Kunstmuseum Musja in Rome amper een jaar na opening alweer dicht

Het Musja in Rome sluit nog geen jaar na de opening alweer de deuren. Het privémuseum dat gewijd is aan hedendaagse Italiaanse kunst, is één van de eerste culturele slachtoffers van de maandenlange gedwongen sluiting tijdens de lockdown. Ook sinds de heropening kwamen er nauwelijks bezoekers over de vloer.

Het is niet het enige museum in Rome dat momenteel kampt met lege zalen waar amper iemand rondloopt. In tegenstelling tot de staats- en stadsmusea kunnen privémusea natuurlijk niet rekenen op een financiële backup om de verliezen op te vangen.

Het opmerkelijke kunstmuseum Musja was de levensdroom van ondernemer Ovidio Jacorossi die op 23 oktober vorig jaar op 85-jarige leeftijd stierf, slechts een paar weken na de opening van het museum die plaatsvond op 8 oktober 2019.

Het Musja Museum is gevestigd aan de smalle Via dei Chiavari 7, niet ver van Campo de’ Fiori, op de plaats waar het ondernemersavontuur van de familie Jacorossi begon. Hier opende Agostino Jacorossi, de grootvader van Ovidio, in 1922 een kleine winkel waar hij steenkool en hout verkocht.

In de daaropvolgende decennia zou het kleine bedrijfje van Jacorossi uitgroeien tot een enorm succesvolle groep en een belangrijke speler worden in de brandstof- en energiesector.

Jacorossi werd zelfs één van de hoofdrolspelers in de modernisering van Italië. In de jaren ’60 van de vorige eeuw was hij voor de distributie van aardolie al de grootste speler van Italië.

Twintig jaar later behoorde Jacorossi reeds tot de tien grootste industriële groepen van het land. De groep bouwde gaandeweg ook belangen uit in de logistieke sector en ging zich ook bezig houden met het beheer van openbare gebouwen.

In die tijd begon het bedrijf ook te investeren in de culturele sector, wat zich vooral vertaalde in het steunen van allerlei kunstinitiatieven, maar ook in de renovatie of de opening van musea en archeologisch waardevolle plekken in heel Italië.

In 1984 leverde Jacorossi de technische infrastructuur van het Guggenheim Museum in Venetië. Later volgden onder meer investeringen in het Museo Emilio Greco in Catania, de beroemde middeleeuwse ruim 60 m diepe waterput in Orvieto (de Pozzo di San Patrizio) en het Palazzo Ducale in Genua.

De bedrijvengroep lanceerde in de jaren ’80 ook een concept waarbij een allesomvattende dienstverlening aan musea werd aangeboden. Vandaag lijkt het vanzelfsprekend dat een museum allerlei zaken zoals de ticketverkoop, de uitbating van de koffiebar, de museumshop of boekenwinkel, de bewaking en het verhuren van ruimtes voor evenementen, uitbesteed of in concessie geeft aan derden, maar toen was dat een grote nieuwigheid.

Ovidio Jacorossi testte in 1990 het concept zelf uit in het vernieuwde Palazzo delle Esposizioni in Rome, waarin hijzelf 18 miljard lire had geïnvesteerd.

De ondernemer begon aan het einde van de jaren ’60 met de opbouw van zijn inmiddels zeer uitgebreide collectie Italiaanse kunst, waaronder schilderijen, tekeningen en sculpturen van de grootste Italiaanse kunstenaars van de twintigste eeuw. Er zijn weinig bekende namen die niet in zijn verzameling terug te vinden zijn.

De kunstcollectie van Jacorossi zou inmiddels ongeveer 2.500 werken tellen. Daarvan werd slechts een klein deel tentoongesteld in de tentoonstellingsruimte van ongeveer 1.000 m² in het historische pand aan de Via Chiavari.

Het was de bedoeling de getoonde werken regelmatig af te wisselen en nu en dan een bepaalde kunstenaar extra in de kijker te zetten. De eigen collectie hedendaagse kunst was groot genoeg om dat jarenlang vol te houden.

Het gebouw en de tentoonstellingszalen werden in 2017 gerenoveerd en ingericht door architect Carlo Iacoponi. Van sommige delen maakte hij spelonkachtige ruimtes die, afhankelijk van de getoonde kunstwerken, soms zelfs wat griezelig aandeden. Bezoekers waanden zich weleens in een geheimzinnige grot of een ondergronds tempelcomplex met kunst.

Onder het gebouw bevinden zich overigens restanten van het Theater van Pompeius. De renovatie behield architecturale elementen uit verschillende tijdperken, van de Romeinse oudheid tot de Renaissance, waaronder de zestiende-eeuwse binnenplaats die wordt toegeschreven aan Baldassarre Peruzzi.

De combinatie van al die stijlen, samen met moderne ingrepen zoals onder meer de glazen verbindingsgang, is wonderwel geslaagd. Alleen daarom al was een bezoek aan het Musja de moeite waard.

De eerste en enige tijdelijke tentoonstelling die plaatsvond in het museum was The Dark Side – Chi ha paura del buio? Het was de eerste expo van wat een trilogie rond het thema ‘angst’ had moeten worden en die eindigde op 28 juni. Ondanks de maandenlange sluiting tijdens de lockdown mocht deze tentoonstelling ongeveer tienduizend bezoekers verwelkomen.

Scholieren en studenten kunstonderwijs konden in het museum een speciale didactische rondleiding meemaken, een aanbod waarvan gretig gebruik werd gemaakt tot alle scholen wegens de virusuitbraak werden gesloten en aan de leerrijke uitstapjes een einde kwam. Het was dus niet zo dat mensen hun weg niet vonden naar het jonge museum.

Door de gevolgen van de viruscrisis blijkt het openhouden van het privémuseum echter financieel niet langer houdbaar. Vooral de kosten voor personeel en bewaking wegen zwaar door. Het is uiteraard ook vervelend om een hele dag aan een kassa of op een stoel in een zaal te zitten zonder dat er ook maar een bezoeker passeert.

In een mededeling hekelt Ovidio Maria Jacorossi, de zoon van de stichter, onder meer ook de overdreven bureaucratische procedures waarmee het museum al te maken kreeg en wijst hij op de grote onzekerheid voor de toekomst.

Het is niet ondenkbaar dat het museum ooit opnieuw opent, al is de kans momenteel groter dat de tentoonstellingsruimte, of het pand in zijn geheel, een nieuwe bestemming krijgt.