De Nederlandse archeologe Saskia Stevens krijgt van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) een beurs van 4,1 miljoen euro voor een groot onderzoek naar de grens van het Romeinse Rijk.
Het project Constructing The Limes onderzoekt de zogeheten Nedergermaanse limes, meer bepaald hoe deze in de oudheid invloed had op migratie en de import van goederen en gewassen, maar ook hoe deze grens vandaag zichtbaar wordt gemaakt als cultureel erfgoed en hoe dit ons hedendaagse denken over grenzen beïnvloedt.
Hoe werken grenzen? Bepalen grenzen het leven van mensen die in een grenszone wonen? Dit gaat een consortium onder leiding van oudhistoricus en archeoloog dr. Saskia Stevens onderzoeken dankzij een beurs van 4,1 miljoen euro vanuit de Nationale Wetenschapsagenda.
Zij kijken bij de beantwoording van deze vragen naar de bekendste en wellicht oudste grens in de geschiedenis: de limes, de grens van het Romeinse Rijk die dwars door Nederland liep.
Dankzij deze grote subsidie kan het team van Stevens de Romeinse grens in een nieuw perspectief plaatsen. Uniek in dit project is de integratie van inzichten uit de geesteswetenschappen, de exacte wetenschappen en de archeologie. Daardoor kunnen we ook verder innoveren, zegt Stevens.
Zo zal archeoloog dr. Gertjan Plets de nieuwste methodes uit de ecologische genetica (eDNA) toepassen om ons een beter inzicht te geven in eetpatronen en ziektes in de oudheid.
Zoals rioolmetingen tegenwoordig gebruikt worden bij het opsporen van deeltjes van het coronavirus, kunnen we nu ook oude genetische sporen in de bodem documenteren om de bevolkingsdynamiek in de oudheid in kaart te brengen. Dit is niet enkel revolutionair in Europa, maar wereldwijd.
Daarnaast zullen kunsthistoricus prof. dr. Koen Ottenheym en cultuurhistoricus prof. dr. Jaap Verheul onderzoeken hoe onze obsessie met Romeinen en Bataven gedurende de afgelopen 500 jaar heeft bijgedragen aan ons begrip van grenzen en culturen.
Samen met een gedetailleerd archeologisch beeld kan deze kritische blik op de selectieve herinnering aan het erfgoed van de oudheid ons helpen het publiek profiel van de limes als nieuwste werelderfgoedsite in Nederland te verstevigen.
De Universiteit Utrecht staat niet alleen voor deze uitdaging. In het onderzoek zal het publiek een belangrijke rol spelen, onder meer bij het opsporen van vondsten. Er zijn ook plannen voor een documentairereeks voor televisie en er komt een nationale tentoonstelling.
Ook is er nauwe samenwerking met exacte wetenschappers van de VU Amsterdam en Wageningen Universiteit om de menselijke mobiliteit in het verleden te reconstrueren. Archeologen van de Saxion Hogeschool en het citizen science PAN project van de VU Amsterdam gaan de archeologie van het grenslandschap gedetailleerd in kaart brengen.
In samenwerking met het Nijmegen Centre for Border Research van de Radboud Universiteit gaan de wetenschappers tevens onderzoeken wat de nalatenschap en de interpretatie is van de Romeinse tijd voor ons hedendaagse denken over territoria, grenzen en migratie.
De grens van het Romeinse Rijk werd gevormd door de toenmalige Rijn, nu de Oude Rijn, Kromme Rijn en Nederrijn. Talloze vondsten langs of in de buurt van de limes, waaronder complete schepen, badhuizen, forten, wegen, gebruiksvoorwerpen, villa’s, dakpannen, … hebben onderzoekers al veel geleerd over de grens.
De kennis is echter behoorlijk verspreid en versnipperd. Een belangrijk doel van het onderzoek is die kennis eindelijk eens te bundelen om tot één beeld te komen van de limes op het huidige Nederlandse grondgebied. Dat gebeurt ook door het publiek erbij te betrekken.
Geïnteresseerden, amateurarcheologen, mensen die met een metaaldetector vondsten hebben gedaan, of die heel veel weten over een gebied of over één onderwerp zijn welkom om contact te nemen met het team. Er komen ook workshops, lezingen en andere publieke evenementen.
Het onderzoeksteam wil ook alle gegevens over vondsten, die nu verdeeld zijn over drie provincies, in één databestand onderbrengen, zodat de data beter en makkelijker voor iedereen toegankelijk zijn.
Dit onderzoek is ook nieuw omdat we in de loop der eeuwen anders naar grenzen en zeker naar de limes zijn gaan kijken. Aanvankelijk werd deze gezien als een harde grens, een verdedigingslinie: tot hier liep het Romeinse gebied. Daarachter zaten de barbaren: Bataven en Cananefaten
Nu zien we de grensstreek meer als een ontmoetingsplek, een gebied waar twee culturen samenkomen. De Romeinen hadden allerlei spullen nodig, bouwmateriaal, huiden, voedsel, vertelt Saskia Stevens in een interview met het Algemeen Dagblad.
Er vond handel plaats, de munt werd ingevoerd. De Romeinen introduceerden het schrift en nieuwe technieken: glas, gedraaid aardewerk, beton, vloerverwarming. Er was wederzijdse culturele beïnvloeding, tot ver in Friesland zijn Romeinse beeldjes gevonden. De Romeinen koppelden inheemse goden aan hun eigen goden, zoals Nehalennia, oorspronkelijk een inheemse godin.
De Rijn was de belangrijkste transportader. De Romeinse castella (forten) langs de rivier waren niet bedoeld om de barbaren buiten te houden. Nee, de troepen waren er om de scheepvaart te beschermen, een soort waterpolitie. Die scheepvaart was in handen van vrije handelaars.
Het is fantastisch dat we onderzoek gaan doen naar een mogelijke toekomstige werelderfgoedsite en dat we aan de wieg zullen staan van de ontwikkeling van nieuwe technieken die ons uiteindelijk een inzicht zullen geven in migratie en ziektes in de oudheid. Dat is de kern van de NWA: verschillende disciplines en het publiek gaan samenwerken, besluit Saskia Stevens.
De limes zijn genomineerd om erkend te worden als Unesco Werelderfgoed. Het dossier is ingediend, de beslissing zou nog vóór de komende zomer kunnen vallen.
Als de Nederlandse limes op de werelderfgoedlijst geraken, krijgen die hetzelfde statuut dan bv. de Muur van Hadrianus in Engeland (2.117 km), de Muur van Antoninus Pius in Schotland (60 km) en de Opper-Germaans-Raetische Limes (550 km) in Duitsland.
