Wereldleiders gooien muntje in de Trevifontein

Zoals eerder aangekondigd zorgt de samenkomst van de G20-leiders in Rome voor behoorlijk wat hinder voor inwoners en bezoekers.

De EUR-wijk was de voorbije dagen vrijwel afgesloten van de buitenwereld, maar ook in het centrum ontstond hinder tijdens de verplaatsing van de wereldleiders naar hun streng beveiligde hotels of ambassades.

Zo werden in het centrum negen metrostations tijdelijk gesloten. Ook enkele invalswegen, waaronder de drukke Via Nazionale gingen gisteren vanaf 18.30 helemaal dicht.

Vanochtend vroeg werden alle straten in de omgeving van de Trevifontein afgesloten. Dat gebeurde enkele uren voordat de deelnemers aan de G20-top er het traditionele muntje kwamen ingooien. Daarbij was alleen een enorme delegatie van de beeldpers aanwezig.

De wereldleiders gooiden een munt van 1 euro in het water, uiteraard de Italiaanse versie, met de afbeelding van de Vitruviusman van Leonardo da Vinci.

Niet iedereen nam deel aan het muntjes werpen. Onder meer de Amerikaanse Joe Biden bleef weg. De Duitse bondskanselier Angela Merkel spoelde even haar handen in de fontein, iets wat haar Zuid-Koreaanse collega blijkbaar onweerstaanbaar vond.

Vandaag zijn ook een aantal musea en archeologische sites gesloten omdat er voor de partners van de G20-leiders enkele privérondleidingen zijn gepland.

Terwijl het Colosseum gisteren vanaf 14 uur al gesloten werd voor het publiek, zijn vandaag ook het Forum Romanum en de Palatijn de hele dag niet toegankelijk. Ook de Capitolijnse Musea, de Galleria Borghese en de Vaticaanse Musea zijn dicht.

Aan de G20-top wordt deelgenomen door de staatshoofden en regeringsleiders van de negentien rijkste landen plus de Europese Unie. Ook vertegenwoordigers van enkele van de belangrijkste internationale en regionale organisaties zijn aanwezig. Traditioneel nemen ook de ministers van Economie en Financiën deel aan het evenement.

Info over de verkeershinder

Een kort filmpje terwijl de G20-leiders een euro in de Trevifontein gooien

Een bezoek aan de Santa Maria in Trastevere (X)

Regelmatig krijgen we een vraag over de Santa Maria in Trastevere, één van de mooiste en oudste kerken van Rome. Over deze fraaie basilica, de geschiedenis ervan en de vele bezienswaardigheden in het gebouw, valt echter zoveel te vertellen dat zelfs enkele nieuwsbrieven niet voldoende zouden zijn.

Daarom brengen we in verschillende afleveringen, gespreid in de tijd, nu en dan een bijdrage over een aantal opmerkelijke aspecten of bijzondere bezienswaardigheden van deze kerk. Vandaag lees je deel tien in deze reeks.

De mozaïeken en fresco’s van de apsis in de Santa Maria in Trastevere

De basiliek van Santa Maria in Trastevere is vooral bekend om haar prachtige mozaïeken uit de twaalfde en de dertiende eeuw die zowel de apsis als de voorgevel van de kerk versieren.

In de Mariakerk in Efeze werd in 431 het derde oecumenische concilie gehouden. Men behandelde er de kwestie of Maria ‘de Moeder van God’ mocht genoemd worden.

Tijdens het concilie hielden de burgers van Efeze van zonsopgang tot zonsondergang de wacht bij de kerk. Toen zij hoorden dat Maria ‘Moeder Gods’ (Theotokos) mocht genoemd worden, schreeuwden zij van vreugde en hielden ze optochten met wierook en fakkels.

De oudste Mariafeesten danken hun ontstaan aan de sterk opkomende Mariaverering na dit concilie van Efeze. Er werden nu overal kerken opgericht die gewijd waren aan Maria als ‘de Moeder van God’.

In 553 stelt het concilie van Constantinopel het dogma vast dat Maria altijd maagd was gebleven. De Mariaverering ontwikkelde zich vooral vanaf de vijfde eeuw en bereikte een hoogtepunt in de late middeleeuwen.

Deze basiliek in Trastevere is één van de eerste kerken in Rome die gewijd werd aan Maria. Dat in de iconografie van deze kerk Maria een prominente positie bekleedt is dan ook logisch.

De blauwe kleur van haar kleding symboliseert het hemelse en de onschuld en zuiverheid (maagdelijkheid) van Maria. Zoals we in eerdere afleveringen van deze reeks al vernamen, is de Santa Maria Maggiore nog ouder, althans de eerste kerk die in 352 werd opgericht door paus Liberius.

Men kan de kunstwerken in de apsis in drie groepen verdelen:

• De mozaïeken uit de twaalfde eeuw bovenaan in de schelp en op de triomfboog en de pijlers;
• De mozaïeken uit de dertiende eeuw van Pietro Cavallini in het midden;
• De zestiende-eeuwse fresco’s van Agostino Ciampelli onderaan.

Het is moeilijk om een overzichtsfoto te maken van de hele apsis, omdat een deel van het zicht wordt belemmerd door het ciborium boven het altaar.

De prachtige twaalfde-eeuwse mozaïeken in de halfkoepel en op de boog ervoor zijn uitgevoerd onmiddellijk na de voltooiing van de basiliek, vermoedelijk omstreeks 1148.

De afgebeelde personen zien er veel realistischer uit dan op de negende-eeuwse Byzantijnse mozaïeken in de Santa Cecilia in Trastevere, de Santa Prassede en de Santa Maria in Domnica.

Het is duidelijk dat de Romeinen geleidelijk aan een eigen stijl hebben ontwikkeld in plaats van verder de Byzantijnse mozaïeken na te bootsen.

Op het mozaïek van de schelp hebben alleen Jezus en de Maagd Maria een nimbus (een gouden schijf of lichtkrans) rond hun hoofd. Apostelen en heiligen worden ook dikwijls met een ronde nimbus voorgesteld maar dit is hier dus niet het geval.

Sinds de zesde eeuw kregen kerkelijke en wereldlijke figuren (pausen, stichtersfiguren, vorsten, …) vaak een vierkanten nimbus, maar vanaf de twaalfde eeuw was het niet meer gebruikelijk om een paus die een kerk had gebouwd met een vierkanten aureool af te beelden, en zeker niet als hij nog in leven was of nog niet heilig was verklaard.

We zien paus Innocentius II uiterst links zonder nimbus. Hij heeft een miniatuurmodel van de kerk in zijn handen. Rechts van hem staan de heilige Laurentius en paus Calixtus I.

Onder paus Innocentius II (Gregorio de Papareschi, pontificaat 1130-1143) werd de basiliek opnieuw opgebouwd op de fundamenten van de oorspronkelijke vierde-eeuwse kerk van paus Julius I.

Innocentius’ pontificaat was allesbehalve gemakkelijk. Zijn pauskeuze werd door de meeste kardinalen gecontesteerd omdat deze op een onjuiste manier zou gebeurd zijn en slechts door een minderheid van kardinalen werd ondersteund.

Er werd dan ook onmiddellijk door de andere kardinalen op een formeel correcte manier een tegenpaus aangesteld, Pietro Pierleoni, een monnik uit de beroemde abdij van Cluny, die de naam Anacletus II aannam.

Anacletus II kon zijn gezag vestigen in Rome tot aan zijn overlijden in 1138, waarna het schisma toen eindigde en de verbannen Innocentius II terug naar Rome kwam om de troon van Petrus opnieuw te bezetten. Maar populair werd Innocentius II nooit in Rome en niemand rouwde om zijn dood in 1143.

Hij werd eerst begraven in de San Giovanni in Laterano, maar in 1308 werden zijn lichaamsresten overgebracht naar de Santa Maria in Trastevere. Zijn eenvoudige graftombe – overigens uit de negentiende eeuw – bevindt zich in de linker zijbeuk van de basiliek.

De heilige Laurentius van Rome (overleden in 258) leefde tijdens de christenvervolgingen van de derde eeuw onder keizer Valerianus. Over zijn leven is nauwelijks iets bekend. Volgens de legende werd hij boven een vuur geroosterd, maar waarschijnlijker is dat hij werd onthoofd, wat in die tijd meer gebruikelijk was.

Paus Calixtus I (pontificaat 217-222) stamt vermoedelijk uit een familie van Griekse slaven die in Trastevere woonden. In 217 volgde hij Zephyrinus op als bisschop van Rome.

Volgens het (vermoedelijk fictieve) verhaal werd hij gemarteld en daarna in een put gegooid hier vlakbij, op de plaats waar nu de San Callisto-kerk staat.

Naar hem zijn de Calixtus-catacomben aan de Via Appia genoemd, die hij liet aanleggen, maar hijzelf werd in de catacombe van Calepodius begraven.

Rechts van Christus zien we vier personen: Petrus, de pausen Cornelius en Julius I, en de heilige Calepodius. Calepodius (gestorven in 232) wordt aanzien als de eerste titulair priester van deze kerk, het PBR bij zijn naam betekent waarschijnlijk presbyter.

Calepodius stierf de marteldood en een catacombe nabij de Via Aurelia Antica (aan de huidige Via del Casale di San Pio V), werd naar hem vernoemd. In deze catacombe werden ook de pausen Cornelius, Julius I en zoals verteld Calixtus I begraven.

Julius I (pontificaat 337-352), zou op deze plaats in Trastevere de oudste kerk hebben opgericht, die later door Innocentius II werd verbouwd. Paus Cornelius (pontificaat 221-253) was de 21ste kerkvader en zou als martelaar gestorven zijn door onthoofding, vandaar het zwaard waarmee hij soms wordt afgebeeld.

Toen het Romeinse platteland in de negende eeuw onveilig werd, werden zijn relieken, samen met die van Calepodius, van Julius I en van Calixtus I naar de Santa Maria in Trastevere overgebracht en in een crypte onder het hoogaltaar geplaatst.

Het is opmerkelijk dat Paulus niet voorkomt op dit mozaïek, want hij wordt meestal samen met Petrus afgebeeld. Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn dat Petrus hier is voorgesteld omdat hij de eerste bisschop van Rome was en een voorganger van de pausen Calixtus, Cornelius en Julius. De H. Paulus daarentegen is nooit paus geweest.

In het midden zitten Jezus en de Maagd Maria op een troon. Boven het hoofd van Jezus biedt de Hand van God een lauwerkrans aan. Maria draagt een luxueus kleed en een kroon.

Maria en Jezus houden respectievelijk een geopende boekrol en een geopend boek vast. Op Maria’s boekrol lezen we ‘LEVA IEVS SVB CAPITE MEO ET DEXTERA ILLIVS AMPLESABI ME’.

De tekst komt uit het Oude Testament en kan vertaald worden als: ‘Mijn hoofd steunt op zijn linkerarm, met zijn rechterarm omhelst hij mij’.

De tekst op het boek van Christus luidt ‘VENI ELECTA MEA ET PONAM IN TE TRONVM MEVM’, ‘Kom, mijn uitverkorene, en ik zal u op mijn troon zetten’. Deze tekst komt niet uit de Bijbel tekst en blijft een raadsel.

Onder dit koepelmozaïek kan men een nogal rommelig vers in slecht Latijn lezen:

HAEC IN HONORE TVO, PR[A]EFVLGIDA MATER HONORIS REGIA DIVINA RVTILAT FVLGORE DECORIS IN QVO CHRISTE SEDES MANET VLTRA SECVLA SEDES DIGNA TVIS DEXTRIS EST QVAM TEGIT AVREA VESTIS CVM MOLES RVITURA VETVS FORET HINC ORIVNDVS INNOCENTIVS HEC RENOVAVIT PAPA SECVNDVS.

Deze [kerk is gebouwd] ter ere van U, schitterende Moeder [van God], zij schijnt met de koninklijke schittering van schoonheid. In dewelke de troon van Christus blijft, de zetel voor alle eeuwen. Hij is uw rechterhand waardig, want zij is bekleed met goud. Toen het oude gebouw instortte werd deze [kerk] hier opgericht. Innocentius vernieuwde deze [kerk], de tweede paus [van die naam].

De onderste rand van de schelp wordt gevormd door een fries met Het Lam Gods en de Twaalf Apostelen, die worden voorgesteld als een processie van twaalf schapen.

Aan beide uiteinden van dit fries staan de twee heilige steden, Jerusalem (links) en Bethlehem (rechts), van waaruit de apostelen naar het Lam Gods gaan.

Let ook op een aantal details, zoals de bloemen en fruit op de soffiet (soffiet = onderkant van een boog, architraaf, kroonlijst…; de term is afkomstig van het Italiaanse soffitto, plafond).

Op de triomfboog en de pijlers voor de apsis staan de profeten Isaiah (links) en Jeremiah (rechts) met een tekstrol in de handen. De tekst die Isaiah toont: ECCE VIRGO CONCIPIET ET PARIET FILIVM (zie de Maagd die zwanger is en de Zoon baart).

De tekst van Jeremiah luidt: C[HRISTVS] D[OMI]N[V]S CAPTVS E[ST] IN PECCATIS N[OST]RIS (Christus is in onze zonden genomen). Dit is eveneens een eigenaardige tekst die niet uit de Bijbel komt.

Gans bovenaan de boog zien we een kruis en de eerste en de laatste letter van het Griekse alfabet, Alfa en Omega, geflankeerd door de zeven kandelaars.

Dit is een symbolische voorstelling van Christus, ‘Ik ben het Alfa en het Omega’, en komt uit de Openbaring van Johannes, evenals de zeven kandelaars (“… dit zegt Hij die de zeven sterren in zijn rechter hand houdt en die wandelt tussen de zeven gouden kandelaars”).

De Bijbel past de uitdrukking van ‘het Alfa en het Omega’ toe op God en op zijn Zoon Jezus als aanduiding voor ‘het Begin en het Einde, de Eerste en de Laatste’.

Naast het ‘Alfa en Omega’ en boven de profeten zijn de vier Evangelisten voorgesteld door vier symbolische wezens. Van links naar rechts zien we een gevleugelde leeuw, een gevleugelde man, een gevleugelde adelaar en een gevleugelde stier.

Deze symbolen komen zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament voor, en stellen vanaf de derde eeuw respectievelijk Marcus, Mattheus, Johannes en Lucas voor.

In een volgende aflevering gaan we dieper in op de mozaïeken uit de dertiende eeuw van Pietro Cavallini.

Met dank aan
JOHAN VANHECKE
voor deze tekst en
de interieurfoto’s

Sant’Eusebio all’Esquilino is volledig gerestaureerd

Het was een complex restauratieproject, maar nu is de Sant’Eusebio op de hoek van Piazza Vittorio Emanuele II en Via Napoleone III opnieuw getransformeerd tot een glanzend juweeltje in de Esquilino-wijk. De kerk, die al in de vijfde eeuw wordt genoemd, is één van de oudste in Rome, maar het huidige uiterlijk dateert grotendeels uit de achttiende eeuw.

De werkzaamheden aan deze bij velen vrij onbekende en doorgaans weinig bezochte kerk, begonnen vier jaar geleden onder toezicht van de Soprintendenza Speciale di Roma met de restauratie van het fresco van de Sudeten-Duitse schilder en beeldhouwer Anton Raphael Mengs (1728-1779).

Dat fresco, op het gewelf van het middenschip, is een absoluut meesterwerk van neoklassieke kunst dat de Glorie van de heilige Eusebius van Vercelli verbeeldt tussen een veelheid van engelenfiguren. Neem vijf minuutjes tijd om er even naar te kijken als je toevallig in de buurt van deze kerk bent.

Mengs werd in zijn tijd weleens de Duitse Rafaël genoemd en werd tijdens zijn leven als één van de grootste kunstschilders beschouwd. Hij was een tijdlang directeur van de Vaticaanse schildersschool en van de Pinacoteca Nazionale di Bologna en van 1771 tot 1772 van de Accademia di San Luca in Rome.

Anton Mengs was bevriend met onder meer de Venetiaanse avonturier Giacomo Casanova (1725 -1798) en de bekende archeoloog en historicus Johann Joachim Winckelmann (1717-1768).

Aan zijn vriendschap met die laatste kwam een bruusk einde nadat Mengs een grap had uitgehaald waardoor Winckelmann zich diep vernederd voelde en waarmee hij absoluut niet kon lachen.

Mengs had omstreeks 1758 een fraai fresco van Jupiter en Ganymedes geschilderd (foto hieronder) en kopieerde daarbij de typische stijl en kleuren van de oud-Romeinse fresco’s in Pompeï. Mengs toonde het werk aan Winckelman en suggereerde dat het om een origineel werk uit de oudheid ging.

Winckelmann, die gepassioneerd was door de Romeinse oudheid, geloofde in de authenticiteit van het werk en loofde het in zijn boek Geschiedenis van de Antieke Kunst.

Toen hij er later achter kwam dat Mengs het fresco zelf had gemaakt, was Winckelmann razend. Hij zou hem de vernedering nooit vergeven. Johann Wolfgang von Goethe beschrijft de gebeurtenis in zijn bekende boek Italienische Reise.

Hoewel Mengs een productieve en uitstekende kunstenaar was, die tijdens zijn carrière zelfs meermaals werkte als hofschilder voor koningen en hertogen, raakte hij doorheen de eeuwen wat in de vergetelheid.

De schitterende status en reputatie die hij tijdens zijn leven had was een aantal jaren na zijn dood nog slechts een herinnering. Vandaag is hij voor velen zelfs een nobele onbekende.

Een weetje: Mengs ligt begraven in de Santi Michele e Magno, beter bekend als de Nederlandse Friezenkerk in Rome.

Tijdens de restauratiefase die eind 2019 begon, werd een belangrijke structurele ingreep uitgevoerd aan het dak van de Sant’Eusebio, die eindigde met de restauratie van de zeventiende-eeuwse achtergevel aan de Via Principe Amedeo.

Deze laatste fase van de bouwplaats omvatte de entreeportiek, de trap en de gevel die uitkomt op Piazza Vittorio Emanuele II en in 1711 onder het pontificaat van paus Clemens XI (1700-1721) werd gebouwd door architect Carlo Stefano Fontana, een neef van de beroemde Carlo Fontana.

Het ging om een delicate, zorgvuldig uitgevoerde en respectvolle ingreep waardoor wetenschappers en architecten de kans kregen om de kenmerken van de kerk beter te begrijpen en de verschillende fases en transformaties die het gebouw in de loop der eeuwen onderging, zo goed mogelijk te reconstrueren.

De kerk werd gebouwd boven een vierde-eeuws Romeins huis, de ‘ecclesia domestica’ van een priester genaamd Eusebius. Deze zou in het onderliggende huis de hongerdood gestorven zijn op bevel van Constantius II (350-361), een ariaan.

De eerste vermelding van deze kerk dateert uit 474. Ze wordt voor het eerst als titelkerk aangeduid in de handelingen van de synode van 499. De oudste gedeelten van het huidige gebouw dateren uit de dertiende eeuw. Latere restauraties en toevoegingen hebben het Romaanse karakter van de kerk ongemoeid gelaten.

De kerk doet sinds 1930 ook dienst als kloosterkerk van de Congregatie van de Dochters van de Madonna van de Goddelijke Liefde. De Sant’Eusebio is sinds 2007 de titelkerk van de Amerikaanse kardinaal Daniel DiNardo (°1949).

Het huidige kerkgebouw is achttiende-eeuws. In de kerk vinden we naast het voormelde fresco van Anton Mengs, ook een aantal werken van minder bekende meesters uit de zeventiende en achttiende eeuw. Het houtsnijwerk van de koorbanken is erg mooi. Ieder jaar op 17 januari worden vóór de kerk de dieren gezegend.

Nieuwe burgemeester van Rome Roberto Gualtieri neemt macht over van Virginia Raggi

Roberto Gualtieri, de vorige week verkozen burgemeester van Rome, heeft in het stadhuis het ambt officieel overgenomen van de vertrekkende burgemeester Virginia Raggi die haar kantoor met uitzicht op het Forum Romanum na vijf jaar moet verlaten. Zij was de eerste vrouwelijke burgemeester ooit in Rome en tevens de jongste. Raggi was 37 toen ze aantrad.

Virginia Raggi (Movimento 5 Stelle – M5S) verloor de jongste gemeenteraadsverkiezingen reeds in de eerste ronde, de tweede ronde speelde zich af tussen Roberto Gualtieri van de centrumlinkse Partito Democratico (PD) en de centrumrechtse kandidaat Enrico Michetti. Deze laatste bleek vorig weekend een maatje te licht voor Gualtieri.

Afscheidnemend burgemeester Virginia Raggi verklaarde bij de machtsoverdracht in de Giulio Cesare-zaal dat het ambt van burgemeester de mooiste en meest complexe baan is en zowel op menselijk als politiek niveau een totaalervaring.

Ik ben vereerd dat ik deze stad, de mooiste ter wereld, vijf jaar lang mocht leiden, aldus Raggi. Het is nog niet duidelijk of de toekomst van Raggi, van opleiding een advocate, zich in de politiek zal blijven afspelen.

Gualtieri dankte Raggi voor het werk van de voorbije jaren en zei dat hij klaar is voor de start van een intense en opwindende fase. De nieuwe burgemeester is nog volop bezig met het samenstellen van zijn eigen team medewerkers.

Hij zei dat Rome een versnelling hoger zal schakelen en beloofde een administratie van grote kwaliteit, waarbij de namen van zijn team naar verwachting de komende dagen bekend zullen worden gemaakt.

De burgemeester benadrukte ook de enorme kans die wordt geboden door de miljarden euro’s aan fondsen die op komst zijn van het Nationaal Plan voor Herstel en Veerkracht.

Daarmee kan Rome nieuw leven worden ingeblazen terwijl de stad zich de komende jaren ook moet voorbereiden op het Vaticaanse Heilig Jaar dat in 2025 miljoenen extra bezoekers zal doen toestromen. Ook daarvoor zal extra investeringsgeld naar de stad Rome vloeien.

Andere prioriteiten van Gualtieri zullen gericht zijn op innovatie, cultuur, sociale infrastructuur, stadsvernieuwing en het aantrekkelijker maken van de stad voor internationale investeerders.

Op de langere termijn moet het verkeer in Rome worden ontlast en soepeler verlopen door het uitvoeren van structurele interventies.

Er moet worden geïnvesteerd in het openbaar vervoer, inclusief nieuwe bussen en trams. Rome wil ook nieuwe mobiliteitsapp lanceren. De burgemeester ontkende de geruchten dat hij de parkeertarieven zou verhogen.

Gualtieri denkt er ook aan het culturele zomerprogramma Estate Romana voortaan in elk district te laten plaatsvinden.

Ik zou graag willen dat de Romeinen eraan wennen om nu en dan eens een kijkje te nemen in andere buurten en daar andere en nieuwe culturele evenementen en mogelijkheden ontdekken, aldus de burgemeester.

Ook het opnieuw organiseren van de Notte Bianca, waarbij inwoners en bezoekers van de stad de hele nacht door worden vermaakt met allerlei cultuurevenementen en animatie wordt overwogen.

Dat evenement, waarbij de nacht letterlijk plaats maakt voor de dag, was een vijftiental jaar geleden enorm populair in Rome.

Gualtieri verklaarde tijdens de machtsoverdracht in het stadhuis dat hij de lang aanslepende afvalcrisis in Rome tegen eind dit jaar wil aanpakken.

Vooral in de buitenwijken van Rome blijven vaak stapels vuilniszakken liggen naast de overvolle afvalbakken.

Die trekken op hun beurt sluikstorters aan die er dan ook maar hun grof huisvuil zoals matrassen, autobanden en afgedankte apparaten waaronder zelfs wasmachines en ijskasten, enz. neerkieperen.

De vuilnisproblemen zijn er ook de oorzaak van dat nu en dan everzwijnen opduiken in de stadsrand. Ze trekken door de straten van de buitenwijken, op zoek naar gemakkelijk voedsel.

Dat vinden ze door de afvalzakken te vernielen en om te woelen, wat de vuiligheid en de smurrie in bepaalde straten nog groter maakt.

De nieuwe burgemeester wil vanaf begin november een buitengewone schoonmaak organiseren in Rome. Daarbij moeten de hopen afval die zich vooral in de buitenwijken opstapelen systematisch worden opgeruimd.

Het onkruid en het gras dat nu in talrijke straten zodanig woekert dat voetgangers en het verkeer er soms hinder van ondervinden worden verwijderd.

De straten zullen worden geveegd en proper gemaakt en de vaak door afval verstopte rioleringen moeten worden gereinigd om te vermijden dat de straten bij de minste regenval volledig overstromen.

Roberto Gualtieri verklaarde hierover reeds gesprekken gevoerd te hebben met de stedelijke afvalmaatschappij AMA.

Volgens hem zal het bedrijf centraal staan bij de geplande opruimactie, maar is het niet bij machte om de problemen alleen op te lossen.

De burgemeester rekent voor de actie ook op externe ondersteuning, onder meer door particulieren en vrijwilligers.

Die zijn zeker nodig, want in een gesprek met de AMA kwam Gualtieri al te weten dat de stedelijke reinigingsdienst er door een gebrek aan middelen op eigen kracht niet in zou slagen het grote schoonmaakplan van de burgemeester in de praktijk tijdig uit te voeren.

Rome telt ongeveer 16.000 straten die nu en dan eens grondig moeten worden gereinigd. De reinigingsdienst slaagt daar niet in. Jaarlijks komen zo’n 6.000 straten gewoon niet aan bod waardoor ze er smerig blijven bijliggen.

Rekening houdend met de legendarisch traag draaiende ambtelijke molens in Rome, zou het een absolute krachttoer zijn als de voormalige minister van Economische Zaken en Financiën erin zou slagen zijn schoonmaakplan zoals beloofd tegen Kerstmis netjes uit te voeren.

Als het Gualtieri lukt, en wanneer dan begin volgend jaar ook nog blijkt dat de schoonmaakactie meer was dan een eenmalige stunt, zou hem dat in de toekomst meteen erg veel krediet en goodwill opleveren.

Voormalige straatzangers van Rome als voorprogramma van The Rolling Stones

Het gaat bijzonder snel voor de Italiaanse rockband Måneskin die eerder dit jaar in Rotterdam het Eurovisiesongfestival won met het nummer Zitti e Buoni. Na de liedjeswedstrijd ging er amper een week voorbij of de band trad wel ergens op.

Het aantal downloads van hun nummers en streams via platformen zoals Spotify is amper bij te houden. Deze week debuteerden de Romeinse jongeren op de Amerikaanse televisie waar ze op NBC in de bekende The Tonight Show met Jimmy Fallon hun enorme hitsingle Beggin’ lieten horen.

Jimmy Fallon zei in de studio dat Beggin’ op dit moment de absolute nummer één is op het gebied van alternatieve rockmuziek. De presentator voegde er nog aan toe dat het nummer al meer dan een miljard keer gestreamd werd.

Fallon kondigde toen in een verrassende primeur aan dat de rockers uit Rome op 6 november als voorprogramma zouden aantreden voor The Rolling Stones in Las Vegas. Veel sensationeler kan het jaar vermoedelijk niet meer worden voor Måneskin.

De voormalige straatmuzikanten, die vier jaar geleden onder meer in de Via del Corso nog muziek maakten voor een handvol toeschouwers, hadden begin dit jaar waarschijnlijk niet kunnen dromen dat ze het songfestival zouden winnen, laat staan dat ze het voorprogramma van The Rolling Stones zouden verzorgen.

De band, die bekendstaat om een mix van punk-funk en glamrock, werd vijf jaar geleden in Rome opgericht en bestaat uit zanger Damiano David, bassist Victoria De Angelis, gitarist Thomas Raggi en drummer Ethan Torchio.

Op 14 november is Måneskin te gast bij de uitreiking van de MTV Europe Music Awards 2021 in Hongarije waar ze genomineerd zijn in drie verschillende categorieën.

Eén van de nominaties is deze van de beste rocksong. In die categorie krijgen ze concurrentie van Coldplay, Foo Fighters, Kings of Leon, The Killers en Imagine Dragons. Wedden dat de band ook dan weer met een prijs naar Rome terugkeert?

Wisselgeld

Avonturen met opschriften – XXIII

Meer dan twee jaar geleden begonnen we met de rubriek ‘Avonturen met opschriften’, een reeks bijdragen speciaal bestemd voor het aanzienlijke aantal classici onder onze leden (maar uiteraard ook bijzonder leerrijk voor alle anderen). Wij krijgen hiervoor de gewaardeerde medewerking van dr. Michiel Verweij van de Koninklijke Bibliotheek van België. Dit is de 23ste bijdrage in deze reeks.

* * * * *

Wij zijn gewend aan een straatbeeld vol tekst: reclameborden, uithangborden, wegwijzers, aankondigingen enzovoort. In het oude Rome was dat niet minder het geval.

Gelukkig (voor ons) zijn heel wat van die getuigenissen op duurzaam materiaal bewaard gebleven. Gelukkig (voor ons) hadden de Romeinen de gewoonte om heel veel opschriften te maken en er zijn er dan ook tienduizenden bewaard.

Op verzoek van S.P.Q.R. stel ik enkele van deze teksten voor. Op zoek naar het verhaal dat er achter zit… Vandaag deel 23. De vorige bijdragen in deze reeks kan je hier nalezen.

* * * * *

Schrijver dezes – dat weet u inmiddels wel – is een man van beperkte intelligentie. De afgelopen weken, maanden zelfs, worstelt hij bij voortduren om iets te kunnen blijven volgen van de steeds weer snel evoluerende coronaregels en het lukt hem niet. Hij snapt er steeds minder van.

Hij moet het afleggen tegen de gemeenschappelijke inspanning van voorschrijvende instanties en experts van allerlei nooit eerder vermoede pluimage die elkaar dan ook nog vaak in de openbaarheid bestrijden. Kortom, hij heeft de moed opgegeven, zowel dat hij er ooit iets van zal snappen, als zonder meer.

Het was niet de eerste keer in de geschiedenis dat het quasi onmogelijk was om bij te blijven met de ontwikkelingen. Schrijver dezes troost zich met die gedachte. Niet dat er in het verhaal dat hij vandaag gaat vertellen, iets van troost te vinden is. Integendeel zelfs: dit is een verhaal van moord en doodslag met de vereiste drie moorden van elke zichzelf respecterende Britse detective.

Alleen is het in dit geval niet nodig beroep te doen op illustere figuren als Sherlock Holmes, Hercule Poirot (zoals u weet niet echt een Brit…), Inspector Morse of Inspector Barnaby. Zelfs de Grote Speurder hoeft er vandaag niet voor uit zijn geheime residentie op een al even geheim vakantieadres te komen. Nee, de dader is bekend. En dat is net deel van het probleem. Want er lijkt weinig tegen deze persoon te beginnen.

Laat ons beginnen bij het begin. De locatie. In de zomer van 1993 – luttele weken voordat Schrijver dezes op 17 september voor het eerst zijn voet in Rome zette – pleegt de maffia een bomaanslag op de portiek van de kleine kerk S. Giorgio in Velabro. Wie die nog niet bezocht heeft, heeft iets gemist. Of eigenlijk: heeft niets gemist, want er is weinig in die kerk te zien.

En dat is net het aantrekkelijke ervan: het is een plaats van rust en stilte, een 12de-eeuws tabernakel, een fresco uit het einde van de 13de eeuw, het hoofd van de Heilige Joris (althans een ervan, want net als Johannes de Doper beschikte Joris over verscheidene hoofden, altijd handig), scheve muren in de zijbeuken die van de hoofdbeuk gescheiden zijn door een reeks klassieke zuilen. Een kerk uit de 7de eeuw met een 12de-eeuwse portiek en campanile. En daar begint het.

Terwijl er zich voor de Bocca della Verità enkele tientallen meters verderop weer een lange file vormt, zult u hier quasi alleen zijn. Eindelijk rust. Denkt u. Dénkt u…

De campanile leunt links op een vreemde constructie. Een vierkant ding. Met reliëfwerk. Eerder slordig, lijkt het, want er is nogal wat zonder reliëf gebleven. Juist: u weet het al: dat is het probleem.

Het monument in kwestie staat bekend onder de naam van de Arco degli Argentari, de Boog van de geldwisselaars, en werd opgericht in 204. Vermoedelijk is het de toegang tot het Forum Boarium, de veemarkt (in Oirschot hebben we zo ook een Koestraat), vanaf een kleine straat die nu geen deel meer van het wegenplan uitmaakt, maar die nog vermoed kan worden langs de zijgevel van de S. Giorgio.

Een boog is het eigenlijk niet, want er boogt niets. Een beetje boog is gewelfd, halfrond: Schrijver dezes is bepaald geen groot wiskundige, maar zelfs hij ziet met één oogopslag dat hier niets boogachtigs te vinden is. De bovenkant is zo recht als maar zijn kan.

Aan de zijkanten duiken twee rechte muren de diepte in. Het lijkt een akelig klein ding dat niet zozeer tot veel hoofdbrekens, als wel tot veel hoofdstotens aanleiding zal hebben gegeven. Al kan dat uiteraard tot breken leiden.

Schijn bedriegt. In de oudheid lag het straatniveau een stuk lager. De zijmuren gaan zeker anderhalve meter de grond in voordat ze op het toenmalige straatniveau stoten. De boog is dus aanzienlijk slanker en van betere proporties geweest dan hij nu oogt. Het onderste gedeelte is vlak en zonder reliëfversiering gehouden.

Die geldwisselaars en andere handelaars van het Forum Boarium die deze boog hebben opgericht, waren slim, gewiekst: ze wisten dat reliëfs snel beschadigd raken als er dag in dag uit zenuwachtige runderen en andere beesten hun rug tegen schuren.

Dus lieten ze beneden een goed stuk vrij en begonnen hun overdadige versiering pas halverwege. Een versiering met offerscènes door de verschillende leden van de keizerlijke familie, het gezin van Septimius Severus.

We hebben al eerder met de activiteiten van deze familie kennis gemaakt. Eerlijk gezegd, Schrijver dezes is blij dat het geen familie van hém is. Hij is een nazaat van Adrianus van de Ven, op zijn manier een invloedrijk man in het Oirschot van rond 1900, jarenlang gemeenteraadslid en wethouder (schepen), rijke boer (voor Kempische begrippen althans), oprichter van de coöperatieve zuivelfabriek.

Dat is tenminste iemand op wie je trots kunt zijn. Schrijver dezes bezit nog drie dingen van hem: zijn wandelstok, zijn zegel als wethouder en het bos van de Hedingen dat Adrianus samen met heel wat andere grondstukken in de jaren 1870 heeft aangekocht.

Heeft deze uitweiding belang? Nee, maar het toont wel aan dat er ook andere familiesoorten bestaan dan die van de Severi. Families waarop je echt kunt bouwen. Want daar gingen onze geldwisselaars en andere handelaars van het Forum Boarium de mist in. Zij dachten slim te zijn door via deze boog hun trouw aan de dynastie duidelijk voor iedereen zichtbaar te maken. Dat wás misschien ook slim, maar ze hadden buiten de waard gerekend.

En die waard heette destijds niet coronavirus en rode/oranje/groene zone of te bereiken vaccinatiegraad van 150%, maar Caracalla. En Caracalla was erger dan alle virologen en andere experts samen, wat dacht u!

Denkt u zich eens in. U bent geldwisselaar/bankier of handelaar en u hebt net met uw collega’s een ereboog voor de dynastie opgericht. Keizer Septimius Severus met zijn vrouw Iulia Domna (foto hieronder) en zijn twee zoons Caracalla en Geta en zijn schoondochter Plautilla (gehuwd met Caracalla) en haar vader Plautianus.

De boog is mooi bedekt met reliëfs met portretten van de hele familie. U bent terecht trots op uw werk en hoopt stiekem op enig publicitair profijt. Uiteindelijk, net als met het WK wielrennen in Leuven waarbij het stadsbestuur hoopt op massa’s nieuwsgierige toeristen die willen zien waar deze of gene uit de bocht gevlogen is in de stad, moet ieder die langs de boog komt, toch wel even een gedachte wijden aan de geldwisselaars cum handelaars van het Forum Boarium. Met excuses voor de sluikreclame die Schrijver dezes nu al de hele tijd maakt.

Het was 204. Mooie zomer, stralend najaar, zachte winter (althans in Rome: weten we dat?: uiteraard niet, maar de kans is groot dat we er niet ver naast zitten als we dit weertype aannemen). En het werd 205. En toen begon het.

Plautilla was ongedurig. Ze kreeg het op haar heupen. Ze begon samen te zweren. En Caracalla ontdekte dat. Scheiding, de ex naar een eiland in de Middellandse Zee. En de schoonvader omgebracht. Men moet grondig zijn in dat soort dingen.

En daar sta je dan als geldwisselaar etc. Wat te doen? De botte bijl erin! En daar gingen de reliëfs van Plautilla en Plautianus. Lelijke open plekken waren het gevolg. En de tekst van het opschrift dat ik nog steeds niet heb gegeven, werd natuurlijk ook aangepast.

Enfin, de rust keert weer. Septimius Severus gaat naar Brittannia om de Picten en de Scoten te beoorlogen en de rust te herstellen. Omdat alles Romeins Rijk was, waren er geen rode/oranje/groene zones en hoefde je nergens een coronapas te laten zien en klaagde niemand over mensen die hun vakantie in het buitenland gingen doorbrengen zoals Schrijver dezes op dit moment doet.

Het buitenland bestond uit de woestijn in het zuiden, de oceaan in het westen, de steppen in het oosten en de bossen in het noorden en daar woonden Gaetuli, Parthen en Germanen en die waren allemaal woest en wild, dus daar ging niemand heen voor toeristische doeleinden. Kortom, Septimius Severus kwam heerlijk ongecoronastresst in Noord-Engeland en overleed daar in York. Dat laatste was niet bedoeld, maar things happen.

Een beetje dynastie heeft haar zaakjes op orde en dat gold zeker voor Septimius Severus. Hij had zich al jaren geleden laten vergezellen door zoontje Caracalla en iets later ook nog door ander zoontje Geta. Twee keizers voor de prijs van één. Septimius had beter moeten weten.

Dat ging dus niet. Caracalla zag eerst zijn kans schoon om zijn ex Plautilla op haar eiland te laten vermoorden. Goed, dachten de handelaars, die stond er toch al niet meer op.

En ze wreven zich in hun handen, want weldra kwamen de keizers weer naar Rome en dan konden ze beiden zien hoe goed de geldwisselaars en handelaars van het Forum Boarium aan hen gedacht hadden.

Alles ging goed, tot … ha nee hè: Caracalla laat Geta vermoorden. De arme jongen vlucht dodelijk gewond in de armen van zijn moeder en broertje Caracalla staat erbij te kijken terwijl Geta de laatste adem uitblaast. ‘k Zag twee beren broodjes smeren, zoiets dus.

En de geldwisselaars en handelaars van het Forum Boarium weer aan het kappen. Eerst bang!, het portret van Geta eraf. Dan nog maar eens het opschrift aangepast.

Het gevolg van al dat aanpassen is dat het opschrift enkele vreemde dingen vertoont. Laat ons de tekst eens bekijken (eindelijk!):

[..]P CAES L SEPTIMIO SEVERO PIO PERTINACI AVG A[.]ABICO ADIABENIC PARTH MAX FORTISSIMO FELICISSIMO
PONTIF MAX TRIB POTEST XII IMP XI COS III PATRI PATRIAE ET
IMP CAES M AVRELIO ANTONINO PIO FELICI AVG TRIB POTEST VII COS III P P PROCOS FORTISSIMO FELICISSIMOQVE PRINCIPI ET
IVLIAE AVG MATRI AVG N ET CASTRORVM ET SENATVS ET PATRIAE ET IMP CAES M AVRELI ANTONINI PII FELICIS AVG
P A R T H I C I M A X I M I B R I T T A N N I C I M A X I M I
ARGENTARI ET NEGOTIANTES BOARI HVIVS LOCI QVI / INVEHENT DEVOTE NVMINI EORVM.

Im]p(eratori) Caes(ari) L(ucio) Septimio Severo Pio Pertinaci Aug(usto) A[r]abico Adiabenic(o) Parth(ico) Max(imo) fortissimo felicissimo / Pontif(ici) max(imo) trib(unicia) potest(ate) XII imp(eratori) XI co(n)s(uli) III patri patriae et / Imp(eratori) Caes(ari) M(arco) Aurelio Antonino Pio Felici Aug(usto) trib(unicia) potest(ate) VII co(n)s(uli)III. p(atri) p(atriae) proco(n)s(uli) fortissimo felicissimoque principi et / Iuliae Aug(ustae) matri aug(usti) n(ostri) et castrorum et senatus et patriae et imp(eratoris) Caes(aris) M(arci) Aureli Antonini Pii Felicis Aug(usti) / Parthici Maximi Brittannici maximi / Argentari et negotiantes Boari huius loci qui / invehent devote numini eorum.

‘Voor Imperator Caesar Lucius Septimius Severus Pius Pertinax Augustus Arabicus Adiabenicus en Parthicus Maximus, de zeer sterke en gelukkige, opperpriester, voor de 12de maal met de tribunicia potestas bekleed, voor de 11de maal imperator, voor de derde maal consul, vader des vaderlands, en voor Imperator Caesar Marcus Aurelius Antoninus Pius Felix Augustus, voor de zevende maal met de tribunicia potestas bekleed, voor de derde maal consul, vader des vaderlands, proconsul, zeer sterke en gelukkige prins, en voor Iulia Augusta, moeder van onze keizer, van het legerkamp, van de senaat, van het vaderland en van Imperator Caesar Marcus Aurelius Antoninus Pius Felix Augustus Parthicus Maximus Brittannicus Maximus, hebben de geldwisselaars en de handelaars van dit (Forum) Boarium (deze boog) geplaatst.’

Net als de opschriften die Schrijver dezes eens lang geleden voor u uit de doeken deed en die op de triomfboog op het Forum Romanum, de porticus van Octavia en het Pantheon aan de Severi herinneren, zijn de regels ellenlang. Alle titels moesten er op.

En die waren nu eenmaal lang, zeer lang. De Severi hielden daar blijkbaar van. De gustibus non disputandum. Maar het ergste is dat dat niet op een moderne pagina past, zodat de transcriptie u eigenlijk net niet de goede indruk van het uitzicht van de tekst geeft.

Maar eigenlijk is geen enkele vorm van transcriptie in staat om een adequaat beeld te geven van de tekst, want ook hier is een en ander weggekapt en uitgevlakt, zoals blijkt uit de dieper liggende regels 4 (rechterdeel) en 5. En daar blijft het niet bij, want in l. 5 zijn de letters kleiner dan elders (altijd een veeg teken) en staan ze ook verder uit elkaar dan in de andere regels.

De top van deze bizarrerieën evenwel is dat in l. 6 het oorspronkelijke woord FORI (aansluitend bij BOARI) vervangen is door twee boven elkaar geplaatste woorden die in een veel kleiner lettertype zeggen: LOCI QVI / INVEHENT. Waarom nu juist het woord FORI er aan moest geloven, ontgaat Schrijver dezes ten enenmale, maar zoals al gezegd: zo intelligent is hij nu ook weer niet.

En daar blijft het niet bij. Nee, Caracalla slaat toe! Hoeveel keer denkt u dat hij in deze tekst vermeld wordt?

Nee, niet verder scrollen. Eerst lezen en nadenken. Dat laatste zijn we aan het verleren met al onze elektronische hulpmiddeltjes, maar Google zal u het antwoord niet geven.

De uitslag hangt af van het onderscheid tussen impliciet en expliciet. Uiteindelijk staat C er drie keer op. Dat was veilig genoeg, dachten de geldwisselaars en de handelaars van het Forum Boarium waarschijnlijk. De eerste keer is op zijn ‘normale plaats’, na papa Septimius. Goed, daar hoort hij. Dat stamt nog uit de eerste fase.

Dan wordt hij genoemd in de titulatuur van zijn moeder Iulia Domna (170-217 – foto hierboven). Een uitzonderlijke vrouw en zowat de enige die overeind is gebleven.

Dat doet me denken aan de uitspraak van (ik dacht) Ciano over de Belgische prinses Marie-José, echtgenote van Umberto II en een maand koningin van Italië: ‘Zij is de enige man in het huis van Savoia.’ Dat kan tellen.

Iulia Domna wordt betiteld als ‘moeder van onze keizer, van het legerkamp, van de senaat, van het vaderland en van Caracalla’ (met opnieuw zijn volledige naam).

Maar u weet dat zij niet de moeder van Septimius Severus was, zodat ‘onze keizer’ wel op … Caracalla moet slaan. Die even verder ook nog nominatim genoemd wordt. Overdaad schaadt niet, dachten de geldwisselaars en handelaars van het Forum Boarium, zeker niet in dynastieke aangelegenheden.

Dus we hebben: de eerste fase van de oorspronkelijke tekst, de versie na schrapping en delging van Plautilla en Plautianus (weet u nog?) en de versie na de eliminatie van Geta. Maar is dat alles? Drie momenten?

U raadt het al. Nee, dat is misschien niet alles. De titels mater senatus en mater patriae die Iulia Domna draagt, dateren pas uit 211, zeven jaar ná de oprichting van de boog in 204, opnieuw een aanwijzing voor een bewerking van de tekst.

Vermoedelijk valt deze wonderbaarlijke vermenigvuldiging van de titels op hetzelfde moment als de delging van Geta. Uiteindelijk betekende ieder stukje dat weg moest, tegelijk dat er ergens een stukje bíj moest komen. Anders viel het te veel op. En het reliëf was toch al zo pokdalig aan het worden.

Dat wisten de geldwisselaars en de handelaren van het Forum Boarium ook. Ze waren voldoende intelligent om te beseffen dat ze hun kaarten beter zetten op Caracalla en Caracalla alleen. En Iulia Domna: de moeder des keizers leek voldoende veilig als investering.

De tekstueel meest opvallende kenmerken van het opschrift, nl. de uitgebreide titulatuur van Iulia Domna en het steeds vaker opduiken van Caracalla als een duvel uit een doosje, getuigen ook van een zeker gebrek aan inspiratie om de steeds opnieuw wegvallende namen te vervangen. De ontmoediging begon toe te slaan.

Hebben we enig idee van wat er oorspronkelijk gestaan heeft? Het antwoord luidt eenvoudig en kort: nee. Op de Septimiusboog op het Forum Romanum is het mogelijk de oorspronkelijke tekst te lezen omdat daar bronzen letters zijn gebruikt die in de ingekapte letters werden bevestigd. We zien nog de gaten van die bevestiging.

Maar de boog van de geldwisselaars was een privé-initiatief en bronzen letters waren gewoon te duur. Men hakte dus eenvoudig een strook marmer weg en kerfde daarin de nieuwe tekst. Zonder dat er een spoor van de eerdere versie overbleef.

In 216 wordt Caracalla vermoord. Ene Macrinus volgt hem op. Vermoedelijk kwam die nooit naar het Forum Boarium, want de geldwisselaars en handelaars van het Forum Boarium hebben niets meer aan hun boog veranderd. Ze waren mismoedig en teleurgesteld in hun verwachtingen en deden geen moeite meer om het nog allemaal te volgen. Net als Schrijver dezes dus.

Rome renoveert Palazzetto dello Sport

Het stadsbestuur van Rome trekt 3 miljoen euro uit om het Palazzetto dello Sport aan Piazza Apollodoro (Viale Tiziano) in het noorden van de stad te renoveren.

Het bekende sportcomplex in de Flaminiowijk werd ontworpen door de architecten Annibale Vitellozzi en Pier Luigi Nervi, maar is sinds 2018 gesloten wegens een gebrek aan onderhoud en de daaruit voortvloeiende problemen die zich de voorbije twintig jaar hebben opgehoopt.

Het is de bedoeling om het Palazzetto dello Sport, dat wordt beschouwd als een architectonisch meesterwerk van Nervi, in zijn originele glorie te herstellen.

De lijst met werkzaamheden die moeten uitgevoerd worden is echter behoorlijk lang en het valt te betwijfelen of de gebudgetteerde 3 miljoen euro zullen volstaan om de werken uit te voeren.

Het is in Rome vaker regel dan uitzondering dat de geraamde bedragen voor openbare werken fors overschreden worden. De aanbesteding voor de renovatie van het Palazzetto dello Sport is gegund aan bouwbedrijf Saico Srl en deze aannemer is al een tijdje aan het werk.

Een bondig overzicht van de belangrijkste ingrepen die moeten gebeuren: de herinrichting van de speel- en sportzones, de renovatie van de badkamers en kleedkamers, de heraanleg van de vloerbedekking en werkzaamheden om het gebouw volledig waterdicht te maken. Bij regen sijpelt op diverse plaatsen water binnen.

Daarna volgen de restauratie en conservatie van alle betonnen oppervlakken en structuren van de koepel, het vernieuwen en opnieuw aanbrengen van de dakafdichting, de installatie van airco en een nieuw verlichtingssysteem en het herstel van de publieke zitruimtes en de balustrades.

Ook de toegangsvoorzieningen moeten gemoderniseerd worden, er moeten interventies gebeuren in verband met de algemene veiligheid en er worden twee trapliften voor rolstoelgebruikers geplaatst.

Op het programma staat tevens de bouw van een medische ruimte in het toeschouwersgedeelte en de bouw van twee kantoorruimtes voor diverse administratieve diensten.

We transformeren het Palazzetto dello Sport weer in al zijn pracht tot het architecturale meesterwerk zoals Pier Luigi Nervi het bedoelde. De sportfaciliteit moet opnieuw volledig bruikbaar worden gemaakt voor inwoners en sporters.

De plek is erg geliefd bij de vele sportteams die er door de jaren heen hebben gespeeld en bij de fans die hen volgden, verklaarde burgemeester Virginia Raggi bij de voorstelling van het project.

Het Palazzetto dello Sport, in de volksmond ook wel PalaTiziano of PalaFlaminio geheten, werd gebouwd in 1957 in functie van de toen nakende Olympische Zomerspelen die in 1960 in Rome plaatsvonden. In die tijd was de omgeving nog behoorlijk landelijk.

De nieuwe sportarena werd specifiek ingericht voor basketbalwedstrijden en heeft een standaard capaciteit van ongeveer 3.600 bezoekers, al kan die voor bepaalde evenementen worden uitgebreid tot 5.600 plaatsen.

Tijdens de Olympische Spelen van 1960 vonden in het Palazzetto dello Sport eveneens basketbalwedstrijden plaats. Ook de competitie gewichtheffen werd hier toen gehouden.

Later werd het sportcomplex ook gebruikt voor de volleybalcompetitie en andere evenementen. De basketbalclub Pallacanestro Virtus Roma had er tot het begin van de jaren ’80 van de vorige eeuw zijn thuisbasis.

Het complex is ontworpen door architect Annibale Vitellozzi, maar de blikvanger van het gebouw, de elegante koepelconstructie in gewapend beton, is ontwikkeld door de bekende architect Pier Luigi Nervi onder leiding van ingenieur Giacomo Maccagno.

De koepel van het Palazzetto dello Sport heeft een diameter van 61 m en is geconstrueerd door middel van 1.620 prefab betonnen elementen die bij elkaar worden gehouden door grote betonnen luchtbogen.

Een opmerkelijk wapenfeit bij de constructie van het Palazzetto is dat de koepel dankzij deze bouwmethode in slechts veertig dagen kon worden gerealiseerd.

Het Romeinse Rijk in infographics – Recensie

Een tijdje geleden kon je hier al een stukje lezen over het nieuwe boek Het Romeinse Rijk in infographics.

Clublid JEF ABBEEL schreef er nu een recensie over die je hierna kan lezen.

* * * * * 

Een boek over het oude Rome in grafieken, tabellen, kaarten: dat zijn we niet gewoon. Het is dus geen herhaling van de zoveel boeken die al bestaan over Rome. En het is daarom zeer welkom en zeer geschikt voor het middelbaar en universitair onderwijs.

De auteurs beperken zich tot het West-Romeinse Rijk en in de tijd van 753 v.C. tot 476 n.C. (niet tot 1453). Over de eerste eeuwen zijn er onvoldoende bronnen en de laatste eeuw is door de vele invasies te verward en te complex: het gaat dus vooral over de periode van 300 v.C. tot 300 n.C.

In deel I bestuderen ze het grondgebied en de bewoners, de steden en provincies met hun gelijksoortige maar toch verschillende instellingen, de uitbreiding van het rijk en de groei van het aantal inwoners. De grafiek op p. 12-13 toont deze groei van 3,5 miljoen rond 250 v.C. naar 70 miljoen in 165 n.C. en dan de snelle daling naar 46 miljoen in 200 n.C. Een uitleg voor die snelle daling ontbreekt.

De groei van het aantal inwoners kwam niet enkel tot stand door de veroveringen, maar ook door de massale vrijlating van slaven, die ook burgerrechten kregen, wat uitzonderlijk was in de toenmalige wereld. Idem voor het toekennen van burgerrechten aan onderworpen volkeren, al vanaf de 3de eeuw v.C.

De tabel op p. 17 toont de faciliteiten die de inwoners hadden en die van p. 24-25 de rechten die ze wel of niet hadden. Op p. 30-31 zien we de rechten en beperkingen voor vrouwen en slaven.

In de steengroeven en de mijnen was het leven van de slaven zeer zwaar, maar in de steden hadden zij het veel beter. En de vele vrijgelaten slaven vormden vaak de meest dynamische groep en speelden in de keizertijd een belangrijke rol in de ambtenarij.

In deel II behandelen ze het bestuur, het Romeinse recht, de religies, de economie. Ze tonen alle bestuursfuncties met hun ambtstermijnen en hun macht, een schema van de cursus honorum (de vaste volgorde van de ereambten), de bestuurlijke indeling van het rijk, een stamboom en een lijst van de keizers.

Verder ook de goden, hun functies, hun tempels en hun functionarissen, de verspreiding van het jodendom en het christendom, de graanbevoorrading, het geldsysteem, de lonen en de koopkracht van de verschillende beroepen, waarbij opvalt dat een vrijgelaten slaaf 27 keer zoveel verdiende als een leraar en een senator veruit het meest: 342 keer zoveel als een leraar (p. 69).

In deel III spreken de auteurs over het leger en zijn onuitputtelijk reservoir aan soldaten, tenminste tussen 300 v.C. en 250 n.C. We zien hoe het georganiseerd was, hoe de rekrutering verliep, hoe de 44 legioenen en de kampen eruit zagen, welke materialen er allemaal nodig waren, hoe de bevoorrading verliep.

We krijgen ook een overzicht van de Punische oorlogen, de zeeslagen, de burgeroorlogen en de Gallische oorlogen. Lange tijd had Rome enkel een landleger, maar door de oorlogen tegen Carthago moest men ook een vloot uitbouwen. Vanaf 250 n.C. werden de Romeinen oorlogsmoe en lieten ze hun vijanden, de Germanen, toe in hun leger.

Beoordeling

De auteurs slagen er perfect in om korte, inleidende teksten te combineren met heldere schema’s, die voor elke lezer duidelijk zijn. Hun boek maakt een moeilijke wereld transparant. In korte tijd krijg je enorm veel informatie en die is heel mooi voorgesteld.

Ik mis wel enkele thema’s: kunst, literatuur, filosofie, wetenschap en sport: daar mogen ze nog een apart boek aan wijden. De kaft is veel te slap: een leraar moet ermee kunnen werken in de klas. De pagina’s ontbreken dikwijls: dat verwacht je niet in een boek vol cijfers. Op p. 33 staan de steden van Germania Inferior en Gallia met hun Latijnse en hun huidige naam, maar bij Colonia Ulpia Traiana ontbreekt de naam Xanten. Ik vond slechts één drukfoutje: Numibië (p. 67) moet Numidië zijn (nu Noordoost-Algerije).

De doelgroep dan: iedereen die interesse heeft voor de klassieke oudheid en vooral de leraren en professoren die nu een massa schema’s aangereikt krijgen waarmee ze hun leerlingen en studenten kunnen tonen hoe het Romeinse Rijk functioneerde.

Het Romeinse Rijk in infographics
John Scheid en Nicolas Guillerat/
Vertaling van ‘Infographie de la Rome Antique’/
Uitgeverij Nieuw Amsterdam, Amsterdam/Mythras Books, Antwerpen, september 2021/
127 p., kaarten, tekeningen, grafieken/ 29 x 23 cm, paperback, 29,99 euro
ISBN 978-90-468-2887-8

Opnieuw Supergidsen in het Gallo-Romeins Museum in Tongeren

In het Gallo-Romeins Museum in Tongeren staan deze herfstvakantie opnieuw Supergidsen paraat.
Zij brengen jong en oud in de ban van het verre verleden. Het programma loopt tot 7 november en richt zich tot kinderen tussen 4 en 12 jaar en hun (groot)ouders.

Kinderen en hun (groot)ouders worden uitgenodigd om samen de permanente tentoonstelling ‘Van neanderthaler tot Gallo-Romein’ te (her)ontdekken. Tijdens hun bezoek kiezen ze hun favoriete voorwerpen. Voor wie hierover extra info wil, staat er in elke zaal een Supergids paraat. Die allesweter beantwoordt vragen en gaat met de bezoekers in gesprek.

Hoe bracht de prehistorische mens water aan de kook? Waarom schakelden de jagers-verzamelaars over op landbouw? Met welke nieuwe voedingsmiddelen maakten onze voorouders kennis in de Romeinse tijd?

De Supergids legt helder en duidelijk uit hoe het er in het verre verleden aan toeging. Steeds is er interactie met het publiek. De Supergidsen zetten bezoekers aan om linken te leggen met vandaag.

De Supergids laat kinderen zich inleven in lang vervlogen tijden. Een hele reeks materialen en werktuigen ligt daarvoor klaar. En wie het voelt kriebelen, mag zelf creatief aan de slag gaan. Je kan je handen beschilderen met oker en een mozaïektegel maken.

Supergids loopt van zaterdag 30 oktober tot en met zondag 7 november. Ook op maandag 1 november (Allerheiligen) en dinsdag 2 november (Allerzielen) is het museum open.

De Supergidsen zijn permanent aanwezig van 10 tot 18 uur. De Supergidsen maken deel uit van een bezoek aan de permanente tentoonstelling. Hiervoor reserveer je een tijdslot via de website van het museum.

Gallo-Romeins Museum
Kielenstraat 15
3700 Tongeren
www.galloromeinsmuseum.be

Hoe geraak je met de trein in Rome?

Clublid Bruno Vantomme is leraar Latijn en geschiedenis, en auteur van de reisroman Rome en Julia. Sinds 2010 is hij samen met zijn collega Wim Heylen ook de bezieler van de jaarlijkse Romereis, al waren zowel 2020 als 2021 helaas reisloze jaren. In dit artikel geeft hij antwoord op een vraag die ieder van ons zich ooit wel gesteld heeft …

* * * * *

‘Heb jij soms tips voor een gemakkelijke, goedkope en/of leuke treinreis naar Rome?’

Toen een vriendin me dit een tijdje geleden vroeg, antwoordde ik: ‘Ja :-).’ Misschien heeft ook iemand anders iets aan mijn antwoord. En als minstens één persoon door dit stukje overweegt om een alternatief te zoeken voor auto of vliegtuig, dan is het – realistische – doel bereikt! Nu Rome dus nog.

Maar ik moet beginnen met een bekentenis. Alle reizen die ik tot nu toe réchtstreeks naar Rome heb ondernomen, waren met het vliegtuig. En ook in mijn boek Rome en Julia, waarover u hier kon en kan lezen, reizen de personages fluks naar Fiumicino. Het heeft mij al heel wat literaire vliegschaamte bezorgd, dus zet ik mijn personages in het vervolg wellicht gewoon op de trein.

Niettegenstaande die bekentenis durf ik te beweren dat ik op de vraag van die vriendin een zinnig antwoord kan geven. Sinds 2015 ga ik immers elk jaar met de trein naar Italië, meer bepaald naar Turijn.

En van Turijn naar Rome is het maar 4u20 à 4u50 met de Frecciarossa, een naam als een bolide, of 4u25 à 4u59 met de Italo, een naam als Giorgio Moroder. Wie over de Alpen geraakt, geraakt ook in Rome. Vraag het maar aan Hannibal, voor wie bergen en stadsmuren één pot nat waren.

In de trein …

Waarom zou je met de trein gaan? Laten we het eerst hebben over de nadelen van de andere vervoersmiddelen. De nadelen van een boot naar Rome liggen voor de hand. Een auto: los van de (tijds)inspanning en de kost, is de CO₂-uitstoot erg aanzienlijk.

Een vliegtuig: los van de (tijds)inspanning – van bv. het hele boardingritueel – en de kost, is de CO₂-uitstoot erg aanzienlijk.

Te voet: los van de inspanning, is dit enigszins tijdrovend. Tegelijk: de Via Francigena heeft onmiskenbaar haar charmes.

Maar de trein heeft ook gewoon veel voordelen. Je zorgt dat je tijdig op het perron bent – als in: een kwartiertje voor de trein vertrekt – en je vleit je neer in je gereserveerde zetel. Wie zich bij het reserveren graag laat gaan, zinkt misschien zelfs weg in een zetel van de eerste klasse.

Terwijl de wereld aan je voorbijzoeft, kan je naar buiten kijken, lezen, muziek beluisteren, slapen, Karels crypto oplossen … Wil je je benen strekken, dan wandel je even naar de restauratiewagon.

En je kan dit alles doen met de geruststellende gedachte dat je reis CO₂-vriendelijker is dan per auto of per vliegtuig.

Zijn er ook nadelen? Ik zou het eerder verwoorden als: waar kan je best op voorhand aan denken? Ben je iemand die enkel kan lezen in absolute rust, denk dan aan oordopjes. Maar bedenk dat een boek lezen in de auto ofwel misselijkmakend ofwel – voor de chauffeur – levensgevaarlijk is, en in een vliegtuig zit je nog dichter op elkaar.

En als je zou gaan treinen met je kinderen, zorg er dan voor dat ook zij genoeg materiaal – boeken, muziek, een kussentje, misschien niet Karels crypto – mee hebben, om zich onderweg bezig te houden. Maar bedenk: in een auto zou dit al snel ontaarden in ‘tik gele auto’, nummerplaten tellen gaat na een tijd ook vervelen, en in een vliegtuig behoren zelfs die afleidingen niet tot de mogelijkheden.

Doorgaans heerst er in de treinwagons echter een gemoedelijke sfeer en eerbiedige rust. En die ene persoon die niet weet hoe ie het geluid van z’n smartphonetoetsen moet dempen, kan u altijd rustig aanspreken.

Kritische bedenkingen zijn er natuurlijk altijd. Ook een trein haalt z’n paardenkrachten ergens, en zeker in Frankrijk gaat het vaak over nucleaire dravers. Als ik een debat over duurzame energie wilde voeren, dan zou ik me eerder op Twitter wagen.

Toch dit: terwijl u met de trein voor de CO₂-gewijs beste optie kiest, creëert u mee een vraag naar duurzaam langeafstands-transport, die in de toekomst hopelijk beantwoord wordt met volledig groene energie.

In weerwil van het onzegbare gezegde over wegen en Rome, is aan zo’n treinreis wel een groot risico verbonden: u zou onderweg wel eens kunnen blijven hangen. In Turijn, bijvoorbeeld! Of in Milaan! Of Bologna! Of Firenze!

Zo gaat het bij mij ook elke zomer. En van Turijn is zelfs Venetië maar een viertal treinuren verwijderd … Maar voor wie zich in staat voelt om de sirenenzang der Italiaanse kunststeden te trotseren, en doelgericht naar de hoofdstad wil sporen: het kan dus, en wel als volgt.

… van Brussel naar Parijs …

Tussen België en Italië ligt Frankrijk. Ook al heeft het zeshoekige land ongetwijfeld zijn charmes: het is de bedoeling dat we er zo vlot mogelijk door geraken. Het zou in principe ook mogelijk moeten zijn om via Duitsland en Zwitserland naar bijvoorbeeld Milaan te reizen. Mocht iemand goede ervaringen hebben met die routes: laat het zeker weten!

Maar terug naar Frankrijk. Dóór La Douce France zijn er minstens twee mogelijkheden. Eén: de Parijs-optie. Van Brussel-Zuid rij je met de Thalys naar Paris Nord, en van Paris Gare de Lyon rij je naar Torino. Deze route heb ik zelf al het vaakst gevolgd, heen en terug. Op de Thalys zit je ca. 1u20, op de TGV ca. 5u40. Afhankelijk van de overstaptijd in Parijs, neemt de hele reis maar 8u36 à 9u09 in beslag!

Wat dat overstappen betreft: de RER brengt je erg fluks van Nord naar Gare de Lyon. In coronatijd heb ik de afstand ook al gewandeld: ca. 5 km over Parijse boulevards, er zijn ergere dingen. Afhankelijk van je bagage, valt die promenade dus zeker te overwegen.

Maar het belangrijkste blijft toch: stap je om 7u43 op in Brussel, dan ben je om 16u19 al in Turijn! Of, als je liever wat uitslaapt, opstappen om 11u13, uitstappen om 20u22.

De meest rücksichtlose Romereizigers kunnen maar beter vroege vogels zijn: de laatste Freccia of Italo Turijn-Rome vertrekt rond 19u00.

Maar met de uitslaapoptie ben je nog op tijd in Turijn voor het avondmaal of zelfs een late aperitivo, en met de vroegevogeloptie zijn de mogelijkheden in de Koninklijke Stad – spritzgerelateerd en andere – nog veel groter! Ik kom er zo dadelijk op terug.

Wie via Parijs reist, moet natuurlijk de discipline hebben om niet in Parijs te blijven hangen. Stel echter dat u tijd genoeg heeft, dan zou u dus kunnen overwegen om de trajecten Brussel-Parijs en Parijs-Turijn op twee verschillende dagen af te leggen.

Het kan niet de bedoeling zijn om in dit artikel de geneugten van de Lichtstad te bezingen, al hebben ze er naar het schijnt ook een Pantheon, en zijn er in het Louvre mogelijk wel wat Italianen te vinden. Over mogelijke verblijfplaatsen in Parijs ga ik het niet hebben: u heeft ongetwijfeld al uw eigen adres.

… of van Brussel naar Lyon …

De tweede optie brengt ons niet in het Gare de Lyon, maar in het gare de Lyon. Van Brussel-Zuid rij je met de TGV naar Lyon, en van Lyon rij je naar Torino. Naar Lyon duurt het ongeveer 3u30. Je komt dan aan in het station Part-Dieu, met het centrum binnen voetbereik. Zelf reisde ik ook al van Lyon Part-Dieu rechtstreeks naar Torino: 3u53. Op het moment van schrijven, lijkt die laatste optie er echter niet te zijn.

Geen nood: wie op één dag over Lyon naar Turijn wil, zou moeten kunnen TGV-en naar Lyon Saint-Exupéry (3u39 à 3u47), en van daar naar Torino (ca. 3u45). Hoeveel overstap- en dus wachttijd u bij de auteur van de Petit Prince hebt, lijkt af te hangen van de dag, maar de reis zou ongeveer even lang zijn als ‘over Parijs’.

De twee reishelften zijn wel evenwichtiger verdeeld, en de overstap is uiteraard eenvoudiger. Het aankomstuur in Turijn is ook hier 16u19 of 20u22. Tijd voor aperitivo en primo en secondo en … Maar, zoals gezegd, ik kom erop terug!

Want, wie in Lyon is, wil misschien – en terecht ook wel – even in Lyon (ver)blijven! Wie werkelijk op geen enkele manier geïnteresseerd is in de derde stad van Frankrijk, kan deze paragrafen gerust overslaan. Voor de anderen volgen hier summiere en volstrekt subjectieve tips.

De mooiste piazze – places dus, in de Romaanse taal der Fransen – zijn des Terreaux, des Jacobins, Bellecour. Niet te missen musea zijn het Musée des Beaux Arts (vooral de schatten uit middeleeuwen en nieuwe tijd), des Confluences (al zeker van buiten, en de confluence zelf is ook machtig) en Lugdunum: Gallo-Romeins, inclusief ontzagwekkend Romeins theater, ingekaderd door spectaculaire brutalistische architectuur.

Behalve het theater behuist Lyon ook het amphithéâtre des Trois Gaules, waarvan de geschiedenis – indrukwekkender dan zijn hedendaagse verschijning – een snelle blik rechtvaardigt. De voornaamste kerken zijn St. Jean en St. Nizier. Voor liefhebbers zijn er het musée Gadagne (het historische deel), musée de l’imprimerie en musée des tissus.

Voor bierliefhebbers zijn er de filialen van Les BerThoM, al valt er in die contreien geen onaardige wijn te krijgen. Onontkoombaar is dan weer de lelijke Fourvière-kerk (d’accord, des goûts …) en de rivaliserende ‘Eiffeltoren’. Ook onontkoombaar wegens alomtegenwoordig is de manische marionet Guignol. Dwaas is het musée des automates.

Het musée cinéma et miniature is even cult als toeristenfuik. En helemaal bevreemdend is het Espace du christianisme, met de kerker der martelaars. Ga voor een Lyon City Card: inclusief vervoer, veel musea, én een boottocht die minder geestdodend is dan u zou verwachten.

Dus: of u het nu houdt bij de highlights, of u ook durft te begeven in de meer quirky musea, Lyon heeft heel wat te bieden, en is dan ook nog eens een mooie stad. Zelf verbleef ik er – onder andere – in het Hôtel Edmond W., en – zonder dat daaruit garanties voortvloeien voor een toekomstig verblijf – dat beviel. Hun huisstijl en gevoel voor humor – check de website – geeft hun sowieso een streepje voor.

… via Turijn …

Of u nu via Parijs reist, of via Lyon, aan de overkant van de Alpen wacht, geduldig en statig, Turijn! Wie haast heeft, kán dus op dezelfde dag in Brussel vertrekken en in Rome aankomen. Maar voor wie levensvreugde verkiest boven snelheid, is een avond – of twee – of meer – in Torino een geschenk.

Wie Turijn al kent, of altijd recht op z’n doel afgaat, kan de eraan gewijde paragrafen dus overslaan. Voor de anderen volgen minder summiere maar even subjectieve tips.

Voor wie kort in Turijn is, is dit een aantrekkelijke wandeling: van Piazza Carlo Felice (voor Stazione Porta Nuova) over Via Roma over Piazza San Carlo naar Piazza Castello, Piazza Reale, doorsteken naar Piazza San Giovanni en de Porta Palatina aan Piazza Cesare Augusto, waar zich de Romeinse poort bevindt in het legendarische ‘hondjespark’.

We raden iedereen aan om de gezellige drukte te aanschouwen, maar het grasperk laat je beter aan de viervoeters. Een andere ‘scenische’ straat is de Via Po, en vooral dan Piazza Vittorio Veneto, met daarachter de Po zelf en de Piazza (met de Chiesa) van de Gran Madre di Dio. Ook aan de Po, op de zogenaamde Murazzi, is het aangenaam toeven.

Deze routes brengen je dicht bij een aantal van de topmusea van Turijn. In de top vier:

– Palazzo Madama: Museo Civico d’Arte Antica: eclectisch, alleen al architecturaal de moeite, geweldig uitzicht van op de toren, huis van sfeervolle zwaluwen en vleermuizen

• De ‘Polo Reale’, of ‘koninklijke musea’, met ‘Armeria’ (wapencollectie, maar vooral: plafondfresco’s), ‘Biblioteca’, ‘Giardini’, ‘Galleria Sabauda’ (schitterende schilderijencollectie; zoek de Van Eyck), ‘Museo Archeologico’ en ‘Palazzo Reale’ (het eigenlijke paleis): uren zoekmaken of sfeer opsnuiven.
• Museo Egizio: wereldvermaard, en terecht;
  
  
• Museo Nazionale del Cinema in de Mole Antonelliana: leuk, alleen al om de panoramische lift.

Natuurlijk zijn er meer: Arte Moderna, Arte Orientale, Automobile, Diocesano, Risorgimento, … en nog een stuk of twintig andere. Noem het, Turijn heeft er een museum voor.

Een bijzondere vermelding verdienen de Basilica di Superga (en de epische houten tram die je ernaar toe brengt), de Borgo e Rocca Medievale (nep-middeleeuws, voor romantisch tijdverdrijf) in het Parco del Valentino, Museo della Montagna – met mooi uitzicht vanop de Kapucijnenberg – en, voor fans, het Juventusmuseum – dat sinds het vertrek van CR7 mogelijk tot schrijn is omgebouwd.

In het Ufficio di Turismo op Piazza Castello verkopen ze de ‘Torino Piemonte card’; aangezien de musea op zich vrij duur zijn, kan het de moeite lonen om je er zo een aan te schaffen; dan voel je je ook vrij om vlotjes door de musea te wandelen.

De meest belangwekkende kerken zijn dan weer San Giovanni (met dé lijkwade), San Lorenzo (koninklijk), Gran Madre di Dio (pantheon?!), San Carlo en Santa Cristina (architecturaal), San Filippo Neri (mysterieus). Voor wie daar niet genoeg aan heeft: Santuario della Consolata (exuberante ex-voto’s), Corpus Domini (miraculeus), de Santa Maria Ausiliatrice (Don Bosco); in Valdocco vind je trouwens een heel stadsdeel gewijd aan dé Don.

Eten en drinken: daarvoor verwijs ik u graag naar de vakliteratuur. Ik durf een lans te breken voor – no nonsense – Bottega Baretti en – vegetarisch – Il Giardino, garant voor poëtische creaties aan de al even poëtische – en niet alleen qua naam – Piazzetta Università dei Mastri Minusieri.

Voor verantwoord fastfood kan u terecht in de piadinerie. Het ijs van Grom mag dan wel commercieel geworden zijn, het smaakt nog steeds, al is de concurrentie op het vlak van gelaterie indrukwekkend. Om slechte koffie te drinken, zal u ook u best moeten doen. En aperitivo is alomtegenwoordig.

Voor een no nonsense-verblijfplaats met het hart op de juiste plaats kon ik altijd terecht in het Tomato Backpackers Hotel, ook aangeraden voor wie niet met rugzak zou reizen. Het/De Tomato is zeker te overwegen, al zeker door wie jong van geest is. Doe de groeten aan Tommaso.

En mocht Tomato niet beschikbaar zijn, of mocht u aan de jeugdigheid van uw geest twijfelen, dan is er bijvoorbeeld Hotel Roma e Rocca Cavour. Het sleept bijna twee eeuwen expertise mee, heeft Rome in zijn naam, en ik heb aangenaam verbleven in dit stadspaleis.

Een goede reden om langer in Turijn te verblijven, of er je jaarlijkse hub van te maken, zijn de echte paleizen van de Savoye-dynastie. Het dichtst bij het centrum ligt de Villa della Regina. Het meest spectaculair – denk: Versailles – is de Reggia di Venaria. Ook het Palazzina di Caccia di Stupinigi brengt je terug naar het Ancien Régime. Rivoli barst dan weer van de hedendaagse kunst. En er zijn er nog.

Ook onmisbaar ‘in de buurt van Turijn’ is de Sacra di San Michele – een abdij op een berg, inspiratie voor Umberto Eco, betrouwbare wachter (de abdij) voor wie per trein Turijn nadert – of, droeviger, verlaat, door de Val di Susa. Het stadje Susa zelf heeft trouwens alles wat een Italiaans stadje nodig heeft – in pocketformaat, inclusief Boog van Augustus.

… naar Rome

Uiteindelijk is het dus, al dan niet na oponthoud in Parijs, Lyon en/of Turijn en omstreken, de bedoeling om in Rome te raken. Ik zei het eerder al: Milaan, Bologna en Firenze lonken. Sta mij toe om er – althans bij deze gelegenheid – niet dieper op in te gaan.

Ironisch genoeg zal ik het in dit artikel ook niet hebben over de wonderen van de Eeuwige Stad zelf. Omdat over Rome nooit genoeg geschreven kan worden, heb ik afgelopen lente wel een reisroman aan de bibliotheek toegevoegd: Rome en Julia. Wie in gedachten naar Rome wil reizen, kan daarin terecht. Of beter nog: u neemt het mee op de trein.

In de hoop u van dienst geweest te zijn,

Bruno Vantomme
brunovantomme@hotmail.com

Hoe reis je vanuit Nederland het best naar Rome met de trein? Wie heeft er ervaring met zo’n reis? Laat het ons weten in de vorm van reacties op dit stukje of als reisverhaal: info@spqr.be.