Net voorbij de Porta Sant’Anna, één van de ingangen van Vaticaanstad, bevindt zich de Sant’Anna dei Palafrenieri, de parochiekerk van de ministaat. Het is minder bekend, maar dit is de enige gebedsplaats binnen de Vaticaanse muren die open is voor het publiek.
De geschiedenis begint in 1565 en is verbonden met de pauselijke Palafrenieri. Deze hofheren waren oorspronkelijk verantwoordelijk voor de pauselijke stallen. Hun patrones was Sint-Anna.
De Sant’Anna bereik je door via vanaf het Sint-Pietersplein de Via di Porta Angelica in te slaan. Na ongeveer 100 m, op de hoek van Borgo Pio, zie je aan je linkerzijde de Via Sant’Anna, een straat met een grote toegangspoort waar een Zwitserse gardist iedereen controleert die naar binnen wil.
Dit is de Porta Sant’Anna, de dienstingang van het Vaticaan. Meteen rechts in deze straat bevindt zich de Sant’Anna dei Palafrenieri in Vaticano, zoals de volledige naam van de kerk luidt. Het is een bescheiden versierd klein ovaal gebouw dat in de periode 1565-1576 werd opgetrokken door Vignola.
Toen de pauselijke staat nog bestond, was de kerk beroemd vanwege de zogenaamde processie van de zwangere vrouwen. Die optocht vond plaats op 26 juli, de feestdag van Sint-Anna.
Vrouwen die een kind verwachtten kochten dan een kaars die ze bij het begin van hun barensweeën moesten aansteken. De bevalling zou dan voorbij zijn voordat de kaars was opgebrand.
De stoet van de zwangere vrouwen, gewikkeld in een mantel, werden begeleid door trommelspelers en gevolgd door de leden van de Broederschap van de Palafrenieri te paard.
In de processie werden ook het beeld van de Maagd en de heilige Anna meegedragen. Dat beeld wordt tegenwoordig bewaard in de kerk van Santa Caterina della Rota. De optocht eindigde bij het Castel Sant’Angelo waar de deelnemers werden verwelkomd met een aantal kanonschoten. Losse flodders welteverstaan.
Vóór de kerk werd gebouwd kwam de broederschap van de Palafrenieri bij elkaar in de Sint-Pietersbasiliek. Toen ze echter van paus Pius IV de toestemming kregen om een kerk in Borgo Pio te bouwen, waren de Palafrenieri zo blij dat ze het bouwproject toevertrouwden aan één van de beste architecten uit die tijd.
Dat was Giacomo Barozzi, beter bekend als Il Vignola (1507-1573), één van de meest illustere namen in de renaissance-architectuur. Ondanks het feit dat de kerk in de loop der eeuwen verschillende veranderingen onderging en meermaals werd gerestaureerd, is de signatuur van Vignola nog steeds duidelijk te zien.
Tussen 1577 en 1581 werden de werken aan de kerk tijdelijk stilgelegd wegens economische problemen van de broederschap, maar in de daaropvolgende jaren werd de bouw voltooid. Daardoor werd de Sant’Anna pas officieel ingehuldigd in 1583. Ook toen was de kerk nog niet volledig klaar en moest er nog heel wat worden afgewerkt.
De kerk is één van de eerste voorbeelden in Rome van een kerk met een elliptische plattegrond, een nieuwe vorm die zo succesvol was dat deze werd opgenomen in vele andere gebedshuizen van de late renaissance en in de barok, zoals onder meer de kapellen van San Giovanni dei Fiorentini in de Via Giulia, de zij-apsis van de Sforza-kapel, de San Andrea al Quirinale, de San Carlo alle Quattro Fontane, …
Barozzi had reeds in 1552 de San Andrea in Via Flaminia ontworpen. Dit was de eerste kerk met een elliptische koepel, een stijlkenmerk dat een voorafschaduwing zou worden van de barok. Vervolgens, in 1559, voor de kapel gebouwd in de Cortile del Belvedere, werd de ellips door Vignola ingevoegd in een rechthoekige ommuring.
De ingang van de Sant’Anna bevindt zich aan het ene uiteinde van de hoofdas. De kleine as eindigt met twee kapellen. Tussen het hoofdaltaar, de zijkapellen en de ingang bevinden zich vier deuren met daarboven een timpaan en omlijst door travertijnzuilen met Korinthische kapitelen.
Bovenaan de verlaagde koepel zweeft de duif van de Heilige Geest, van waaruit in een cirkel gouden stralen stralen vertrekken. Op een sokkel met een kroonlijst met drie stroken, rust de koepel, aan de basis doorboord door acht vensters.
Aan de uiteinden van de twee assen rijzen vier grote bogen op, die de zones van de ingang, het hoofdaltaar en de twee kapellen omlijsten.
Dicht bij de achterwand bevindt zich het hoofdaltaar in polychroom marmer, waarin het altaarstuk is te zien met de afbeelding van Sant’Anna en de Madonna als kind, een werk van Arturo Viligiardi uit 1927.
De zone die gereserveerd is voor het hoofdaltaar heeft een vierkante plattegrond en wordt gekenmerkt door vier bogen, die de zijkanten omsluiten en die een tegenwicht vormen tegen die van het ovale deel van de kerk.
Vanaf de top van de koepel rijst de lantaarn op, de enige bron van natuurlijk licht op het altaar. Op het koor in de nis, rechts van de apsis, staat het pijporgel , gebouwd in 1931 door Giuseppe Migliorini.
Tijdens het pontificaat van Clemens XI (1700-1721) onderging de gevel de eerste verbouwingen, daarover straks meer. Architect Alessandro Specchi creëerde de balustrade aan de zijkanten van het fronton en de twee klokkentorens met uivormige koepels die de klokgevel vervingen.
De engelen aan de zijkanten van het fronton zijn het werk van de beeldhouwers Michael Maille en Francesco Moderati. Ze brengen de laatbarokke smaak van die tijd goed tot uitdrukking in de zware en brede draperie, schijnbaar sterk bewogen door de wind, die diepe plooien en grote vlakken van stof vormt die aan de lichamen hechten, waardoor sterke contrasten van licht en schaduw ontstaan.
De binnenmuren van de kerk waren oorspronkelijk wit, maar werden in de achttiende eeuw, onder invloed van de barokstijl, gekleurd in lichtblauw, crème en grijs en versierd met stucwerk. Dat was het werk van binnenhuisarchitect Annibale Rotati.
Stucwerk-engelen ondersteunen die de slingers boven de deuren en de schelpen met slingers waaraan de vier fresco’s met episodes uit het leven van Sint-Anna zijn opgehangen. Die werden vervaardigd door de Oostenrijkse schilder Ignazio Stern (1679-1748).
De werken zijn opgevat als schilderijen die in een stucwerklijst zijn gestoken en aan de muur worden opgehangen door middel van een guirlande, eindigend met een rozet aan elke kant, en ondersteund door een schelp.
Ook de deurposten werden versierd met gemarmerd stucwerk. Het vergulden en verzilveren van het stucwerk gebeurde door Pietro Ricci.
Het hoofdaltaar huisvestte korte tijd de Madonna dei Palafrenieri van Caravaggio. De kunstenaar schilderde het tussen 1605 en 1606 in opdracht van de Broederschap.
Het doek kon echter op weinig bijval van de kerkbezoekers rekenen en het werd verkocht aan kardinaal Scipione Borghese. Zo kwam het in de huidige Galleria Borghese terecht waar we het schilderij vandaag nog altijd kunnen bewonderen.
Het dak van de Sant’Annan was totaal anders dan het huidige, maar helaas zijn de oorspronkelijke ontwerpen en projecttekeningen verloren gegaan. Bij de inhuldiging werden ook elf penningen met een beeltenis van het gebouw geslagen, bedoeld als herinnering voor de kardinalen. Ook die herdenkingsmunten zijn verdwenen.
Wat overblijft is een gravure uit 1615 waarop we kunnen zien dat het dak dubbel hellend was, met de klokkengevel en de klokken zelf gerangschikt op boven elkaar geplaatste steunen.
De gevel is niet perfect zichtbaar, maar in de boekhoudkundige documenten van de broederschap is gedetailleerde informatie terug te vinden over de omvang van de gemaakte kosten voor de bouw.
Ook de namen van degenen die op een of andere manier tot de realisatie van de kerk hebben bijgedragen staan erin vermeld. Tevens wordt ook hier melding gemaakt van de bijzondere dakelementen zoals Vignola ze had ontworpen.
Uit de archiefdocumenten leren we tevens dat het oorspronkelijke dak was gemaakt van houten balken en daarboven, gescheiden door een holte, was er een externe bedekking van tegels, waarvan de beschrijving exact overeenkomt met wat op de eerder genoemde gravure te zien is.
Oorspronkelijk waren er vijf ramen, waarvan er vier werden verwijderd bij latere renovaties. Het vijfde is nog steeds zichtbaar aan de kant van de kerk die uitkijkt op de Via di Porta Angelica. Op de plaatsen waar de vier verdwenen ramen zich bevonden, werden schilderijen opgehangen die episodes uit het leven van Sint-Anna uitbeelden.
In 1753 werd de structuur van het dak radicaal veranderd. Die ingreep raakte in 1774 voltooid en werd uitgevoerd door architect Francesco Navole die de kerk ongeveer 4,5 m hoger maakte.
De architect voorzag in de nieuwe wandstructuur ook acht grote ramen waardoor de lichtinval in het gebouw aanzienlijk werd verhoogd. Het dak kreeg toen ook de koepelvorm die het vandaag nog steeds heeft.
Andere restauraties werden uitgevoerd in 1897 en 1931, maar dat waren louter instandhoudings- en reinigingswerken. Aan de architectuur of de stilistische kenmerken van de kerk, het dak of de gevel werd niets meer gewijzigd.
Ondanks de rijke decoratie zijn de essentiële lijnen van het interieur evenmin gewijzigd en is de zestiende-eeuwse indeling nog steeds herkenbaar.
De kerk van Sant’Anna is nauw verbonden met de bruidegoms en hofheren. De heilige is altijd vereerd als hun beschermer, zozeer zelfs dat de heilige Anna in 1378, toen de broederschap werd opgericht, werd gekozen als patrones.
Op 30 mei 1929, met de Apostolische Constitutie Ex Lateranensi pacto, stichtte paus Pius XI de pauselijke parochie van Sant’Anna in het Vaticaan. Het beheer van de nieuwe parochie vertrouwde hij toe aan de Augustijnen.
De eerste pastoor was pater Agostino Ruelli, hij werd benoemd op 7 augustus 1929. Elf dagen later namen de Augustijnen hun taak op in de parochie, een verantwoordelijkheid die vandaag nog steeds voortduurt.
Sant’Anna dei Palafrenieri
Via di Porta Angelica, hoek Borgo Pio, Rome
Via Sant’Anna
Città del Vaticano
www.pontificiaparrocchiasantanna.it
www.santanna.va
santanna@agostiniani.it
Had je ook graag de andere foto’s gezien die dit nieuwsbericht illustreren?
Jammer, maar de volledige toegang tot onze nieuwsberichten is voorbehouden aan clubleden van S.P.Q.R. Die konden deze beelden reeds eerder bekijken via hun exclusieve dagelijkse en geïllustreerde nieuwsbrief.
Help deze site reclamevrij houden en sluit je aan als lid van onze vereniging van Romevrienden (en -vriendinnen natuurlijk!).
Lees hier hoe je lid kan worden van S.P.Q.R.
Aanmelden als clublid kan je via deze link
S.P.Q.R. - Romenieuws 