De nieuwe Italiaanse minister van Cultuur, Gennaro Sangiuliano, heeft een oud en controversieel plan van onder het stof gehaald om mensen te laten betalen voor een bezoek aan het Pantheon in Rome.
Zijn voorganger, Dario Franceschini, werkte in 2016 zichzelf met dat voorstel ook al eens in de belangstelling. Het plan werd toen op de valreep geschrapt door zijn opvolger Alberto Bonisoli.
Het Pantheon is één van de mooiste monumenten van Rome en een absolute lieveling bij zowel inwoners als toeristen. Het is één van de meest bezochte monumenten van heel Italië.
Het Ministerie van Cultuur zou denken aan een toegangsprijs van 2 euro. De gesprekken tussen het Ministerie en het bisdom Rome om het monument betalend te maken zijn hervat.
De kwestie ligt gevoelig omdat het Pantheon eigenlijk een kerk is en in Rome alle kerkgebouwen gratis toegankelijk zijn.
Als plaats van aanbidding is dus ook het Pantheon gratis te bezoeken, in overeenstemming met de regel van het Romeinse Vicariaat (de Kerk) dat geen toegangsprijs vraagt voor kerken.
De toegangsprijs op zich is niet zo’n probleem, de meeste bezoekers zullen die 2 euro met plezier betalen. Het invoeren van tickets veroorzaakt wel praktische problemen en het blijft natuurlijk ook afwachten hoe snel de overheid de tarieven zal verhogen.
Dat kan vlug gaan, zeker wanneer duidelijk wordt hoe gemakkelijk het geld op die manier binnenstroomt. Een bezoek aan het Pantheon duurt voor de meeste mensen niet zo lang, de doorstroming van het publiek verloopt er behoorlijk snel.
Het echte probleem is dat, indien het Pantheon effectief betalend zou worden, dit een enorm precedent zou scheppen voor wat betreft de overige parochies en de honderden kerkgebouwen in Rome.
Die zijn tot nog toe allemaal gratis te bezoeken, al wordt voor het bezoek aan een crypte of schatkamer soms weleens een kleine vergoeding gevraagd.
In andere landen moet vaak worden betaald om de musea en schatkamers die sommige kerken nu eenmaal zijn, te kunnen bezoeken. Rome heeft die betaaltraditie helemaal niet.
Door de toegang voor het Pantheon betalend te maken, loert ook de mogelijkheid om de hoek dat nog veel meer kerkgebouwen, zeker de belangrijke basilieken, in de toekomst geld zullen beginnen vragen voor een bezoek.
Zodra de geest uit de fles is en duidelijk wordt hoeveel geld een kerkelijk monument in het druk bezochte Rome kan opbrengen, zal het moeilijk worden die er opnieuw in te stoppen.
Wetende dat je in Rome gratis honderden fantastische kunstwerken kan bewonderen, zoals schilderijen van Caravaggio of beeldhouwwerken van Bernini (om slechts twee kunstenaars te vermelden), zal deze overheidsmaatregel ongetwijfeld heel wat kerkverantwoordelijken op ideeën brengen.
Gennaro Sangiuliano houdt weinig rekening met de Romeinse gevoeligheden en verwijst zelf ook naar de toegangsprijzen die worden gehanteerd bij andere Europese culturele religieuze bezienswaardigheden.
Zo stelt hij dat bijvoorbeeld in het Musée de l’Armée in Parijs, bezoekers 14 euro moeten betalen om het graf van Napoleon te bezoeken. In Roskilde in Denemarken zijn toeristen 60 kronen (ongeveer 8 euro) armer als ze de graven van de Deense koningen willen zien. In Westminster Abbey in Londen, waar de Britse royals begraven liggen, bedraagt de toegangsprijs zelfs 25 euro.
Een deel van het ingezamelde geld uit de kaartverkoop van het Pantheon zou gaan naar de onderhouds- en beheerkosten van het monument, dat pre-Covid, in 2019, een recordaantal van 9,3 miljoen bezoekers mocht verwelkomen.
De bezoekers worden elektronisch geteld, men beschikt dus wat de aantallen betreft over correcte cijfers. Dat zijn dus gemiddeld, elke dag van het jaar, meer dan 25.000 bezoekers. In de drukkere periodes krijgt het Pantheon dagelijks uiteraard veel meer mensen over de vloer.
Het argument dat de toegangsgelden ook gebruikt zullen worden om de Romeinse monumenten beter te onderhouden en te beschermen is relatief.
Slechts 30 procent van alle toegangsgelden die de Italiaanse staat voor monumenten en sites int, gaat daar naar toe, inclusief het niet-archeologische erfgoed. De rest van het geld wordt voor andere dingen gebruikt, waarvan vele niets met Rome te maken hebben.
Wat dat betreft fungeert Rome met haar vele archeologische sites en monumenten louter als een geldmachine. Het betalend maken van het Pantheon komt er op neer dat Rome zelfs minder middelen zal overhouden dan nu, zei de toenmalige plaatsvervangende burgemeester Luca Bergamo enkele jaren geleden al.
Roberto Gualtieri, de burgemeester van Rome, verklaart dat hij open staat voor het bespreken van het idee. Hij is het voorstel niet meteen ongenegen, omdat in Rome alles wat de volkomen lege stadskas kan vullen, altijd welkom is.
Inwoners van Rome, studenten en jongeren onder de 18 zouden vrijgesteld kunnen worden van het betalen van een toegangsticket. Als de maatregel wordt ingevoerd, zal het Pantheon voor toeristen ook niet meer toegankelijk zijn tijdens religieuze diensten. Voor wie wil bidden blijft het monument wel gratis.
Maar hoe je echte kerkgangers die komen bidden zal kunnen onderscheiden van bezoekers die alleen maar de koepel komen bewonderen, of een kijkje komen nemen bij de grafmonumenten van de Italiaanse koningen of Rafaël, heeft nog niemand duidelijk gemaakt.
Los van deze gevoeligheden moet een ticketverkoop ook praktisch worden georganiseerd. Op sommige foto’s in deze nieuwsbrief, waarvan enkele werden gemaakt met een drone tijdens de coronalockdowns, oogt het in de omgeving van het Pantheon bedrieglijk rustig. In de praktijk is het hier, op enkele nachtelijke uren na, eigenlijk altijd druk.
Vaak staan er nu al lange rijen wachtenden voor het Pantheon. Daar bovenop nog eens een ticket- en controlebalie of tourniquet installeren is vragen om chaos, zeker rond het Pantheon, dat jaarlijks meer bezoekers over de vloer krijgt dan het Colosseum.
Ongetwijfeld zal de situatie zorgen voor meer en extra politietoezicht. Ook dat kost geld. Het vorige stadsbestuur vreesde destijds al dat de stad zou moeten opdraaien voor de kosten voor de inzet van extra agenten om de drukte op het plein in goede banen te leiden.
Op de relatief kleine Piazza della Rotonda dreigen in drukke periodes grote problemen met rijen wachtenden te ontstaan. Tenzij men zou werken met tijdsblokken, maar dat vraagt nog meer praktische organisatie. En hoe lang gaan bezoekers dan in het Pantheon mogen blijven?
Ook het ticketsysteem zelf, fysiek of online, kost geld. Het is niet duidelijk wie dat moet financieren, beheren of uitbouwen. Ook de ticketcontrole kost extra werk. Zelfs als er automatische scanners worden geplaatst, zal er altijd toezicht moeten zijn.
In principe zal dat moeten gebeuren door werknemers van het Ministerie. Ook vandaag zijn het ambtenaren die toezicht houden op het Pantheon. De meesten van hen doen dat niet van ganser harte. Voor hen is werken in het Pantheon gewoon een saaie job.
Indien ooit een einde komt aan het ‘gratis’ verhaal in (een aantal van) de Romeinse kerken zullen ze ongetwijfeld ook fors inboeten aan populariteit en hun bezoekersaantallen zien dalen.
Ook de meeste reisgidsen zouden moeten worden geactualiseerd. De aantrekkelijkheid van Rome als openluchtmuseum zou er in ieder geval op achteruitgaan.
Een dergelijke maatregel neigt naar snel geldgewin. Wie de Romeinse bezienswaardigheden louter als geldmachines beschouwt, dreigt een ‘hit-and-run’-toerisme te creëren dat op langere termijn Rome veel geld kan kosten.
Toen minister Franceschini in 2016 het voorstel voor het eerst lanceerde, lieten insiders bij de Italiaanse veiligheidsdiensten weten dat het de overheid niet in de eerste plaats te doen is om de inkomsten, maar wel om de enorme stroom toeristen die dagelijks het Pantheon bezoeken enigszins te kunnen controleren.
Wie komt binnen? Hoe lang blijven bepaalde mensen in het gebouw? Wat doen ze daar? Wat nemen ze mee naar binnen? Door wie zijn ze vergezeld? Met wie praten ze in het gebouw?
Het Pantheon beschikt net als de meeste andere belangrijke monumenten, sites en musea in Rome nu al over een goed uitgerust camera- en surveillancenetwerk.
De technologie is inmiddels zover gevorderd dat een systeem dat letterlijk alles en iedereen in het gebouw in de gaten kan houden, personen kan herkennen, smartphones kan afluisteren en persoonlijke data kan buitmaken, geen science-fiction meer is. Integendeel, dit zijn slechts enkele van de vele mogelijkheden.
Wereldwijd bestaan in de openbare ruimte nog maar enkele van deze zeer gesofistikeerde systemen en ze zijn nog steeds zeer duur. Maar als de inkomgelden van een monument zoals het Pantheon dat mee helpen financieren, wordt zo’n aankoop al heel wat eenvoudiger.
S.P.Q.R. - Romenieuws 