De prachtige Romeinse villa op de Aventijn, de zogenaamde Scatola archeologica della Domus Aventino, opent voortaan voor grotere aantallen bezoekers. Tot nu toe was het enkel mogelijk om in groepjes van zes personen de domus te bezoeken. Dat aantal is verhoogd tot vijftien. Je moet online reserveren via de onderstaande website en het bezoek gebeurt onder begeleiding.
De rondleidingen zijn beschikbaar in het Italiaans en Engels. Als alle deelnemers dezelfde taal spreken, zijn eveneens rondleidingen mogelijk in het Chinees, Frans, Duits, Japans, Russisch en Spaans. Voorlopig is een bezoek aan de site enkel mogelijk op de eerste en de derde vrijdag van de maand. Per dag zijn er telkens vier vertrekuren: om 14, 15, 16 en 17 uur. De site bevindt zich onder een particulier wooncomplex en ook dat is uniek in Rome.
Zowat twintig jaar na de opening van het Mithras-heiligdom onder de Santa Prisca in Rome (het Mitreo di Santa Prisca), werd in mei vorig jaar een nieuwe archeologische bezienswaardigheid ingehuldigd op de Aventijnse heuvel.
De pret duurde niet lang, want 2021 bleek net als 2020 een jaar vol corona-ellende. De archeologische site ging al snel weer dicht. Sinds enige tijd is de plek weer open voor bezoekers en vanaf nu kan je er dus ook met meer mensen tegelijk terecht.
De Scatola Archeologica (de Archeologische Doos) laat de bezoeker een reis maken doorheen negen eeuwen Romeinse geschiedenis. Speciaal voor de site werd een multimediavoorstelling samengesteld door Piero Angelo en Paco Lanciano, die in Rome al eerder soortgelijke projecten realiseerden. Met videomapping en projecties vertellen ze de geschiedenis van deze bijzondere plek.
Concreet gaat het om de restanten van een Romeine villa of domus die bijna 2000 jaar lang verborgen bleef en in 2014 per toeval werd ontdekt onder de Domus Aventino, een driedelig wooncomplex dat toen werd gebouwd en dat in totaal 180 luxe appartementen omvat.
BNP Paribas Real Estate, de eigenaar van het oorspronkelijke wooncomplex dat dateerde uit de jaren ’50 van de vorige eeuw, had geen vermoeden van de gevolgen toen werd beslist om het oude woonblok en een aanpalend gebouw te transformeren in een nieuw woonproject.
Tegelijk zouden ook de funderingen wat dieper worden uitgegraven, zodat er een anti-seismisch systeem kon worden geïstalleerd dat het nieuwe gebouw zou moeten beschermen bij eventuele toekomstige aardbevingen. Zonder deze laatste ingreep was de domus waarschijnlijk nooit ontdekt.
Het woonproject kreeg de naam Domus Aventino en vooraleer je begint te dromen: de verkoopprijzen begonnen destijds vanaf 1,85 miljoen euro voor een appartement van 171 m². Daar komen nog taksen, extra kosten en de prijs van de inrichting bij.
In Rome moeten bouwbedrijven, wegenbouwers en projectontwikkelaars altijd rekening houden met onverwachte vondsten, maar wat de archeologen hier aantroffen was echter buitengewoon. Uit het eerste onderzoek van de gevonden resten en mozaïeken bleek al gauw dat het om een zeer belangrijke ontdekking ging.
De villa en de onderliggende bouwlagen bleken een periode te overbruggen van de achtste eeuw vóór Christus tot de derde eeuw na Christus.
De opeenvolgende bouwlagen, te beginnen met de eerste bescheiden restanten in tufsteen, gevolgd door diverse verbouwingen in de Republikeinse tijd en eindigend met een weelderige residentie in de keizertijd, sloegen de archeologen met verstomming.
Zelden waren de opeenvolgende woonperiodes zo goed te zien als hier, onder dit appartementencomplex op de Aventijnse heuvel. Er werd 3 miljoen euro uitgetrokken voor uitgebreide opgravingen die uiteindelijk vier jaar zouden duurden. Hoewel het bedrijf daar niet toe verplicht was, werd dat bedrag betaald BNP Paribas Real Estate, de eigenaar van het wooncomplex.
De ontdekking bleek bovendien zo mooi en waardevol dat in samenspraak met de eigenaar werd beslist de site te behouden en in te richten als publieke archeologische site. Het initiatief wordt in Rome geprezen als een deugdzaam voorbeeld van publieke en private samenwerking.
Zonder die private financiering had men na het bestuderen van de site de ontdekking weer met aarde overdekt. Ze zou dan voor altijd aan het oog onttrokken geweest zijn.
Nu beschikken de bewoners van het wooncomplex zelfs over een eigen ondergronds archeologisch museum, wat uniek is in Rome. De bewoners hebben ook afzonderlijke tijdsblokken ter beschikking om een rondleiding in ‘hun’ museum te boeken.
Wie de site bezoekt komt eigenlijk terecht in een simulatie van de archeologische opgraving, waarbij de vondsten worden gepresenteerd zoals ze zijn ontdekt.
De ‘archeologische doos’ kan worden gezien als een soort architecturale container waarin de oorspronkelijke muur- en vloerconstructies zijn verplaatst en opnieuw gepositioneerd, naast de verschillende bouwlagen die tijdens de opgravingen werden ontdekt.
De suggestieve multimediabeelden van Paco Lanciano en de verhalende stem van Piero Angela begeleiden de bezoekers op deze spannende reis naar het verleden. Het bezoek aan de domus krijgt inderdaad een wetenschappelijke meerwaarde dankzij die historische vertelling.
Hun verhaal wordt geïllustreerd met allerlei multimediasnufjes, virtuele reconstructies, video-mapping, 3D-beelden, videoprojecties en geluiden. De villa uit de oudheid verrijst daardoor als het ware opnieuw in al zijn glorie.
De eerste kennismaking met de site is behoorlijk opwindend. Zodra je de drempel oversteekt zie je de eerste sporen van bewoning uit de zesde en de vijfde eeuw v. Chr., toen de onherbergzame Aventijnse heuvel nog niet of amper bewoond was.
Tussen de zesde en de derde eeuw v. Chr. werd een muur in tufsteenblokken gebouwd, die samen met een uitkijktoren wellicht deel uitmaakte van een vesting, waarvan de monumentale overblijfselen vandaag nog steeds zichtbaar zijn op Piazza Albania en in de Via di Sant’Anselmo.
Het was een periode dat het jonge Rome voortdurend beducht was voor vijandelijke indringers. Een tweede muur is van recentere datum.
Opmerkelijk is dat in de villa zes op elkaar liggende niveaus aan het licht zijn gebracht. Ze getuigen van de renovaties en verbouwingen die hier gedurende twee eeuwen hebben plaatsgevonden. Op ieder niveau werden mozaïeken aangetroffen, waarvan sommige erg kleurrijk zijn.
Ze overspannen een periode van bijna tweehonderd jaar, waarin vermoedelijk verschillende families de villa hebben bewoond. Elk gezin richtte de woning in volgens eigen smaak, waardoor de mozaïeken erg in stijl verschillen. Archeologen prijzen de vele ongebruikelijke ontwerpen die de mozaïeken tonen en die nooit eerder werden gezien in de geschiedenis van Rome.
Het is ook duidelijk dat sommige bewoners bepaalde kostbare bouwmaterialen en tegels recupereerden om er zelf iets nieuws mee te creëren. Renovatie, vernieuwbouw en circulair bouwen, ook de Romeinen kenden het al.
Een andere buitengewone ontdekking is een wandafscheiding met beschilderde decoratie, gemaakt met een bouwtechniek die in Rome zelden wordt aangetroffen.
Bijzonder is het mozaïekfragment met inscriptie, daterend uit de periode van de regering van keizer Trajanus (98-117 na Chr.). De inscriptie duidt het semi-openbare gebruik van de omgeving aan.
In de Romeinse oudheid waren vooral de vrouwen verantwoordelijk voor de inrichting van hun woning, en zij bepaalden dan ook de ontwerpen van de mozaïekleggers. Men kan zich gemakkelijk voorstellen dat de vrouwen uit de rijke elite van die tijd met elkaar wedijverden om in hun luxueuze huizen uit te pakken met de nieuwste trends.
Het oudste mozaïek, einde eerste eeuw v. Chr., bestaat uit een tafereel in zwart-witte zeshoekige tegels en een witte cementen top bezaaid met zwarte dobbelstenen. De volgende bouwlagen zijn te situeren in de tweede helft van de eerste eeuw na Chr. en het begin van de tweede eeuw. Daar zijn weer andere mozaïeken zichtbaar.
Uit de periode van Hadrianus (117-138 na Chr.) zijn er mozaïeken in zwarte en witte tegels, met elkaar verweven in contrasterende kleuren om elegante geometrische patronen te bekomen, waaronder de karakteristieke liggende ‘8’, het symbool van oneindigheid.
Maar de mooiste mozaïek, vanwege de levendige polychromie en de verfijning van de realisatie, is ongetwijfeld deze uit het Antonijnse tijdperk (150-175 na Chr.). Het is ook de grootste en werd vervaardigd met ongeveer 300.000 steentjes. In het midden bevindt zich een groene papegaai.
Omdat ze uit verschillende periodes komen, zijn de ontdekte mozaïeken erg verschillend. Ze variëren van zwart-wit tegels met geometrische versieringen tot ontwerpen met plantaardige motieven die uitbundig werden verrijkt met polychrome tegels en exotische dieren en een kantharos of antieke vaas waaruit wijnstokken met bladeren en druiventrossen tevoorschijn komen.
De villa werd verlaten aan het begin van de derde eeuw na Chr., vermoedelijk als gevolg van een verzakking in de ondergrond. Daarvan zijn sporen terug te vinden op de voormelde grote Antonijnse mozaïek.
Dat dit gebied reeds veelvuldig werd bezocht en vermoedelijk ook bewoond, bewijzen een aantal vondsten op deze site die dateren uit de tijd van de officiële stichting van Rome of zelfs nog iets vroeger, in de achtste eeuw v. Chr.
Er zijn veel artefacten en keramiek teruggevonden uit het einde van de derde eeuw v. Chr., waaronder veel voorwerpen uit het dagelijkse Romeinse leven, zoals fragmenten van schalen en amforen, een hamer, keukenlepels, naainaalden en olielampen. Die vondsten worden momenteel nog bestudeerd.
In het midden van de tweede eeuw v. Chr. werd op dezelfde plek een domus in massief metselwerk opgetrokken. Toen werd ook de militaire functie gewijzigd naar louter residentieel.
De domus onderging in de daaropvolgende eeuwen verschillende verbouwingen en renovaties en was op zijn hoogtepunt in de tweede eeuw na Chr., zeer luxueus ingericht.
Het is zonder meer duidelijk dat de eigenaars uit die tijd zeer rijk waren. Zo beschikte de domus zelfs over hydraulische systemen voor de afvoer van water. Verschillende renovaties lijken verband te houden met de instabiliteit van de ondergrond.
Die werd destijds doorkruist door uitgegraven gangen van steengroeven voor de winning van tufsteen en puzzolaan als bouwmaterialen.
Gezien de rijkdom en de fijne afwerking van de talrijke versieringen in de domus, denken archeologen dat de woning toebehoorde aan een belangrijke en machtige persoon, wellicht een rijke handelaar of iemand die dicht bij de keizerlijke familie stond.
Wie dat kan geweest zijn, is nog niet duidelijk en kan wellicht nooit worden achterhaald. De studie van de vele vondsten levert in de toekomst misschien nog nieuwe kennis op. Indien ooit een bekende naam uit de oudheid aan de site zou kunnen gekoppeld worden, zou het belang van deze domus nog groter worden.
Hier kan je een kort filmpje bekijken met een impressie van de site
Scatola Archeologica all’Aventino
Piazza Albania 37 B
www.scatolaarcheologica.it
scatolaarcheologica@archeologia.it
S.P.Q.R. - Romenieuws 