Via Margutta heeft al een eeuwenlange traditie in kunst en ambacht

De Via Margutta, gelegen in de wijk Campo Marzio aan de helling van de Pincioheuvel, tussen Piazza del Popolo en Piazza di Spagna, is een rustig toevluchtsoord voor wie even het drukke winkelgebied Tridente in Rome (dat wordt gevormd door de Via del Corso, de Via del Babuino en de Via di Ripetta, drie straten die vanaf Piazza del Popolo als een soort drietand uitwaaieren naar het stadscentrum) even wil ontvluchten.

In de Via Margutta krijg je te maken met een andere dimensie: klimop en klimplanten bedekken de gevels van de oude gebouwen, de luxewinkels maken hier plaats voor kunst- en antiekgalerijen, ambachtelijke winkels en restauratieateliers. Al verdwijnen ook hier helaas steeds meer traditionele ambachtelijke zaken, zoals je gisteren kon lezen.

Vandaag is de straat zelfs beschermd als stadsgezicht, maar oorspronkelijk was de Via Margutta niet meer dan een eenvoudige landweg, een steeg eigenlijk, aan de achterkant van de adellijke gebouwen van de Via del Babuino.

Hier vond je de ingangen van de pakhuizen en stallen, evenals de huizen van de staljongens, metselaars, marmerwerkers en koetsiers die daar hun activiteiten uitvoerden.

De Via Margutta begon in de middeleeuwen bekend te worden als de straat van kunstenaars toen een onbekende vakman zijn eerste werkplaats opende waarin hij portretten, ornamenten van fonteinen en leuningen maakte.

Voor een heleboel ambachtslieden en kunstenaars uit heel Italië was dat zo’n beetje het startsein om zich geleidelijk aan ook in Rome en meer bepaald in de Via Margutta te komen vestigen.

De bloeiende industrie begon na verloop van tijd zelfs kunstenaars uit heel Europa aan te trekken, vooral de Britten, Vlamingen en Duitsers vonden hun weg naar de kunstenaarsstraat.

Samen met de ambachten groeide ook de welstand in de omgeving. Langzaam maar zeker werden de hutten, de stallen en de moestuintjes vervangen door mooie huizen, fraaie tuinen en nieuwe winkels en werkateliers.

Zo raakte de straat in de toenmalige westerse wereld bekend als een oord van kunst en ambacht. Kunstenaars konden hier niet alleen ongestoord studeren en werken in een inspirerende omgeving, ze kwamen hier ook in contact met andere kunstenaars die hen introduceerden in de Romeinse kunstwereld.

Tot 1600 heette deze straat nog Via dei Nari, genoemd naar de gelijknamige familie die in dit gebied verschillende huizen en land in eigendom had. De huidige benaming heeft echter een onzekere oorsprong.

Volgens sommige bronnen is de naam afgeleid van Margutte, de wat denigrerende bijnaam van een zekere Giovanni die hier een kapperszaak had. Giovanni was naar verluidt groot en grof gebouwd, opmerkelijk lelijk en niet bijzonder intelligent.

Andere bronnen stellen dat Margut gewoon Giovanni’s achternaam was. In de bevolkingsregisters van Rome uit de vijftiende eeuw zou een familie terug te vinden zijn met deze naam.

Een andere theorie is dat de naam voortkomt uit de vulgaire samentrekking van Marisgutia of Goccia di Mare, een eufemisme om een behoorlijk stinkende beek aan te duiden die uit de richting van de villa van de Pincii kwam en uiteindelijk in de Tiber stroomde.

Volgens een nog ander verhaal is de naam afkomstig van een klein buurttheater waar in de vijftiende eeuw parodieën op heldendichten werden opgevoerd. Margutta zou een personage zijn uit een vijftiende-eeuws komisch gedicht. De Britse dichter en schrijver Lord Byron zou ooit geprobeerd hebben het te vertalen, maar die poging mislukte.

In 1858 werd door markies Francesco Patrizi het eerste gebouw opgetrokken dat uitsluitend bestemd was om er kunstenaarsateliers in te richten. Eveneens in de negentiende eeuw transformeerde een jonge monseigneur van Belgische afkomst, Francesco Saverio de Merode (1820-1874), het hele gebied.

Hij legde er riolering aan en maakte van de steeg een echte weg. De Via Margutta werd nu pas echt de bevoorrechte residentie van talrijke kunstenaars en de zetel van hun ateliers, waardoor een unieke levendige en kosmopolitische sfeer ontstond.

Zoals verteld was de Via Margutta net als de parallel lopende Via del Babuino, zeer geliefd bij de meesters uit de Vlaamse en Hollandse school. Een tijdlang woonden hier ook Rubens (tussen 1606 en 1608), Bril, Van Laer, Poelenburg en Sweerts, maar ook Lorrain, Poussin en vele anderen.

Ook de getalenteerde realistische schilder Jusepe (José) de Ribera (1591-1652) woonde hier tussen 1611 en 1615, men noemde hem ‘lo Spagnoletto’, de kleine Spanjaard.

Op nr. 53b woonde de beste Engelse portretschilder van zijn tijd, sir Thomas Lawrence (1769-1830). In dit huis stichtte hij de Royal Academy of Art. Van 1887 tot 1960 was in de straat ook het hoofdkwartier van de International Association of Art gevestigd.

Toen de huurprijzen tijdens de achttiende eeuw sterk stegen verdwenen de artiesten geleidelijk uit de straat. Een eeuw later zou een nieuwe generatie kunstenaars en artiesten echter massaal terugkeren.

De grootste protagonisten van de twintigste eeuw zijn hier vandaan gekomen of hebben tenminste een tijd in de straat gewoond. Onder hen schilders en beeldhouwers zoals Pablo Picasso, Renato Guttuso, Giorgio de Chirico, Wittel, Novella Parigini en Canova, muzikanten zoals Wagner, Liszt, Puccini en Mascagni, schrijvers als Emile Zola, Gabriele d’Annunzio, Jean Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Elsa Morante, Moravia en Sibilla Aleramo.

Filmregisseur Federico Fellini (1920-1993) woonde met zijn vrouw, de actrice Giulietta Masina, in het huis op nr 110. Fellini beschreef zijn woonomgeving als volgt: ‘Trappen, ladders, gangen die opengingen tussen de tuinen, dan andere trappen en ladders, een verticaal landschap ondergedompeld in groen, tot aan de Viale di Trinità dei Monti’.

De beroemde regisseur William Wyler (Ben-Hur) vereeuwigde in 1953 de Via Margutta in zijn zeer succesvolle film Roman Holiday door met de hoofdrolspelers Gregory Peck en Audrey Hepburn in het pand op nr. 51 een aantal scènes op te nemen. In de film woont de journalist Bradley, het personage van Peck, in dit huis.

Roman Holiday won uiteindelijk drie Oscars en bezorgde de Via Margutta en bij uitbreiding de hele stad Rome een gigantische promotie die in de jaren nadien miljoenen Amerikaanse toeristen naar Rome zou lokken. In die zin blijft Roman Holiday één van de beste visitekaartjes die Hollywood ooit van Rome maakte.

Sinds 1953 wordt in de Via Margutta jaarlijks of zelfs twee keer per jaar de Cento Pittori Via Margutta georganiseerd, een openlucht evenement, ontstaan uit de vroegere Fiera di Via Margutta, die na de oorlog door enkele kunstenaars in het leven was geroepen en waarbij de hele straat gedurende enkele dagen verandert in een kunstgalerij in openlucht.

Kunstenaars uit de hele wereld tonen er hun werk. De Associazione Cento Pittori via Margutta ontstond in 1970. Het evenement kan worden beschouwd als één van de belangrijkste kunsttentoonstellingen in Rome.

De Fontana degli Artisti, ook weleens de Fontana delle Arti geheten, is de fontein van de kunstenaars of de kunsten. Hij bevindt zich in de Via Margutta ter hoogte van het huis nr. 54.

De fontein werd in 1925 volgens een ontwerp van architect Pietro Lombardi gebouwd, samen met negen andere artistieke fonteinen die bestemd waren voor het historische centrum van de stad. De fontein werd in 1927 ingewijd. Vele kunstenaars en artiesten vonden er decennia lang verkoeling.

Naast de professionele gereedschappen van de kunstenaars, samen met schildersezels en penselen, maken in de piramidale compositie twee maskers een mooie show van zichzelf waarvan de uitdrukkingen, blij en verdrietig, de vreugde en pijn symboliseren, de successen en teleurstellingen die elkaar in het leven afwisselen in het leven van een kunstenaar.