De voorbije dagen kon je nog eens (opnieuw) kennismaken met het Pantheon, zonder meer één van de best bewaarde gebouwen uit de oudheid die je in Rome aantreft.
Gisteren eindigden we onze nieuwsbrief door te vertellen dat je vandaag iets meer te weten zou komen over het best bewaarde geheim van het Pantheon. Het is inderdaad amper bekend wat zich achter de kleine linkerdeur met het opmerkelijke opschrift precies bevindt. Dat blijkt een bijzondere en uitgebreide verzameling kunstwerken te zijn.
Boven de deur staat: ‘Insigna artistica congregazione de virtuose al Pantheon’. Deze ‘groepering van virtuozen’ werd in 1542 gesticht onder de naam Congregazione di San Giuseppe di Terrasanta, op initiatief van de cisterciënzer monnik Desiderio d’Adiutorio (1481-1546).
De vereniging werd op 15 oktober 1543 erkend door paus Paulus III. Het is de oudste nog bestaande nationale artistieke vereniging.
De leden werden virtuozen genoemd, waarbij ‘virtuoso’ in dit geval deugdzaam betekende, omdat ze in ‘de glorie van het geloof’ de kunst beoefenden. In hun door lelies en rozen omkranste ronde insigne zijn een passer, penselen en beitels afgebeeld, de symbolen voor bouw-, schilder- en beeldhouwkunst.
Daaromheen staat de tekst ‘Florent in Domo Domini’, ze bloeien in het huis van de Heer. Vanaf het einde van de zestiende eeuw tot halfweg de achttiende eeuw, organiseerde de broederschap elk jaar op 19 maart, de feestdag van hun beschermheilige Sint-Jozef, tentoonstellingen in de voorhal van het Pantheon.
Wellicht zonder het zelf te beseffen, sloten de virtuozen daarmee opnieuw aan bij een veel oudere traditie. Ook Agrippa zou kunsttentoonstellingen hebben georganiseerd in de porticus van de tempel.
Bij de eerste bekende leden van het genootschap hoorden onder meer Taddeo Zuccari, Giacomo Barozzi da Vignola, Beccafumi en Antonio da Sangallo de Jonge.
Later volgden nog talrijke andere kunstenaars en architecten, zoals Pietro da Cortona, Rainaldi, Algardi, Borromini, Maderno, Lanfranco, Preti, Velasquez, Juvarra, Vanvitelli, Bernini, Carracci, Algardi, Vignola, Poussin, Valadier, Canova, enz. De ledenlijst van het genootschap leest als een ‘Wie is wie’ van het artistieke Rome.
In 1837 werd in opdracht van paus Gregorius XVI (1831-1846) een nieuw onderdeel aan de statuten van de vereniging toegevoegd. Daarin werd bepaald dat de pauselijke staat jaarlijks een som geld zou vrijmaken die als prijs moest dienen voor een wedstrijd die voortaan tussen de kunstenaars zou worden georganiseerd.
Het ging op een flink bedrag dat zowat het jaarinkomen van een kunstenaar benaderde. De motivatie om deel te nemen aan deze competitie was dus groot.
Deze ‘congregazione’ werd in 1928 door paus Pius XI (1922-1939) omgevormd tot Pauselijke Academie en is vandaag actief onder de lange naam ‘Pontificia Insigne Accademia di Belle Arti e Lettere dei Virtuosi al Pantheon’.
De vereniging staat tegenwoordig ook open voor cineasten, schrijvers en musici en heeft haar zetel in een onopvallend gebouw aan de Via della Conciliazione 5.
De Accademia dei Virtuosi al Pantheon is één van de zeven Academies van het Vaticaan die worden gecoördineerd door de Pauselijke Raad voor Cultuur.
In tegenstelling tot vroegere eeuwen kunnen de virtuozen vandaag ook uit alle landen afkomstig zijn, maar ze moeten uiteraard bekendheid hebben verworven in de uitoefening van hun kunst. Gewone leden (Accademici Virtuosi Ordinari) worden aangesteld door de paus.
De Accademici Virtuosi Ordinari zijn met vijftig in aantal. Op tachtigjarige leeftijd worden ze emeritus (Accademici Virtuosi ad honorem). Ze zijn onderverdeeld in vijf klassen: architecten, schilders en filmmakers, beeldhouwers, geleerden of kenners van disciplines die betrekking hebben op de kunsten en musici, dichters en schrijvers.
Ook de voorzitter wordt benoemd door de paus en blijft vijf jaar in functie. Die termijn kan eventueel worden verlengd. De voorzitter is ook lid van de coördinatieraad tussen de verschillende pauselijke academies. De huidige voorzitter is de architect Pio Baldi.
Veek minder bekend is dat het genootschap ook beschikt over een enorme collectie kunstwerken die in de voorbije eeuwen werden verzameld. Zowat alle leden uit het verleden hebben eraan bijgedragen. De kunstenaars schonken als dank voor hun lidmaatschap graag een schilderij of beeldhouwwerk aan de vereniging.
Het gaat om kleine en grote meesterwerken die nauwelijks of helemaal niet bekend zijn bij het publiek. De verzameling is volkomen uniek, niet alleen omwille van de vanzelfsprekende waarde, maar de werken vormen ook een historisch en artistiek tijdsbeeld van de voorbije eeuwen.
De vrijheid van elk lid van de congregatie om vrijwillig kunstwerken te schenken of er speciaal voor de Accademia eentje te creëren, heeft gezorgd voor een bijzonder heterogeen samengesteld assortiment van artistieke werken.
Bij de onderwerpen van de werken die tussen de negentiende en de twintigste eeuw zijn gemaakt, bevinden zich voornamelijk portretten en zelfportretten.
Deze laatste groep vormt meteen het meest samenhangende deel van de collectie, ook kwalitatief gezien. Het gaat om zowel schilderijen als bustes van marmer en gips, die vaak het uiterlijk van de kunstenaars zelf of van relevante karakters uit die tijd uitbeelden.
Een heleboel andere kunstwerken werden geïnspireerd door de klassieke mythologie, de geschiedenis van de katholieke kerk en de heilige geschriften.
De kunstwerken bevinden zich op twee locaties. Het grootste deel, voornamelijk bestaande uit schilderijen, tekeningen en sculpturen uit de zestiende tot de twintigste eeuw, wordt bewaard in het Pantheon.
De meest recente schenkingen zijn opgeslagen in het gebouw van de virtuozen aan de Via della Conciliazione 5, waar ook de bibliotheek en het archief van het genootschap zijn gevestigd.
Het stenen embleem en de artistieke symbolen van de Virtuosi, dat zich op de toegangsdeur onder de portiek van het Pantheon bevindt, werd vervaardigd door de beeldhouwer Oskar Sosnowski.
Die deur leidt naar het zoldergedeelte van het Pantheon waar de verzameling is opgeslagen. Veel bevindt zich in speciale bewaardozen, maar een heleboel werken zijn ook tegen de muren gehangen of worden getoond in een min of meer museale zij het nogal slordige opstelling, waarbij plaatsgebrek ongetwijfeld een rol speelt.
Sinds de jaren ’30 van de vorige eeuw is de collectie bovendien alsmaar sneller gegroeid omdat de inzendingen van de jaarlijkse wedstrijden, ook deze van wie geen laureaat werd, vanaf dan ook werden bewaard en systematisch deel gingen uitmaken van de verzameling.
Ook de Biblioteca dei Virtuosi is doorheen de eeuwen fors aangegroeid dankzij schenkingen door wetenschappers en vrienden van de kunstenaars.
Het bibliotheekgedeelte telt een aanzienlijke hoeveelheid zeldzame en oude boeken uit de periode van de zestiende eeuw tot op heden. Vandaag telt de verzameling ongeveer 4.500 volumes.
Naast oude boeken bevinden zich in de opslagplaats ook catalogi van tentoonstellingen, handleidingen en monografieën over kunstgeschiedenis, kunstkritiek, archeologie, architectuur, literaire en poëtische essays en encyclopedieën.
Het archief bevat tevens documentatie over de geschiedenis van de Virtuozen, de notulen van de maandelijkse bijeenkomsten die de Virtuozen hielden om te beraadslagen over hun activiteiten die vooral gericht waren op allerlei vrome praktijken, documenten met betrekking tot schenkingen en nalatenschappen voor liefdadigheidsdoeleinden, oude statuten, enz.
Sinds 2000 zijn de notulenboeken systematisch bestudeerd en vertaald in het huidige Italiaans, beginnend van het stichtingsjaar 1543 tot 1877, een maand voor de dood van paus Pius IX. Dat werk werd gedrukt in vijf delen door uitgever Mario Congedo.
Het Archivio dei Virtuosi al Pantheon bevond zich oorspronkelijk in een kast die in de muur was ingebouwd bij het altaar van het oratorium, de voormalige zetel van de Accademia in het Pantheon.
Met de toename van de volumes werd het overgebracht naar een speciale kamer op de zolder van het Pantheon. Om de raadpleging te vergemakkelijken, werd het in 2010 nogmaals verhuisd, ditmaal naar het operationele hoofdkantoor van het San Pio X-gebouw aan de Via della Conciliazione 5.
Gebruikers die geïnteresseerd zijn in het raadplegen van het archief (in de Via della Conciliazione dus, niet in het Pantheon) kunnen er toegang toe krijgen door een afspraak te maken via e-mail.
Pontificia Insigne Accademia
delle Belle Arti e Lettere
dei Virtuosi al Pantheon
Via della Conciliazione 5, Rome
+39 06 698 822 92
segreteria@accademiavirtuosi.it
www.accademiavirtuosi.it
Had je ook graag alle foto’s gezien die dit nieuwsbericht illustreren?
Jammer, maar de volledige toegang tot onze nieuwsberichten is voorbehouden aan clubleden van S.P.Q.R. Die konden deze beelden reeds eerder bekijken via hun exclusieve dagelijkse en geïllustreerde nieuwsbrief.
Help deze site reclamevrij houden en sluit je aan als lid van onze vereniging van Romevrienden (en -vriendinnen natuurlijk!).
S.P.Q.R. - Romenieuws 