Het was een complex restauratieproject, maar nu is de Sant’Eusebio op de hoek van Piazza Vittorio Emanuele II en Via Napoleone III opnieuw getransformeerd tot een glanzend juweeltje in de Esquilino-wijk. De kerk, die al in de vijfde eeuw wordt genoemd, is één van de oudste in Rome, maar het huidige uiterlijk dateert grotendeels uit de achttiende eeuw.
De werkzaamheden aan deze bij velen vrij onbekende en doorgaans weinig bezochte kerk, begonnen vier jaar geleden onder toezicht van de Soprintendenza Speciale di Roma met de restauratie van het fresco van de Sudeten-Duitse schilder en beeldhouwer Anton Raphael Mengs (1728-1779).
Dat fresco, op het gewelf van het middenschip, is een absoluut meesterwerk van neoklassieke kunst dat de Glorie van de heilige Eusebius van Vercelli verbeeldt tussen een veelheid van engelenfiguren. Neem vijf minuutjes tijd om er even naar te kijken als je toevallig in de buurt van deze kerk bent.
Mengs werd in zijn tijd weleens de Duitse Rafaël genoemd en werd tijdens zijn leven als één van de grootste kunstschilders beschouwd. Hij was een tijdlang directeur van de Vaticaanse schildersschool en van de Pinacoteca Nazionale di Bologna en van 1771 tot 1772 van de Accademia di San Luca in Rome.
Anton Mengs was bevriend met onder meer de Venetiaanse avonturier Giacomo Casanova (1725 -1798) en de bekende archeoloog en historicus Johann Joachim Winckelmann (1717-1768).
Aan zijn vriendschap met die laatste kwam een bruusk einde nadat Mengs een grap had uitgehaald waardoor Winckelmann zich diep vernederd voelde en waarmee hij absoluut niet kon lachen.
Mengs had omstreeks 1758 een fraai fresco van Jupiter en Ganymedes geschilderd (foto hieronder) en kopieerde daarbij de typische stijl en kleuren van de oud-Romeinse fresco’s in Pompeï. Mengs toonde het werk aan Winckelman en suggereerde dat het om een origineel werk uit de oudheid ging.
Winckelmann, die gepassioneerd was door de Romeinse oudheid, geloofde in de authenticiteit van het werk en loofde het in zijn boek Geschiedenis van de Antieke Kunst.
Toen hij er later achter kwam dat Mengs het fresco zelf had gemaakt, was Winckelmann razend. Hij zou hem de vernedering nooit vergeven. Johann Wolfgang von Goethe beschrijft de gebeurtenis in zijn bekende boek Italienische Reise.
Hoewel Mengs een productieve en uitstekende kunstenaar was, die tijdens zijn carrière zelfs meermaals werkte als hofschilder voor koningen en hertogen, raakte hij doorheen de eeuwen wat in de vergetelheid.
De schitterende status en reputatie die hij tijdens zijn leven had was een aantal jaren na zijn dood nog slechts een herinnering. Vandaag is hij voor velen zelfs een nobele onbekende.
Een weetje: Mengs ligt begraven in de Santi Michele e Magno, beter bekend als de Nederlandse Friezenkerk in Rome.
Tijdens de restauratiefase die eind 2019 begon, werd een belangrijke structurele ingreep uitgevoerd aan het dak van de Sant’Eusebio, die eindigde met de restauratie van de zeventiende-eeuwse achtergevel aan de Via Principe Amedeo.
Deze laatste fase van de bouwplaats omvatte de entreeportiek, de trap en de gevel die uitkomt op Piazza Vittorio Emanuele II en in 1711 onder het pontificaat van paus Clemens XI (1700-1721) werd gebouwd door architect Carlo Stefano Fontana, een neef van de beroemde Carlo Fontana.
Het ging om een delicate, zorgvuldig uitgevoerde en respectvolle ingreep waardoor wetenschappers en architecten de kans kregen om de kenmerken van de kerk beter te begrijpen en de verschillende fases en transformaties die het gebouw in de loop der eeuwen onderging, zo goed mogelijk te reconstrueren.
De kerk werd gebouwd boven een vierde-eeuws Romeins huis, de ‘ecclesia domestica’ van een priester genaamd Eusebius. Deze zou in het onderliggende huis de hongerdood gestorven zijn op bevel van Constantius II (350-361), een ariaan.
De eerste vermelding van deze kerk dateert uit 474. Ze wordt voor het eerst als titelkerk aangeduid in de handelingen van de synode van 499. De oudste gedeelten van het huidige gebouw dateren uit de dertiende eeuw. Latere restauraties en toevoegingen hebben het Romaanse karakter van de kerk ongemoeid gelaten.
De kerk doet sinds 1930 ook dienst als kloosterkerk van de Congregatie van de Dochters van de Madonna van de Goddelijke Liefde. De Sant’Eusebio is sinds 2007 de titelkerk van de Amerikaanse kardinaal Daniel DiNardo (°1949).
Het huidige kerkgebouw is achttiende-eeuws. In de kerk vinden we naast het voormelde fresco van Anton Mengs, ook een aantal werken van minder bekende meesters uit de zeventiende en achttiende eeuw. Het houtsnijwerk van de koorbanken is erg mooi. Ieder jaar op 17 januari worden vóór de kerk de dieren gezegend.
S.P.Q.R. - Romenieuws 