 restaurants, bars en eetkiosken. Er werken meer dan 30.000 mensen, al zit er momenteel omwille van de viruscrisis een heleboel personeel thuis.
Fiumicino Noord is de naam van een masterplan dat tegen 2044 moet gerealiseerd zijn. Alle studies wijzen immers op een forse toename van het aantal reizigers de komende jaren. Volgens de berekeningen zou de grootste Romeinse luchthaven dit jaar reeds mogen rekenen op zowat 50 tot 55 miljoen passagiers. Dat was natuurlijk zonder rekening te houden met de actuele viruscrisis.
Volgens dezelfde prognoses verwacht Fiumicino tegen 2044 een trafiek van 90 tot 100 miljoen reizigers. Ook die cijfers zullen door het losbarsten van de viruscrisis wel wat lager uitvallen, maar Rome wil er tegen dan in ieder geval klaar voor zijn
Rome is nu klaar met een ambitieus investeringsplan voor Roma Fiumicino dat tegen 2044 moet uitgevoerd zijn. De eerste fase hiervan is aan de gang en zal minstens 3,6 miljard euro kosten.
Behalve een uitbreiding van de oppervlakte met nog eens 1.300 hectare en de bouw van twee nieuwe terminals van bijna 1 miljoen m² (goed voor honderd nieuwe poorten), zijn er ook plannen voor een nieuw snelspoor naar Rome-centrum.
Er komen ook twee nieuwe landingsbanen waardoor tenminste 140 extra toestellen zullen kunnen landen en opstijgen op Leonardo da Vinci. Concreet betekent dat de luchthaven tegen 2020 jaarlijks 50 miljoen passagiers zal kunnen verwerken.
Er wordt tevens zwaar geïnvesteerd in nieuwe congrescentra, kantoren, hotels en parkeerterreinen voor bezoekers en werknemers van de luchthaven.
Indien Rome de Olympische Spelen van 2024 had georganiseerd, waren die werken wellicht in een stroomversnelling gekomen, maar gezien de crisis wordt de financiering van het project even herbekeken. Lang uitstellen is echter geen optie. De uitbreiding moet er hoe dan ook zo snel mogelijk komen.
Niet alleen blijft zowel het aantal toeristen als zakelijke bezoekers voor Rome jaarlijks stijgen (al zullen 2020, 2021 en wellicht ook 2022 uitzonderingen zijn), de Romeinse luchthaven wordt daarnaast steeds belangrijker als hub naar andere internationale bestemmingen.
De viruscrisis heeft alles even ‘on hold’ gezet en zorgt ongetwijfeld voor enkele jaren groeivertraging, maar dat het luchtverkeer in de toekomst weer zal toenemen staat vast.
Vergeleken met vandaag wordt tegen 2044 zelfs gemikt op een operationele verdubbeling van de activiteiten op de luchthaven. Tegen dan moeten er nog terminals bijkomen. De bestaande terminals moeten nog beter op elkaar en op de parkings en het openbaar vervoer aansluiten.
Concreet zal de luchthaven uitbreiden met een oppervlakte van nog eens 1.300 hectare, grenzend aan de luchthaven. Het huidige luchthaventerrein heeft een oppervlakte van zowat 1.400 hectare. Het gaat dus om bijna een verdubbeling.
Al die infrastructuurwerken zullen duren tot tenminste 2044. Tegen dan moet de luchthaven in staat zijn om jaarlijks een trafiek van 90 tot 100 miljoen passagiers aan te kunnen.
De geplande groei vertaalt zich ook in tenminste 100.000 directe arbeidsplaatsen. In andere, bij de luchthaven betrokken sectoren, worden nog eens 250.000 nieuwe jobs verwacht.
Groot knelpunt bij dit alles is natuurlijk de kostprijs van een dergelijk project. Tariefverhogingen voor allerlei diensten in en rond de luchthaven zijn op termijn onvermijdelijk.
Een gedeelte zou kunnen worden gefinancierd met de opbrengst van duurdere landingsrechten (waardoor de ticketprijs van de diverse maatschappijen ongetwijfeld zal stijgen) en de inkomsten uit de winkels die in de luchthaven actief zijn en de opbrengsten uit de eigen hotels en de verhuur van kantoorruimte en concessies.
In het masterplan staat uitdrukkelijk vermeld dat het ontwerp moet passen in de Italiaanse traditie van stijl, design en kwaliteit, zodat de reizigers die voor het eerst in het land arriveren meteen duidelijk wordt gemaakt dat dit ‘Mady in Italy’ is.
Samen met de eerste nieuwe terminal wordt ook een nieuw spoorwegstation gebouwd, van waaruit een snelle directe verbinding met het centrum van Rome mogelijk is.
De huidige Leonardo Express doet er van Fiumicino naar Termini toch nog altijd 32 minuten over. Met de spoorwegtechnologie van vandaag zou dat veel sneller kunnen.
Tussen de diverse terminals moet ook een nieuw verbindingssysteem komen, om de mensen toe te laten snel te wisselen tussen binnenlands, internationaal en intercontinentaal verkeer. Wie nu van de ene naar de andere terminal moet is soms wel een tijdje onderweg.
De verwachte toename van het aantal reizigers dwingt de luchthavenuitbater AdR ook tot de bouw van twee nieuwe start- en landingsbanen en een nieuwe parkeerstrook voor tenminste 140 vliegtuigen.
Tussen de huidige en de toekomstige extra start- en landingsbanen – Fiuminico zal tegen 2044 beschikken over in totaal zes banen – moeten een nieuw signalisatiesysteem en bijkomende stroken om te taxiën ook aan de grond een vlotte doorstroming van de vliegtuigen mogelijk maken.
AdR garandeert dat er veel aandacht zal gaan naar ecologie en duurzaamheid. De toekomstige luchthaven wordt omschreven als een technologisch vooruitstrevende hub, waarbij emissie en geluidshinder tot een absoluut minimum zullen worden beperkt.
Wanneer men tijdens de werken op archeologische vondsten stoot – wat in Rome bijna onvermijdelijk is – zullen deze waar mogelijk worden geïntegreerd in de nieuwe infrastructuur.
Rome wil voor het uitbreidingsproject de beste ingenieurs, architecten en aannemers uit de luchthavensector bij elkaar krijgen. Het megaproject op Fiumicino moet fors bijdragen tot een verbetering van het internationale concurrentievermogen van Italië.
De Romeinse luchthaven moet in de toekomst uitgroeien tot de absolute referentie in het Middellandse Zeegebied op het gebied van burgerluchtvaart.
www.adr.it/fiumicino
S.P.Q.R. - Romenieuws 