Deze week is het precies 700 jaar geleden dat de beroemde Italiaanse dichter, schrijver en kortstondig politicus Dante Alighieri in Ravenna overleed.
S.P.Q.R.-clublid Sandrina Bokhorst heeft ter gelegenheid van het herdenkingsjaar Dante700 een mooie nieuwe online lezing gemaakt waarin ze Rome bekijkt door de ogen van Dante: ‘Rome 1300: het Rome dat Dante heeft gezien.’
Deze online ezing of webinar behandelt in een levendige presentatie talrijke thema’s aan de hand van veel foto- en filmmateriaal, waarin inhoud, humor en inspiratie hand in hand gaan.
De online lezing is mee te maken op vrijdag 17 en dinsdag 21 september, telkens om 20 uur en op zaterdag 2 oktober om 16 uur. De lezing duurt ongeveer 95 minuten, een pauze inbegrepen.
Inschrijven kan via deze link. Leden van S.P.Q.R. genieten van een uitzonderlijke korting en betalen slechts 10 euro (in plaats van 16 euro) en kunnen daarvoor gebruik maken van de kortingscode ‘SPQR’.
Dante Alighieri, de vader van de Italiaanse taal, kennen we natuurlijk allemaal vanwege zijn tragische verbanning uit zijn geboortestad Firenze of Florence. Maar Rome werpt een lange schaduw over zijn leven en werken.
Want het is in Rome dat Dante voor het eerst van zijn verbanning hoort. Hij is daar op missie voor zijn geboortestad, maar die missie was al bij voorbaat kansloos. Sterker nog, het is niet duidelijk waarom de andere delegatieleden al in november 1301 terugkeerden naar Firenze, maar Dante nog in Rome bleef hangen.
Was dat op verzoek van de paus, wilde hij zelf nog wat langer in Rome blijven om nog wat materiaal te verzamelen? Feit is dat zijn antagonist, paus Bonifacius VIII een geleerd man was, die de grootste bibliotheek van Europa had.
1300 geldt als een voorlopig hoogtepunt in die geschiedenis van Rome. Rome is een religieus, politiek en cultureel wereldcentrum. Dat nieuwe zelfvertrouwen, die ambitie vertaalt zich in iedere steen, ieder gebouw, ieder ritueel van het pausdom.
Bonifacius VIII was als geen andere paus voor hem de exponent van de universele macht van de paus, hij vond dat ook de keizer zich aan hem diende te onderwerpen.
Daar was Dante het niet mee eens: die wilde de macht delen, op een verstandige manier, zonder overigens het gezag van de paus te ontkennen.
De paus zetelde in die tijd in het Patriarchium, het gebied rond de Sint-Jan van Lateranen. Nu is dat een troosteloze anonieme ruimte zonder enige echte reden er te verblijven.
In Dante’s tijd was dit het centrum van de pauselijke heerschappij, en een komen en gaan van diplomaten, juristen, ambtenaren, toeristen – en Dante.
De stad waarin Dante rondwandelde, was bezaaid met herinneringen aan de klassieke oudheid. Daarin was Rome totaal anders dan Firenze.
Monumenten, hoewel onbegrepen, stonden nog overeind, en de herinnering aan de macht van de Romeinse keizers diende als onderbouwing voor de claims van de paus.
Op verschillende plekken in zijn La Divina Commedia (De Goddelijke Komedie) verwijst Dante ook naar de oudheid: voor hem is Rome de stad die God heeft gewild om er de paus in te huisvesten.
Het Romeinse Rijk is de enige mogelijke voedingsbodem voor het Christendom geweest, en hét model voor iedere beschaafde vorm van bestuur. In La Divina Commedia komen dan ook heel wat antieke Romeinen voor.
In Rome is het thema van zonde, boetedoening en vergeving bijna tastbaar aanwezig in de talloze martelaarskerken. En dat is het centrale thema van het meesterwerk La Divina Commedia. De vorm van dit allegorische epos is die van een pelgrimstocht. Die waren in het leven van de middeleeuwer een alledaagse realiteit.
Sterker nog: de paus had in 1300 het eerste heilige jaar in de geschiedenis uitgeroepen. Mogelijk dat ook Dante, als diep gelovig man, in 1300 in Rome is geweest om een pelgrimage te maken naar de meeste heilige plekken van het Christendom in West-Europa: de graven van Petrus en Paulus.
De beloning voor zo’n pelgrimage was dan ook exceptioneel: een volledige aflaat. Dat is eigenlijk een enkele reis Paradijs. Geen wonder dat velen die tocht ondernamen.
Voor hen was Rome niet zomaar een stad, maar stond de Eeuwige stad voor de hoop op de verlossing. Rome was de spiegel van de hemel op aarde, dichterbij dan dat kon je op aarde niet bij de hemel komen. En dat was ook te zien in de ongekende artistieke productie van die laatste jaren van de dertiende eeuw.
De Divina Commedia staat vol van verwijzingen naar de fysieke plekken, maar vooral de metafysische betekening van Rome. Maar wat kunnen we nu nog terugzien van die stad van 1300? En kunnen we ons via de monumenten en kerken verplaatsen in de mindset van de middeleeuwse bezoeker van de Eeuwige stad?
Bij beschrijvingen van de geschiedenis van Rome wordt soms wat al te snel over de middeleeuwen heen gewandeld, en dat beeld behoeft correctie.
Rome was op een andere manier dan Firenze, en in tegenstelling tot het populaire beeld, een levendige dynamische stad, met moderne uitdagingen.
En ergens is 1300 ook het begin van het einde. Want al vrij snel daarna veranderde alles door de verhuizing naar Avignon van het pauselijk hof.
S.P.Q.R. - Romenieuws 