Waar bevond zich de mysterieuze vertrekhaven Portus Itius? Vanaf de middeleeuwen tot enkele decennia geleden zijn tientallen pogingen ondernomen om de plaats van de uiterst belangrijke haven van Caesar terug te vinden.
Een hele reeks mogelijke havens is beschreven, van Gent tot Dieppe. Maar telkens was er iets wat niet strookte met de gegevens van Caesar. De afstand tussen Portus Itius en zijn landingsplaats in Groot-Brittannië klopte bijvoorbeeld niet. En waar was die tweede haven op acht Romeinse mijlen van Portus Itius?
Van jongs af aan was Ghislain Beeuwsaert geboeid door de overtochten van Julius Caesar naar Groot-Brittannië. Gefascineerd door het raadsel rond Portus Itius, begreep hij later dat hij het probleem moest benaderen vanuit het oogpunt van de zeiler.
In de loop van zijn Gallische oorlogen viel Julius Caesar Groot-Brittannië twee keer binnen, namelijk in 55 en 54 voor Christus. Bij de eerste gelegenheid nam Caesar slechts twee legioenen met zich mee en bereikte weinig meer dan een landing op de kust van Kent.
De tweede invasie gebeurde met veel meer manschappen en materieel. Caesar drong uiteindelijk Middlesex binnen en stak de Theems over, waardoor de Britse krijgsheer Cassivellaunus gedwongen werd zich over te geven als een schatplichtige aan Rome.
Hoewel Caesar geen gebied veroverde, had zijn overzeese uitstapje toch invloed op de geschiedenis van de regio, menen de historici. Doordat hij een Romeinse vazal in het zadel hielp, kon Zuidoost-Engeland honderd jaar later gemakkelijker worden veroverd door de latere keizer Claudius.
Caesar nam verslagen van beide invasies op in zijn Commentarii de Bello Gallico, met de eerste belangrijke beschrijvingen uit de eerste hand van de mensen, de cultuur en de geografie van het eiland. Dit is in feite het begin van de geschreven geschiedenis, of in ieder geval de protohistorie, van Groot-Brittannië.
Het slagen van Caesars invasie van Gallië werd niet alleen bepaald door veldslagen, maar ook door schepen. Vroeger werd met dit belangrijke aspect weinig rekening gehouden. Wat wisten de Romeinen over de getijden in de Noordzee? Hoe konden ze rekening houden met het weer? Waarom waren ze zo bang van de zee?
Uiteindelijk besliste de auteur, zelf een ervaren zeiler, met de tekst van de Commentarii de Bello Gallico in de hand, alles grondig te onderzoeken. Het werd een lang verhaal, waarvan dit boek over de vergeten haven van Caesar het resultaat is.
De zoektocht naar de locatie van Portus Itius is al sinds de middeleeuwen aan de gang en leidde tot vele theorieën. Ook voor wat betreft de Romeinse vaarroutes, rekening houdend met de beperkte vaartechnieken en met de kustlijn van toen, die inmiddels met honderden meters landinwaarts is geërodeerd.
Als bronmateriaal bevatten de teksten van Caesar en de Griekse historicus Strabo interessante gegevens. Als ervaren zeiler ging Ghislain Beeuwsaert alle mogelijke zeevaartroutes bestuderen die mogelijk bruikbaar waren voor de Romeinse vaartuigen van toen, om vanuit Portus Itius de Engelse kust te bereiken.
Portus Itius situeerde zich in de streek van Bonen (Boulogne-sur-Mer) en was oorspronkelijk een haven van de Morini. Caesar meldt dat Portus Itius op 30 mijl (44 km) van de Engelse kust lag. Strabo heeft het over omgerekend 57 km.
De Romeinen vertrokken vanuit Portus Itius voor de invasie van Groot-Brittannië. Voor de eerste expeditie in 55 v. Chr. was er sprake van 80 schepen en 10.200 manschappen. Een jaar later moest men plaats vinden voor 800 schepen en 25.000 manschappen.
Het is onmogelijk dat een vloot van zulke omvang in één haven terechtkon. Dit kon enkel in een baai of golf. Mogelijk ging het om twee verschillende plaatsen in de omgeving van Bonen.
Ghislain Beeuwsaert onderzocht de vallei van het riviertje de Slack, op twaalf kilometer ten noorden van Bonen. Hij had, na jaren studies en opzoekingen ter plaatse, goede redenen om aan te nemen dat de havenplaats Bazingem (Bazinghen) het antieke Portus Itius van de Romeinen was.
Beeuwsaert toetste de ligging van Bazingem aan de beschrijving van Caesar die vertelde wat hij vanaf het kamp zag en ook de afstand tussen de binnenhaven en de buitenhaven van Portus Itius. Enkel hier was er voldoende ruimte om 800 schepen te bouwen in een veilige omgeving.
De Slack is nu gekanaliseerd, maar geologische boringen tonen aan dat het in de tijd van Caesar een zeearm vormde. De baai ging 5 km diep het land in zoals blijkt uit bodemonderzoek uitgevoerd door de de Universiteit Gent.
De analyse van de sedimenten bevestigt dat de baai onder invloed van getijdenbewegingen stond en schepen met een diepgang van 1,5 m toeliet.
Het legerkamp was, aldus Caesar, een mijl in het vierkant. Ook dat stemt overeen met de locatie van Bazingem. De omtrekken van het kamp kon men nog duidelijk traceren met de hulp van infraroodluchtfotografie.
De afstand tussen Bazingem en Dover bedraagt 30 mijl of 44,3 km. Dat is precies de afstand die Caesar meldde tussen Portus Itius en de kust van Brittannië.
Portus Itius – De vergeten haven van Caesar
Auteur: Ghislain Beeuwsaert
Aantal pagina’s: 212
Met illustraties
Afmetingen: 24,1 x 17,1 x 1,3 cm
Gewicht: 571 g
Uitgever: Aspekt
EAN 9789464249842
Prijs: 29,95 euro
S.P.Q.R. - Romenieuws 