Procedure om Via Appia op Unesco Werelderfgoedlijst te plaatsen volop aan de gang

Ter gelegenheid van de Appia Day die recent plaatsvond en waarbij de wereldberoemde Romeinse weg een dag lang extra in de kijker werd gezet, stond de overheid ook even stil bij het dossier rond de erkenning van de Via Appia als werelderfgoed bij Unesco.

Het Ministerie van Cultuur is volop bezig met de aanvraag om de befaamde route op de Unesco Werelderfgoedlijst te laten plaatsen.

De nieuwe minister van Cultuur, Gennaro Sangiuliano, heeft het dossier overgenomen van zijn voorganger Dario Francheschini.

De kandidatuur omvat de volledige route van de beroemde Romeinse weg, van Rome naar Brindisi (Brundisium) in het zuidoosten van Italië.

Dat blijkt alleen al op administratief vlak een enorme klus. Bij het hele kandidatuurproces dat eerder dit jaar in gang werd gezet, zijn 28 afdelingen van het ministerie betrokken, samen met vier regio’s, dertien steden en provincies, 74 gemeenten, veertien parken en 25 universiteiten.

Op dit moment worden onder meer de vele bewaarde funerale, architecturale en archeologische restanten langs de Via Appia zodanig in kaart gebracht dat ze als ‘deel uitmakend van één geheel’ kunnen worden gepresenteerd.

Ter ondersteuning van de kandidatuur werden intussen ook grote bedragen vrijgemaakt om sommige archeologische restanten die zich langs de Via Appia bevinden te restaureren of minstens in een betere staat te brengen.

De Via Appia is vandaag op vele plekken aan verbetering toe. Vanuit Rome zijn de eerste kilometers buitengewoon mooi. Maar dat is verderop lang niet altijd het geval.

Nog geen honderd jaar geleden doorkruiste de Via Appia een kale vlakte, met enkel de restanten van graven en andere monumentale overblijfselen uit de oudheid. De vandaag zo typische mooie parasoldennen, de pini, zijn nog niet zo heel oud en geven de Romeinse weg vandaag een heel andere aanblik.

Twee jaar geleden werd reeds 20 miljoen euro vrijgemaakt voor het Appia Regina Viarum-project, waarbij de overheid de Via Appia Antica van Rome tot Brindisi op een zo goed mogelijke manier in ere wil herstellen voor voetgangers en fietsers.

De bedoeling is om de oude Romeinse route in verschillende fasen systematisch aan te passen. De beroemde baan moet in de toekomst een volwaardige toegangsroute vormen tot het grootste archeologische park ter wereld: Rome.

De Via Appia is één van de meest indrukwekkende en blijvende getuigenissen van de Romeinse beschaving. De constructie ervan was van buitengewoon belang.

Niet alleen vanuit het oogpunt van de technische vormgeving, maar ook vanwege de historische implicaties die ten grondslag lagen aan de realisatie ervan en waarbij gedurende meer dan een millennium beschavingen betrokken waren van een groot deel van het Middellandse Zeegebied.

De Via Appia, een gigantisch monument van wegenbouwkunde, vertoont op veel plaatsen nog steeds de technische perfectie van weleer, de grootsheid van de bruggen, de onderliggende constructies, de talloze andere infrastructurele en hydraulische droogleggingswerken die moesten worden uitgevoerd.

Het is bijna onvoorstelbaar dat men in die tijd zo’n robuuste en degelijke weg kon aanleggen. Het feit dat de Via Appia nu nog bestaat, getuigt van de degelijkheid ervan.

De historische en culturele betekenis van de Via Appia en zijn monumenten, heeft ertoe geleid dat de Romeinse weg in de loop der eeuwen kon uitgroeien tot het waardevolle symbool dat we vandaag kennen.

Vooral sinds de Renaissance hebben talrijke geleerden en kunstenaars met hun werken ertoe bijgedragen om de Via Appia in de collectieve herinnering te houden.

De aanleg van de Via Appia begon in 312 v. Chr. door de censor Appius Claudius Caecus, naar wie de weg ook werd genoemd. in 312 voor Christus tot aan Capua (tegenwoordig Santa Maria Capua Vetere), een stad die toen het belangrijkste knooppunt was voor communicatie met Zuid-Italië.

De baan werd in eerste instantie aangelegd om snelle troepenverplaatsingen mogelijk te maken, maar kreeg al snel ook een enorm economisch belang, dit voor het vervoer van goederen en personen tussen Rome en Campanië en nog verder.

Met de verovering van de zuidelijke regio’s werd de weg verlengd tot Benevento, na de nederlaag van Pyrrhus en de stichting van die kolonie in 268 voor Christus. Onmiddellijk daarna werd Venosa bereikt, reeds een Romeinse kolonie in 291 voor Christus, en vervolgens Taranto, na de definitieve nederlaag in 272 voor Christus.

Na de verovering van de gebieden Salentini en Messapi, werd de weg verlengd tot Brindisi, de stad aan de kust die vanaf 240 voor Christus de laatste halte van de Via Appia zou worden, een route die inmiddels een lengte van 365 mijl omvatte

Een Romeinse mijl is gelijk aan ongeveer 1.478 m. De tocht van Rome naar Brindisi kon destijds door de gemiddelde gewone reiziger in veertien dagen worden gemaakt.

Dankzij de Via Appia was ook snelle communicatie mogelijk, met behulp van elkaar aflossende ruiters te paard. Die konden de afstand tussen Rome en de zuidelijke regio’s veel sneller afleggen.

De legendarische weg, die vandaag bekend staat als de Via Appia Antica, en die de Romeinen gedurende vele eeuwen op een vlotte manier naar het zuiden bracht, doorkruist in de Romeinse regio nog steeds een enorm gebied van zowat 3.800 hectare, rijk aan catacomben, baden, en aquaducten.

Het is hier dat de oudheid werkelijk tot leven lijkt te komen. Al is de omgeving zoals verteld alleen al de jongste eeuw aanzienlijk gewijzigd. De Via Appia blijft hoe dan ook vele mensen fascineren. Hoe vaak je ook in Rome kwam, de haast magische aantrekkingskracht van één van de meest unieke realisaties uit de oudheid blijft groot.

De Via Appia was lange tijd de voornaamste verkeersader van Zuid-Italië en liep zelfs door de Pontijnse moerassen. Vanwege het belang van de weg kreeg hij de bijnaam regina viarum (koningin der wegen), hoewel de landschappelijke schoonheid van het traject hierbij misschien ook wel een rol heeft gespeeld. Zeker weten doen we dat niet.

Tot in de zesde eeuw na Chr. was de weg in goede staat. Enkele gedeelten van de Via Appia Antica zijn ook nu nog vrijwel intact. Over zowat 30 km (Rome-Albano) is hij ook voor auto’s berijdbaar en tot Benevento is het tracé nog nauwkeurig te volgen.

Zeker is dat de Via Appia een zeer drukke route was, waarover talloze zwaar beladen karren van en naar Rome rolden. De sporen hiervan vindt men nog steeds terug in het wegdek, verspreid over de hele route.

In de voorbije eeuwen was de Via Appia de plek bij uitstek waar romantische zielen te rade gingen bij een zachtglooiend landschap, monumenten vol vergane glorie en Couperiaanse ‘zondoorpoeierde’ cipressen.

In 1844 bezocht ook de jonge Charles Dickens (1812-1870) de Via Appia. Hij schrijft:

‘Twaalf mijlen lang klommen wij ononderbroken over heuvels en puinhopen, verwoeste en ingestorte grafmonumenten en tempels, kleine brokstukken van zuilen, friezen, sokkels, grote blokken graniet en marmer, verweerde, met onkruid begroeide bogen. Genoeg stenen om er een hele stad mee te bouwen, lagen verstrooid om ons heen. Soms stonden er muren in de weg, door schaapherders uit losse stukken opgestapeld, dan weer werd het doorlopen gehinderd door een greppel tussen wee puinhopen. Af en toe waren het brokstukken zelf die onder onze voeten wegrolden en het lopen moeilijk maakten. Maar het was altijd puin.’

Zoals Charles Dickens het meemaakte, zullen wij de Via Appia alleszins nooit meer zien of bewandelen.

Omdat het bij wet verboden was de doden te begraven binnen de stadsmuren, werden langs de wegen die de stad verlieten, vele grafmonumenten opgericht.

Vanuit het centrum trokken processies naar de plaats van de lijkverbranding. Was de overledene een patriciër, dan namen niet alleen de nog in leven zijnde familieleden deel aan de processie, maar ook de voorouders gespeeld door acteurs met maskers gelijkend op de gezichten van die voorouders.

Daarna volgden mannen die voorstellingen droegen van wat de overledene in zijn leven had gedaan, en uiteindelijk de overledene zelf, gezeten in een draagstoel, het gezicht onbedekt.

Het was niet alleen een heilige plicht waardig afscheid te nemen van de doden, er bestond ook een sterke behoefte de herinnering aan de overledene levend te houden met bouwwerken op plekken waar veel mensen ze konden zien, dus langs de invalswegen.

De familiegraven, zoals de tombe van de Scipii in het republikeinse tijdperk, leken soms zelfs op echte kleine huizen en hadden geschilderde decoraties. Ze konden echter ook een andere vorm hebben, zoals die van een tumulus of een piramide.

De minder welvarenden konden zich reeds tijdens hun leven van een plaatsje verzekeren in een groot collectief graf, een columbarium, dat in de muren talrijke nissen voor urnen had.

S.P.Q.R. verwelkomt 500ste clublid

Mogen we het vandaag even over onszelf (en jullie) hebben? Nog niet zo lang geleden mochten we immers ons 500ste officiële clublid verwelkomen.

Dat hadden we nooit durven hopen toen we bijna 22 jaar geleden S.P.Q.R. in het leven riepen. Een vereniging van Italiëliefhebbers, maar die zich specifiek en vooral met Rome zou bezighouden? Dat kwam bij velen over als een behoorlijk absurd idee.

Maar al snel werd duidelijk dat Rome, in tegenstelling tot vele andere steden, alles heeft om vele mensen blijvend te fascineren en dit in de meest uiteenlopende facetten en domeinen. Het eerste werkjaar werd afgesloten met bijna dertig leden, een onverhoopt resultaat.

De daaropvolgende jaren bleef onze vereniging geleidelijk groeien. Voortdurend werden nieuwe activiteiten georganiseerd, met als jaarlijkse hoogtepunt de gratis receptie op 21 april, de officiële stichtings- en feestdag van Rome, die al snel zeer populair zou worden.

Een paar jaar nadien werd de Romulusprijs in het leven geroepen, die voortaan eveneens op 21 april zou worden uitgereikt aan een persoon of organisatie die zich het voorbije jaar verdienstelijk maakte om Rome te promoten of door de stad op een positieve manier in de kijker te zetten.

Er kwam al snel een eerste website die in de loop der jaren eveneens zou worden uitgebouwd, vernieuwd en verfijnd. Een populair bindmiddel bleek de vrijwel dagelijkse nieuwsbrief te zijn, waarbij de clubleden zowat elke weekdag een berichtje over Rome in hun mailbox krijgen.

Inmiddels werden sinds de start van onze vereniging al meer dan 6.000 nieuwsbrieven verstuurd en, om je meteen gerust te stellen, de inspiratie is nog lang niet op. Rome blijft immers voortdurend verbazen met allerlei nieuwigheden, bijzondere ontdekkingen, mooie tentoonstellingen en vele andere dingen.

Maar we staan niet stil. Een paar jaar geleden werd een eigen Facebookgroep opgericht, andermaal een nieuwe bron van allerlei nieuwsjes en vooral ook een platform waarop reacties en vragen kunnen worden gepost. Op relatief korte tijd werd de kaap van meer dan duizend volgers gerond.

Op het gepaste moment, vermoedelijk tijdens onze komende receptie op 21 april 2023, gaan we ons 500ste clublid even in de kijker zetten. Wie het is houden we nog even geheim, dat blijft een verrassing, ook voor hem of haar. Een spannend momentje om naar uit te kijken.

Onze eerste activiteit, meer dan twintig jaar geleden:
een lezing over Italiaanse wijn, gevolgd door een degustatie.
Dat zal wel geen toeval geweest zijn!

In ieder geval hopen we jullie binnenkort te verwelkomen op onze eerstkomende activiteiten die reeds zijn vastgelegd:

• 30 november: Muzikale citytrip naar Rome
• 4 december: Begeleid bezoek aan de afdeling Rome van het MKG
• 17 januari: Leuke Italiaanse verhalen bij elk glas wijn
• 21 april: jaarlijkse receptie voor leden en genodigden
• 3 mei: Lobbying in het Laat-Romeinse Rijk

Clubleden krijgen steeds een persoonlijke uitnodiging voor elke activiteit.

De activiteiten zijn ook te raadplegen op deze pagina die regelmatig wordt aangevuld.

De verloren geschiedenis van Rome

In het Museo di Roma Palazzo Braschi is een tentoonstelling begonnen die de bezoeker toelaat om een stukje van de ‘verloren’ geschiedenis van Rome tussen de zesde en de veertiende eeuw te herontdekken. Roma Medievale. Il volto perduto della città is te bezoeken tot 5 februari 2023.

Door de pracht van de vele renaissancepaleizen, de mooie pleinen, de barokke kerken en de talrijke oude monumenten, wordt het middeleeuwse Rome vaak onterecht verwaarloosd en lijkt het slechts sporadisch op te duiken in de vorm van een imposante toren, een klokkentoren, in een klooster of in een decoratie.

De Romeinse periode tussen de zesde en de veertiende eeuw is bij velen minder bekend, maar toch speelde de stad ook in die tijd een centrale rol in het christelijke en middeleeuwse Europa, zowel voor de eenvoudige pelgrims die de heilige plekken in Rome bleven bezoeken, als voor koningen en keizers.

Talloze reizigers waren bezield door de wens om in contact te komen met de eerste getuigenissen van het christendom en met de relieken van martelaren die terug te vinden waren in de basilieken of catacomben.

Bovendien maakte de aanwezigheid van de pauselijke zetel de stad tot een politieke bestemming van primair belang, het centrum van complexe politieke en diplomatieke verwevenheid.

De tentoonstelling beslaat dezelfde tijdspanne die loopt van de zesde tot de veertiende eeuw, van de tijd van paus Gregorius de Grote tot de aankondiging van het eerste Heilige Jaar in 1300.

Ze is opgebouwd in negen hoofdthema’s die met behulp van meer dan 160 artefacten een nieuw licht werpen op het uiterlijk van een stukje Rome dat nog steeds bestaat, zij het vaak verborgen.

De vele kunstvoorwerpen, mozaïeken, documenten, beelden, fresco’s en andere objecten werden ter beschikking gesteld door een zestigtal bruikleengevers, waaronder binnen- en buitenlandse musea, religieuze instellingen en openbare en particuliere instellingen.

De bezoeker wordt meegenomen naar de belangrijkste historische, architecturale en artistieke plekken van het middeleeuwse Rome, via de meest iconische plaatsen, zoals basilieken en paleizen, maar ook dankzij de reconstructie van de stad die, vergeleken met deze middeleeuwse periode, vandaag grondig gewijzigd is.

Zo is er van de oude havens langs de Tiber amper iets overgebleven, maar waren ze destijds voor de inwoners levensbelangrijk en bruiste de omgeving van de rivier van het stadsleven en de activiteiten.

De realiteit van de Romeinse middeleeuwen wordt ook uitgediept door stil te staan bij de prestigieuze opdrachten die kunstenaars en ambachtslieden in deze periode kregen van pausen en kardinalen.

Hun activiteiten hebben doorheen de eeuwen zeker bijgedragen aan de fascinatie die talrijke bezoekers zelfs tot vandaag koesteren voor de stad Rome.

De bezoeker ontdekt het belang van enkele van de meest iconische plaatsen van het middeleeuwse Rome, zowel vanuit religieus als politiek oogpunt, zoals het enorme complex van Lateranen, de eerste christelijke basiliek, de kathedraal van Rome en de zetel van de pausen tijdens de middeleeuwen.

Natuurlijk ontbreekt ook de Sint-Pietersbasiliek niet, de plaats van het graf van Petrus en reeds vele eeuwen een bedevaartsoord voor heel christelijk Europa.

Er is ook aandacht voor de twee andere belangrijke basilieken, de San Paolo fuori le Mura (Sint-Paulus buiten de muren), als herinnering aan de apostel Paulus en de Santa Maria Maggiore, als bewaker van de relikwieën van de kerststal en de eerste basiliek gewijd aan de Maagd Maria.

Het zijn monumenten die vandaag grondig zijn veranderd, maar waarvan middeleeuwse overblijfselen van fundamenteel belang bewaard zijn gebleven.

Een belangrijk deel van de tentoonstelling is gewijd aan de bevoorrechte relatie die doorheen de eeuwen is geweven tussen de stad en het pausdom.

Rome en de pausen hebben altijd een complexe relatie gehad. In de middeleeuwen werden de stad en haar pausen vaak in één woord genoemd. Beiden identificeerden zich met elkaar.

Zo kan de bezoeker kennismaken met de meest representatieve pausen uit die tijd , zoals Gregorius de Grote, Leo III, Innocentius III en Bonifatius VIII, protagonisten van sleutelmomenten uit de Middeleeuwen.

In de grote zaal van het museum treed je in de voetsporen van de middeleeuwse liturgie en kan je een soort tijdreis maken in de heilige ruimte van een middeleeuwse kerk waarin talrijke voorwerpen worden getoond, zoals fresco’s, liturgisch meubilair en kostbare reliekschrijnen.

Het is ook een gelegenheid om dieper in te gaan op enkele specifieke aspecten, zoals de Romeinse volksdevotie, waarbij vooral wordt gefocust op de talrijke Maria-iconen die vandaag nog steeds in de kerken van de stad worden bewaard.

Een burger, een pelgrim of een bezoeker die door de straten van het middeleeuwse Rome liep, zag een heel andere stad dan degene die we vandaag kennen.

De tentoonstellingsroute biedt twee stedelijke ‘intermezzo’s’ die, dankzij de hulp van gravures en tekeningen, het verloren middeleeuwse gezicht van de stad gedeeltelijk herstellen.

De expo toont dus niet alleen de plaatsen van aanbidding en macht, maar wil ons ook doen nadenken over hoe de Romeinen leefden in de middeleeuwen.

Een reeks kleine maar kostbare voorwerpen, onder meer afkomstig uit de Crypta Balbi, vertellen de bezoekers verhalen uit het dagelijkse leven.

De tentoonstelling eindigt met een belangrijk historisch aspect. Al in de tweede eeuw voor Christus vestigde de joodse gemeenschap, de oudste ter wereld, zich in Rome.

De joden bleven voortdurend in de stad wonen en bereikten vooral in de dertiende eeuw een cultureel hoogtepunt, ook omwille van de vele internationale uitwisselingen die toen gebeurden.

Rome is zowel op politiek, economisch, religieus als cultureel vlak altijd een centrum geweest waar diverse culturelen zich verstrengelden en samenleefden. Al verliep dat niet altijd even vlot.

Roma Medievale. Il volto perduto della città
Middeleeuws Rome. Het verloren gezicht van de stad
Tot en met 5 februari 2023

Museo di Roma Palazzo Braschi
Piazza di San Pantaleo 10
Piazza Navona 2

Dinsdag tot en met zondag van 10 tot 19 uur
24 en 31 december: tot 14 uur
Laatste toegang een uur voor sluiting
1 januari: gesloten

Tickets:

https://museiincomuneroma.vivaticket.it/it/tour/museo-di-roma/2386

De catalogus werd uitgegeven door De Luca Editori d’Arte

Nieuw kwaliteitslabel voor authentieke Romeinse keuken

Om Rome te beschermen moet ook de Romeinse keuken worden beschermd. Er is meer dan genoeg fastfood en voorgekookt voedsel beschikbaar in het historische centrum. Het wordt tijd dat we terugkeren naar de authentieke lokale keuken.

Dat zegt Lorenzo Tagliavanti, voorzitter van de Kamer van Koophandel van Rome. De organisatie introduceert samen met Fipe Confcommercio Roma een nieuw kwaliteitslabel in de Romeinse restaurants.

Eén van de belangrijkste elementen van Rome is eten. Onze restauranthouders behoren tot de voornaamste bewakers van voedsel.

Het is meestal dankzij hen dat toeristen die naar Rome komen om onze monumenten te zien, voor het eerst in contact komen met onze lokale keuken.

Bezoekers willen vaak graag meer te weten komen over onze cultuur, maar ook over onze culinaire gewoontes en streekproducten. Eten heeft het vermogen om te communiceren, aldus Tagliavanti.

Voor restaurants die het nieuwe label willen verkrijgen, zal het niet volstaan om zichzelf te omschrijven als ‘typisch Romeins’ of om wat traditionele Romeinse gerechten op de menukaart te plaatsen.

Zij zullen een aantal strikte regels moeten respecteren vooraleer ze het nieuwe certificaat kunnen bekomen.

Bij de vereisten hoort onder meer een menu dat een minimum aantal Romeinse gerechten moet presenteren met minimaal drie antipasti, vijf voorgerechten, vijf hoofdgerechten, drie bijgerechten en drie desserts.

De koks zijn ook verplicht om traditionele en streekgebonden DOP-, IGP- en SGT-merkproducten uit de regio Lazio, de streek rond Rome, te gebruiken.

De Romeinse keuken is een serieuze zaak. Het is geen keuken waar ruimte is voor improvisatie. Ze behoort tot onze traditie en moet daarom worden gehandhaafd en beschermd.

We denken dat de restauranthouders die de traditionele Romeinse keuken aanbieden, zelf ook kwaliteit en authenticiteit waarderen. Daarom lanceren we dit kwaliteitslabel, aldus Pier Andrea Chevallard, commissaris van Confcommercio Roma.

Lorenzo Tagliavanti vindt het onaanvaardbaar dat voorgekookt voedsel wordt geserveerd in het centrum van Rome, uitgerekend de plek waar men fier zou moeten zijn op het culinaire erfgoed.

De voorzitter vindt het ook absoluut niet kunnen dat toeristen in sommige restaurants nog altijd worden binnengeloodst door personeel dat, met de menukaart in de hand, bezoekers probeert te overtuigen om binnen te komen.

Vaak krijgt men dan een opgewarmde pasta of iets anders van bedenkelijke kwaliteit voorgeschoteld. Dat zijn praktijken die Rome absoluut niet nodig heeft, stelt Tagliaventi.

De voorzitter van de Kamer van Koophandel van Rome wil dat de nieuwe certificering op punt staat tegen het Heilig Jaar dat het Vaticaan in 2025 organiseert.

Dat Jubeljaar moet na de catastrofale pandemiejaren het definitieve economische herstel van Rome inluiden. Dat jaar keren we terug naar de pre-covidperiode, maar dan beter. Hopelijk is tegen dan ook de energiecrisis bedwongen, aldus Confcommercio Roma.

nieuwe label werd recent voorgesteld in restaurant Angelino ai Fori in aanwezigheid van Pier Andrea Chevallard en Lorenzo Tagliavanti van de Kamer van Koophandel van Rome, de gemeenteraadsleden Monica Lucarelli en Alessandro Onorato en Sergio Paolantoni en Luciano Sbraga, respectievelijk voorzitter en adjunct-directeur van Fipe Confcommercio Roma.

De atoomschuilkelder van Monte Soratte

De oorspronkelijke bunker van Monte Soratte die in 1937 in opdracht van Benito Mussolini werd gebouwd in Sant’Oreste, op nog geen 20 km van het centrum van Rome, werd op 12 mei 1944 gebombardeerd door geallieerde gevechtsvliegtuigen.

Daarna volgden jaren van verval, tot de NAVO het complex verbouwde tot een atoomschuilkelder en er zelfs nog nieuwe tunnels aanlegde. Vandaag is het complex een getuige van de geschiedenis.

Toch roept het schuiloord nog steeds de sombere en naargeestige sfeer op van een land in oorlog en nucleaire dreiging, niet in het minst door de aanwezigheid van intacte oude machines en vreemde elektrotechnische systemen, slaapzalen met legerveldbedden, kaarten, foto’s, manuscripten, enz. De culturele vereniging Associazione Bunker Soratte geeft op regelmatige basis rondleidingen in de bunker.

Tijdens de rondleiding zie je nog steeds duidelijk de vernielingen die door het bombardement in 1944 zijn aangericht. De volledige verwoesting die de geallieerde troepen voor ogen hadden, is echter nooit gelukt. Daarover zo meteen meer.

Bezoekers krijgen vandaag de kans om kennis te maken met een cruciaal moment uit de Tweede Wereldoorlog en beleven anderzijds ook opnieuw een stukje Koude Oorlog, een periode die na de inval van Rusland in Oekraïne weer helemaal terug is, inclusief de nucleaire dreiging.

Benito Mussolini, zijn familie en vertrouwelingen beschikten in totaal over twaalf bunkers in Rome en de onmiddellijke omgeving van de stad.

Naarmate de oorlog vorderde, groeide bij Mussolini de angst dat de geallieerden hem zouden platbombarderen. Die schrik moet zodanig groot geweest zijn, dat Mussolini voor zichzelf nog een extra schuilplaats had voorzien.

Pas in 2010 werd per toeval deze meest geheime bunker van allemaal ontdekt. Die bevindt zich onder het historische Palazzo Venezia in het centrum van Rome.

De ontdekking gebeurde door een stadsinspecteur en een architect die bezig waren met een studie voor de restauratie van Palazzo Venezia.

Tijdens hun rondgang door de kelders van het palazzo ontdekten Anna Imponente en Carlo Serafini een dichtgetimmerd houten luik. Daaronder zat een oude stenen trap verborgen die hen uiteindelijk tot hun grote verbazing diep onder de grond bracht.

Zo ontdekten ze de top secret schuilplaats die Benito Mussolini voor zichzelf onder zijn werkresidentie had gepland.

Het gaat om een relatief klein complex van ongeveer 80 m² met in totaal negen kamertjes. De bunker uit gewapend beton bevindt zich 15 tot 20 m onder het straatniveau.

Later zou uit onderzoek blijken dat Mussolini uit toenemende angst voor geallieerde aanvallen eind 1942 opdracht had gegeven om deze bunker te bouwen.

Dat gebeurde omstreeks dezelfde tijd dat er reeds een veel grotere bunker werd gebouwd onder Villa Torlonia aan de Via Nomentana, die fungeerde als Mussolini’s privéwoning in Rome.

De bunker onder Palazzo Venezia werd nooit volledig afgewerkt en was nog in aanbouw. In de muren bevinden zich gaten bedoeld voor de aanleg van sanitair en elektriciteit.

Er zit enorm veel beton in de structuur, waarvan de versterkte twee meter dikke muren rusten op de fundamenten van een oude toren. Er zijn zelfs nog enkele overblijfselen uit de Romeinse oudheid zichtbaar.

De onvoltooide kamers tonen vandaag een vreemde mengeling van restanten uit de oudheid, middeleeuws metselwerk en moderner beton.

Er waren twee ontsnappingsroutes voorzien. Eentje leidt naar de tuinen van de San Marco-kerk naast Palazzo Venezia. Een andere tunnel loopt mogelijk naar een bunker onder het monument voor koning Vittorio Emanuele, het zogenaamde Vittoriano of het Altare della Patria.

Helemaal zeker is dat laatste echter niet, want deze tunnel is halverwege ingestort. De bunker onder Palazzo Venezia was duidelijk bestemd voor slechts een paar mensen, vermoedelijk Mussolini zelf en zijn minnares Claretta Petacci.

Het is al bijzonder opmerkelijk dat het bestaan van deze bunker, waaraan in volle oorlogsperiode toch een hele tijd moet gebouwd zijn, zoveel jaren geheim bleef.

Maar nu even terug naar de voormalige bunker en de latere atoomschuilkelder van Monte Soratte. Hier kronkelt achter een grote roestige deur een doolhof van tunnels van in totaal bijna vijf kilometer lengte.

In de tijd van Mussolini was het complex bestemd als de grootste luchtafweerbunker van Europa.

De ligging, niet ver van het centrum van Rome, was voor Mussolini ideaal. De bouw en het graven van de tunnels werd uitgevoerd onder leiding van de Genio Militare di Roma.

Zelfs vandaag kunnen de doolhofachtige uitgestrekte tunnels van de bunker nog steeds worden beschouwd als één van de grootste en meest indrukwekkende militaire ingenieurswerken die ooit in Europa werden gerealiseerd.

Het complex was als het ware een kleine ondergrondse stad. In de brede tunnels konden zelfs auto’s rijden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog, in september 1943, vestigde het Comando Supremo del Sud (het Opperbevel van het Zuiden) van de Duitse bezettingsmacht in Italië, onder leiding van veldmaarschalk Albert Kesselring, zich in de Soratteheuvel. Kesselring was in 1941 benoemd tot opperbevelhebber van de asmogendheden in de Middellandse Zee,

Gedurende ongeveer tien maanden fungeerden de tunnels als een geheim toevluchtsoord voor de nazi-troepen. Het bestaan ervan lekte echter uit, en de geallieerden beslisten om de hele berg plat te gooien.

De aanval werd op 12 mei 1944 uitgevoerd door twee B-17’s, zware viermotorige bommenwerpers die bij het publiek beter bekend raakten onder hun bijnaam Flying Fortress.

De toestellen waren vanuit Foggia in de regio Puglia vertrokken om het Duitse hoofdkwartier in Monte Soratte helemaal te vernietigen.

Ondanks de vele zware bommen die werden gelost, is dat niet gelukt. Het ongetwijfeld stevig gebouwde complex liep weliswaar schade op, maar weerstond het zeer heftige bombardement.

Na de oorlog zou blijken dat de veldmaarschalk, vooraleer hij Monte Soratte na het bombardement zou verlaten, het bevel had gegeven om enkele schatkisten te begraven die een deel van het goud bevatten dat was gestolen van de Banca d’Italia en het complex vervolgens in brand te steken.

Ook dat laatste is niet gelukt, maar de goudschat van de Italiaanse nationale bank is nooit teruggevonden en biedt tot vandaag voer voor speculaties, complottheorieën en legendes.

Kesselring wist een hele tijd uit handen te blijven van de oprukkende geallieerden, maar werd uiteindelijk op 6 mei 1945 toch gevangen genomen. Precies twee jaar later werd hij door een Britse militaire rechtbank in Italië ter dood veroordeeld.

Onder druk van verschillende Britse bevelhebbers die tegen Kesselring gevochten hadden en het vuurpeloton voor hem niet terecht vonden, werd de straf ruim een maand later omgezet naar levenslang.

In 1948 werd de strafmaat opnieuw aangepast naar 21 jaar. In 1952 werd hij vervroegd vrijgelaten. In 1953 publiceerde Kesselring zijn memoires. Hij stierf in 1960 een natuurlijke dood. Over het goud is nooit meer iets vernomen.

Na de uittocht van de Duitse troepen bleef het Monte Soratte-complex jarenlang verlaten. Het was pas in 1967, in volle Koude Oorlog, dat op initiatief en onder leiding van de NAVO, een deel van de infrastructuur werd aangepast om er een atoomschuilkelder uit te bouwen.

De redenering was dat bij een atoomaanval op Rome de leden van de Italiaanse regering en de president hier zouden kunnen schuilen, overleven en voortwerken.

De werken duurden vijf jaar lang, tot in 1972. Ze waren slechts gedeeltelijk voltooid toen de NAVO besliste om de stekker eruit te trekken en de bouw om nog steeds onduidelijke redenen abrupt werd stopgezet.

Enkele jaren geleden werd het complex gekocht door de gemeente Sant’Oreste en is het de bedoeling om er ooit een historisch museum in te richten dat de naam Percorso della memoria zou krijgen.

De bunker en latere atoomschuilkelder kan tegenwoordig worden bezocht dankzij de inzet van vrijwilligers van de Associazione Bunker Soratte, een culturele vereniging die regelmatig rondleidingen en evenementen in het complex organiseert. De gidsbeurten moet je vooraf reserveren. Alle details kan je vinden op hun website.

Bunker van Monte Soratte
Associazione Bunker Soratte
Viale Europa, 00060 Sant’Oreste
Tel. 380 38 38 102
www.bunkersoratte.it
bunkersoratte@gmail.com

De steenschilders van Rome

In de Galleria Borghese in Rome is de tijdelijke tentoonstelling Meraviglia senza tempo – Pittura su pietra a roma tra cinquecento e seicento begonnen, een expo waar de bezoeker veel te weten komt over het zogenaamde steenschilderen in Rome in de periode tussen de zestiende en de zeventiende eeuw.

De tentoonstelling is te bezoeken tot 29 januari 2023. De kunstschilder Sebastiano del Piombo (1485-1547) ontwikkelde in de periode rond de plundering van Rome de techniek van het schilderen met olieverf op steen. Daarmee introduceerde hij opnieuw een oude manier van werken die al door Plinius werd beschreven.

Op 6 mei 1527 en de daaropvolgende dagen kreeg het toen slecht verdedigde Rome af te rekenen met een ongedisciplineerd leger van 25.000 Duitse en Spaanse soldaten die zich buiten gingen aan plundering, verwoesting, ontering, verkrachting en moord.

Kerken, kloosters, villa’s en particuliere huizen werden geplunderd, geen huis werd ontzien. Rome beleefde een plundering erger dan die van de Visigoten onder Alarik in 410.

De gebeurtenis zou bekend worden als Il Sacco di Roma. Met dit wapenfeit werden de vijandelijkheden tussen keizer Karel V en paus Clemens VII beslecht, al gaf de paus, die net voordat de troepen arriveerden, naar de veilige Engelenburcht was gevlucht, zich pas op 7 juni 1527 over.

De verschrikkelijke verwoesting van heel wat kunstwerken, veroorzaakt door de beruchte plundering, bepaalde in de daaropvolgende jaren het succes van de techniek die Sebastiano del Piombo weer had geïntroduceerd.

De schilder en de opdrachtgevers bedachten dat steen, en later ook wel metaal, in tegenstelling tot fragiele doeken, de schilderkunst onsterfelijkheid zou geven, al was ook dat natuurlijk een illusie.

De heruitvinding van het schilderen op steen, waaraan de Galleria Borghese de tentoonstelling Meraviglia senza tempo wijdt, is dus grotendeels terug te voeren op de Venetiaanse schilder del Piombo en op de plundering van Rome.

De tentoonstelling maakt deel uit van een onderzoekstraject dat in 2021 begon met een diepgaande studie van het thema Natuur en Landschap binnen de eigen collectie van het museum, waarvan het grootste deel werd verzameld door Scipione Borghese in de eerste drie decennia van de zeventiende eeuw.

In de verzameling bevinden zich ook een aantal voorbeelden van schilderkunst op steen. Die werken werden voor deze tentoonstelling aangevuld met meer dan zestig kunstwerken uit nationale en buitenlandse musea en uit privécollecties.

De tentoonstelling vertelt, naast het streven van de kunstenaars naar de eeuwigheid voor hun werken, ook het verhaal van een tijdperk dat gevoelig was voor de concurrentie tussen schilderkunst en beeldhouwkunst.

Ook het materiaal zelf, de steensoorten dus, gewonnen uit mijnen en groeves, komen aan bod. We volgen hun vaak avontuurlijke reis vanuit hun vindplaats naar de ateliers van de kunstenaars en naar hun uiteindelijke bestemming naar de kunstcollecties in paleizen en villa’s van vooraanstaande burgers, kardinalen en pausen.

De tentoonstelling is verdeeld in acht secties en begint met de geschilderde steen en zijn uitvinder, een noodzakelijk zestiende-eeuws uitgangspunt dat laat zien hoezeer het gebruik van steen de schilderkunst niet alleen in staat stelde om, net zoals beeldhouwkunst, de tijd te overwinnen, maar ook herinnert aan Sebastiano del Piombo.

Dat gebeurt met diverse kunstwerken geschilderd op Afrikaans of Belgisch marmer, of op rode porfier. Vanaf de eerste decennia van de zeventiende eeuw, afhankelijk van de geografische context, schommelt de materiaalkeuze tussen de noodzaak om de conservering van de werken te garanderen en de interesse in het vermogen van deze materialen om het onderwerp zelf te verfraaien.

Naast werken die vergelijkbaar zijn met een soort talismannen, waaraan soms zelfs een magische bescherming tegen fysiek en spiritueel kwaad werd toegeschreven en gewijd aan de onvergankelijke afbeeldingen van toewijding (vaak een onderdeel van de inrichting van de slaapkamers van de kardinalen, zoals de Aanbidding der Wijzen op albast door Antonio Tempesta of de Madonna met Kind met Sint-Franciscus door Antonio Carracci geschilderd op koper), zien we vooral vaak schilderijen op marmer en soms ook wel albast en metalen.

Het zijn werken van onder meer Carlo Saraceni, Orazio Gentileschi, Daniele da Volterra, Francesco Salviati, Bronzino, Cavaliere d’Arpino (of Giuseppe Cesari), Leonardo Grazia da Pistoia, Vincenzo Mannozzi, Jacopo Bassano, Pasquale Ottino, Alessandro Turchi, Hans Rottenhammer, Filippo Napoletano, Adam Elsheimer, Stefano della Bella, Jacques Stella, Alessandro Algardi en vele anderen.

De grootsheid van deze figuren herinnert ons er regelmatig aan dat het schilderen op steen, vooral in de zestiende eeuw, vaak bedoeld was als een uitdaging voor de beeldhouwkunst.

Een ander onderdeel van de expo toont schilderijen op donkere stenen die het zwart van de drager gebruiken om nachtscènes te creëren en de schitterende gouden afwerking naar voren te brengen.

Een origineel kenmerk van de zeventiende-eeuwse steenschilderkunst is inderdaad de wildgroei aan gekleurde dragers, zodat het creatieve vermogen van de schilder en dat van de natuur samengaan zonder elkaar te overweldigen.

Zo werden steeds vaker edelstenen, halfedelstenen of sierstenen gebruikt zoals bijvoorbeeld lapis lazuli voor het blauw van de zee en de lucht. Het toont vooral de creativiteit van sommige kunstenaars.

Vaak zijn het werken van schilders met een Florentijnse achtergrond die experimenteerden met de stenen dragers, niet alleen met de bedoeling om een ‘eeuwig’ werk te creëren, maar ook om de decoratieve mogelijkheden van het materiaal te onderzoeken en te benadrukken.

Het is in deze context dat Antonio Tempesta (Il Tempestino) opvalt , een unieke figuur van verbinding tussen Firenze en de Scandinavische wereld.

Als schilder en graveur tijdens het pontificaat van Paulus V, toont Antonio Tempesta (1555-1630), zich een ware meester in de creatie van schilderijen ‘door de natuur gemaakt en met de kwast geholpen’ en waarin het creatieve vermogen van de kunstenaar en die natuur elkaar bijna letterlijk uitdagen.

De discussie over de duurzaamheid van kunstwerken maakte zoals verteld aanvankelijk deel uit van het debat over de vergelijking tussen beeldhouwkunst en schilderkunst, maar in de loop van de zeventiende eeuw werd de ‘strijd’ tussen beide kunstvormen nog heviger.

Beeldhouwers gebruikten steeds vaker gekleurd marmer en schilders schilderden niet alleen op steen, maar gebruikten ook edele metalen en hout om objecten te creëren zoals kleine altaren, kasten en klokken, met complexe architecturale vormen en versierd met kleine sculpturen, reliëfs en schilderijen.

Bij de tentoonstelling werd een catalogus uitgegeven door Officina Libraria, met een inleiding door Francesca Cappelletti en teksten van onder meer Patrizia Cavazzini, Piers Baker-Bates, Elena Calvillo, Laura Valterio, Judy Mann en Francesco Freddolini.

De publicatie verrijkt de betekenis van de tentoonstelling omdat er ook belangrijke plaatsen in Rome worden beschreven, vaak weinig bekend, met name sommige kerken, maar ook aristocratische paleizen, waar op steen geschilderde topstukken en altaarstukken bewaard zijn gebleven.

Op die plaatsen wordt de rijkdom van verf op steen en verf met steen in de praktijk getoond. Het is een route die vooral bevestigt en duidelijk maakt hoe wijdverbreid het steenschilderen was in een bepaalde periode in Rome.

Tot slot nog een weetje. Steenschilderijen konden aan muren worden opgehangen, samen met andere schilderijen, maar in de praktijk werden ze vaak op tafels geplaatst of in dozen bewaard. Dat suggereert dat ze vaak werden opgepakt om ze van dichtbij te kunnen bekijken.

Meraviglia senza tempo
Pittura su pietra a roma tra cinquecento e seicento

Tot 29 januari 2023
Galleria Borghese
Piazzale del Museo Borghese 5, Rome

Online tickets:

https://www.gebart.it/

https://www.tosc.it/artist/galleria-borghese/

https://galleriaborghese.beniculturali.it/visita/

Academia Belgica organiseert conferentie Rubens a Genova

De Academia Belgica in Rome organiseert op donderdag 24 november om 18 uur een conferentie ter gelegenheid van de tentoonstelling Rubens a Genova die nog tot 22 januari 2023 te bezoeken is in het Palazzo Ducale in Genua. De conferentie is voor iedereen toegankelijk.

In het kader van de 400ste verjaardag van de publicatie in Antwerpen van het beroemde werk van Peter Paul Rubens (1577-1640) Palazzi di Genova (1622), organiseert het Palazzo Ducale van Genua momenteel een belangrijke tentoonstelling die zich verdiept in de relaties tussen de meester van de Vlaamse barok en de havenstad waar Rubens gedurende verschillende periodes verbleef, tussen 1600 en 1607.

Rubens was niet alleen schilder, maar ook liefhebber en kenner van de antieke en eigentijdse Italiaanse architectuur. Die reputatie was onder meer gebaseerd op de uitgave van de Palazzi di Genova, een modelboek met gevels, doorsneden en plattegronden van renaissancepaleizen en villa’s uit de Italiaanse stad Genua.

In de inleiding van het boek zette Rubens zijn bedoelingen met het werk uiteen. Zo stelde hij met tevredenheid vast dat de gotische bouwkunst, die hij als ‘barbaars’ beschouwde, in zijn vaderland uit de mode geraakte, en dat de klassieke architectuur er herleefde.

Met de Palazzi hoopte hij aan deze ontwikkeling een bijdrage te leveren. De Genuese villa’s en paleizen konden als voorbeeld dienen voor de eigentijdse woonhuizen in Antwerpen en elders in de Zuidelijke Nederlanden.

De samenstelling van de tentoonstelling wordt verzorgd door Nils Büttner, gewoon hoogleraar aan de Staatliche Akademie der Bildenden Künste Stuttgart, specialist van Rubens en lid van het redactiecomité van het Corpus Rubenianum Ludwig Burchard en kunsthistorica Anna Orlando, zelfstandig onderzoekster en specialiste van Genovese kunst.

Beiden zullen tijdens de conferentie in de Academia Belgica hun wetenschappelijke vorderingen die gemaakt werden ter gelegenheid van de tentoonstelling voorstellen.

Daarnaast zal Raffaella Morselli zich toespitsen op de archieven van de familie Gonzaga en wat zij onthullen over Rubens’ verblijf in Italië.

Programma

• Nils Büttner & Anna Orlando: Rubens a Genova. Una breve presentazione
• Nils Büttner: The Corpus Rubenianum
• Anna Orlando: La metodologia di ricerca per Rubens a Genova
• Raffaella Morselli: Gli archivi Gonzaga

Academia Belgica
Via Omero 8, Rome
+39 06 203 986 31
info@academiabelgica.it
https://www.academiabelgica.it/

Succesvolle test met elektrische luchttaxi in Rome

Op een afgesloten terrein van de luchthaven van Fiumicino in Rome werd recent de eerste bemande testvlucht uitgevoerd met de vliegende taxi van Volocopter, een Duitse start-up gespecialiseerd in de ontwikkeling van eVTOL, elektrische verticale start- en landingsvoertuigen.

Vliegtuigpassagiers die in Rome arriveren zullen vanaf eind 2024 vanuit de luchthaven met een kleine elektrische helikopter naar verschillende plaatsen in het centrum van Rome kunnen vliegen.

Rome zou daarmee de eerste stad in Europa zijn die op vaste basis een dergelijke shuttledienst met luchttaxi’s mogelijk maakt.

De nieuwe service met luchttaxi’s is gegroeid uit een samenwerkingsverband tussen Urban Air Mobility, Atlantia, Volocopter en Aeroporti di Roma dat ruim een jaar geleden werd voorgesteld.

Volocopter is een pionier inzake stedelijke luchtmobiliteit, Atlantia is een investeringsholding en Aeroporti di Roma is de grootste luchthavenexploitant van Italië.

Samen met de luchthavenautoriteit ENAC (Ente Nazionale per l’Aviazione Civile) en luchtverkeersleider ENAV SpA (Ente Nazionale Assistenza al Volo) willen de initiatiefnemers de luchtpendeldienst uiterlijk eind 2024 lanceren.

Stedelijke luchtmobiliteit zal volgens Marco Troncone, de CEO van Aeroporti di Roma, een deel van de oplossing zijn voor de zwaar door autoverkeer overbelaste stedelijke centra over de hele wereld.

Als een volledig nieuwe mobiliteitsdienst zal dit door batterijen aangedreven en dus emissievrij luchtvervoer voor mensen en goederen binnen twee tot drie jaar frequent worden aangeboden, stelt Troncone.

In tegenstelling tot de Leonardo Express, de luchthaventrein die je vanuit Fiumicino naar station Termini in Rome brengt, zal de VoloCity zoals het toestel werd gedoopt, je vanuit de luchthaven naar verschillende plekken in Rome vliegen.

Bij de bestemmingen in het centrum zal gebruik worden gemaakt van kleine, verticale luchthavens, de zogenaamde vertiports.

Rome is de eerste stad in Europa die beslist heeft om met Volocopter stedelijke luchtmobiliteitsdiensten aan zijn burgers en bezoekers aan te bieden.

Ook in Parijs is een partnerschap in de maak om elektrische luchttaxi’s te kunnen inzetten tegen de Olympische Spelen van 2024. Ook Berlijn zou geïnteresseerd zijn in de elektrische luchttaxi’s.

De testvlucht in Fiumicino was de eerste van zijn soort in Italië en verliep succesvol. Het elektrische toestel vertrok met twee testpiloten aan boord en cirkelde ongeveer vijf minuten op een hoogte van veertig meter waarbij het rondjes vloog voor de aanwezige toeschouwers.

De luchtvaartautoriteit Enac en de luchtverkeersleiding hadden vooraf toestemming gegeven voor de korte testvlucht.

De elektrische luchttaxi vertrok voor zijn eerste officiële testvlucht vanuit eerste vertiporto die in Italië werd gebouwd.

Het is een ruimte van ongeveer 5.000 m² op de luchthaven die voorlopig nog fungeert als testinfrastructuur. Hier zullen de toekomstige eVTOL’s in de komende jaren ook worden getest en gecertificeerd.

Tegen 2024 zal de ruimte worden gebruikt als vertiporto, de plek waar de luchttaxi’s volgens een vast pendelschema zullen opstijgen en landen.

In de vertiporto bevinden zich ook een parkeerzone voor de toestellen, een overdekte hangar, kantoren, een magazijn en een ruimte voor het opladen van de batterijen.

De bedoeling is om dergelijke vertiports op internationaal niveau te ontwerpen en te bouwen.

Met dit voor ogen werd na de testvlucht ook het digitale platform VoloIQ gepresenteerd. Daarmee is het mogelijk is om de vluchten in de toekomst te organiseren, te beheren en te boeken.

De eerste vertiport in Italië en de eerste eVTOL-vlucht met bemanning vormen een belangrijke stap in de richting van de activering van de eerste geavanceerde luchtmobiliteitsroutes tussen de luchthaven van Fiumicino en het centrum van Rome tegen eind 2024, niet toevallig net vóór de start van het Jubeljaar.

De luchthaven en de andere betrokkenen bij het project maken er geen geheim van dat de planning van het project zodanig is opgesteld dat de nieuwe vervoersdienst volwaardig kan worden aangeboden aan de talrijke internationale toeristen die Rome in 2025 ter gelegenheid van het Heilig Jaar zullen bezoeken.

Het Duitse bedrijf Volocopter is voorlopig de enige ontwikkelaar van e-VTOL’s (Electric Vertical Take-Off and Landing-toestellen) met een portfolio van multi-copter en fixed-wing producten die kunnen worden gebruikt voor passagiers- en vrachtvervoer.

De VoloCity beschikt over 18 elektrische motoren. De elektrische taxi biedt plaats aan twee passagiers en brengt reizigers in slechts 15 minuten naar het hart van de stad, een reis die per auto minstens 45 minuten zou duren. De Leonardo Express-trein vanuit Fiumicino naar Roma Termini doet er 30 minuten over.

De kostprijs van een verplaatsing met de luchttaxi vanuit de luchthaven naar Rome zal in de beginfase ongeveer 150 euro per persoon bedragen. De initiatiefnemers stellen dat naarmate de service aan populariteit wint, die prijs vermoedelijk zal dalen.

Het gaat alleszins om een zeer snelle vlucht, die wordt afgelegd in stilte en zonder enige vervuiling, aldus Christian Bauer van Volocopter.

Volocopter, dat werd opgericht in 2011, rekent erop tegen 2024 een commerciële vliegvergunning te krijgen van EASA (European Union Aviation Safety Agency), het Europees Agentschap voor de veiligheid van de luchtvaart.

Bezoek eens een archeologische opgraving in Rome

Ter hoogte van Largo Corrado Ricci in Rome zijn archeologische opgravingen aan de gang. We maakten er eerder al even melding van dat archeologen en kunsthistoriciop maandelijkse basis, bezoekers op deze site verwelkomen.

De beschikbare data zijn iedere maand snel volzet, maar zoals aangekondigd zal het initiatief nu en dan worden herhaald en komen er nieuwe kansen om op deze site onder begeleiding een archeologisch onderzoek van nabij mee te maken.

Scavi in Comune is een recent initiatief van de stad Rome, waarbij geïnteresseerden de kans krijgen om de evolutie van een opgraving te volgen en een blik te werpen op wat normaal gesproken strikt beperkt blijft tot de research- en werkkamers van archeologen en insiders.

De bedoeling is ook om Scavi in Commune in de toekomst uit te breiden, zodat het publiek meer van dergelijke rondleidingen kan meemaken, ook op andere archeologische sites.

In sommige Italiaanse steden zijn dergelijke bezoeken al langer populair. Ze illustreren de voortgang van de werken op een archeologische site, met als doel het publiek vanaf de allereerste stappen bij de onderzoeksactiviteiten te betrekken.

De opgraving die kan worden bezocht vindt plaats in de noordoostelijke hoek van het oude Foro della Pace (Forum van de Vrede), in de oudheid bekend als het Forum Pacis of Forum Vespasiani, vlakbij de zogenaamde ‘Colonnacce’.

Dit gebied heeft doorheen de eeuwen talrijke opeenvolgende bouwperiodes meegemaakt, die het huidige archeologisch onderzoek gedetailleerd aan het licht wil brengen.

De actuele opgraving is ook een voorbereiding op de toekomstige uitbreiding van het onderzoeksgebied tot aan de Torre dei Conti, vlakbij het Forum van Nerva, als onderdeel van de stedelijke herontwikkeling en erfgoedinterventies die momenteel worden voorbereid.

Vanaf het populaire terras van bar en restaurant Angelino ‘ai Fori’ heb je een uitstekend zicht op zowel de toren als de site.

In de middeleeuwen was het landschap van Rome bezaaid met versterkte torens en vestingen die door adellijke families werden gebouwd als verdediging en om veiligheidsredenen.

Lang niet alle families wisten hun macht te behouden en reeds in de late middeleeuwen werden talrijke torens afgebroken. Andere bouwwerken verdwenen in de daaropvolgende eeuwen als gevolg van aardbevingen of louter door eeuwenlange verwaarlozing.

Vandaag bestaan er in Rome nog enkele tientallen van dergelijke torens, waarvan er heel wat weggestopt of verborgen zitten tussen moderne gebouwen of infrastructuur.

De Torre dei Conti is één van de meest opmerkelijke van deze middeleeuwse Romeinse torens, die vroeger ongeveer 60 m hoog was en daarmee tot de hoogste en meest indrukwekkende van de stad behoorde. De Romeinen omschreven het bouwwerk destijds al gauw als de Torre Maggiore (grote toren).

Ook vandaag is het nog steeds een imposant gebouw, al lopen vele toeristen er meestal nogal achteloos voorbij. Hun blikken en fotoapparatuur zijn op dat punt doorgaans uitsluitend gericht op het Colosseum dat aan het einde van de Via dei Fori Imperiali steeds mooier zichtbaar wordt.

De toren werd omstreeks 1203 gebouwd in opdracht van paus Innocentius III Conti (1198-1203) op de fundamenten van het Forum Pacis. De plek was strategisch gekozen, want het gebouw zou worden opgetrokken op de grens van het grondgebied van de rivaliserende familie van de Frangipani.

De toren was bestemd voor Riccardo, de broer van de paus, die het bouwwerk gebruikte als versterkte residentie voor hemzelf en zijn familie, de Conti di Segni.

De bovenste verdiepingen werden in de loop der tijden verwoest door een reeks aardbevingen, maar de grootste klap kreeg de toren tijdens de grote aardbeving van 1349.

De toren werd toen verlaten tot 1620 waarna hij gedeeltelijk werd herbouwd. Andere aardbevingen in 1630 en 1644 veroorzaakten nieuwe instortingen.

Die schade werd aan het einde van de zeventiende eeuw hersteld door paus Alexander VIII (1689-1691) die twee steunberen liet toevoegen om de stabiliteit van het gebouw te verzekeren. Later zou de toren een tijdlang fungeren als stedelijk magazijn, vooral voor de opslag van hout.

De huidige geïsoleerde positie ten opzichte van verschillende andere soortgelijke constructies in de buurt, is te wijten aan de aanleg van de Via Cavour aan het einde van de achttiende eeuw en de aanleg van de Via dei Fori Imperiali in de jaren ’30 van de vorige eeuw, tijdens de fascistische periode van Mussolini.

Tijdens die ingrepen verdwenen heel wat omliggende gebouwen onder de sloophamer.

De Torre dei Conti was oorspronkelijk bedekt met travertijn, afkomstig uit de ruïnes van de keizerlijke fora. Dat bouwmateriaal zou in zestiende eeuw nogmaals worden hergebruikt.

Toen werden in opdracht van paus Pius IV (1559-1565) een heleboel stenen uit de Torre dei Conti gehaald om te dienen als bouwmateriaal voor de Porta Pia, een ontwerp van Michelangelo.

De Romeinse monumenten, tempels en gebouwen uit de oudheid hebben eeuwenlang gefungeerd als goedkope steengroeve, waar men de blokken marmer en travertijn maar voor het uitkiezen had.

Het is niet meer te achterhalen hoeveel constructies uit het oude Rome op die manier voorgoed verloren zijn gegaan, hoeveel stenen werden hergebruikt in andere gebouwen en hoeveel marmer uit de oudheid in de kalkovens is verdwenen.

In 1937 werd de Torre dei Conti door Benito Mussolini geschonken aan de Arditi, een elite-eenheid van het Italiaanse leger, enigszins te vergelijken met de huidige special forces.

Die groep bleef eigenaar tot 1943. Het is weinig bekend, maar de toren bevat nog steeds het mausoleum van generaal Alessandro Parisi, wiens overblijfselen hier worden bewaard in een oude Romeinse sarcofaag.

Alessandro Parisi, die in 1938 omkwam bij een auto-ongeluk, was de leider van de Arditi.

Wie de archeologische site aan Largo Corrado Ricci wil bezoeken, krijgt de raad om gesloten en comfortabele schoenen te dragen. De bezoeken worden alleen in het Italiaans gehouden en de ingang is niet toegankelijk voor mensen met een motorische handicap. Bij regen wordt het bezoek geannuleerd.

De komende weken en maanden kan je op de volgende dagen terecht op de site, telkens van 15 tot 16 uur:

• woensdag 23 november
• woensdag 7 december
• woensdag 21 december

Reserveren is verplicht via tel. 06 06 08, elke dag van 9 tot 19 uur. Elk bezoek is beperkt tot maximaal tien deelnemers. Meer informatie vind je hier.

Wie geen plaatsje meer kan verwerven, hoeft niet te wanhopen. Er komen in de toekomst meer van dergelijke rondleidingen, ook op andere archeologische sites.

Nachtelijke concerten in de Romeinse musea

Vandaag, zaterdag 19 november, organiseert Rome het evenement Musei in Musica.

De formule is eenvoudig: een aantal Romeinse musea blijven open tot 2 uur ’s nachts en behalve het bewonderen van de permanente collecties en de actuele tijdelijke tentoonstellingen, kunnen de bezoekers ook genieten van een rijk gevuld programma met concerten en live-optredens.

Voor de gelegenheid bedraagt de toegangsprijs bovendien slechts 1 euro, tenzij anders aangegeven.

Je kan op 19 november terecht in de deelnemende musea van 20 uur tot 2 uur ’s nachts. De laatste toegang is om 1 uur. De volgende musea werken mee aan het evenement.

De Musei Capitolini, de Centrale Montemartini, de Mercati di Traiano – Musei dei Fori Imperiali, het Museo di Roma, het Museo Napoleonico, het Museo di Roma in Trastevere, het Museo Pietro Canonica, de Musei di Villa Torlonia (met het Casina delle Civette, het Casino Nobile en de Serra Moresca), het Museo delle Mura, het Museo Carlo Bilotti, het Museo di scultura antica Giovanni Barracco, het Museo Civico di Zoologia, het Museo della Repubblica Romana e della memoria garibaldina, de Galleria d’Arte Moderna en het Museo di Casal de’ Pazzi.

Informatie: Tel 06 06 08 (elke dag van 9 tot 19 uur)

Zie ook de websites van de deelnemende musea.