In Rome zijn de werkzaamheden om een stukje van de Basilica Ulpia op het Forum van Trajanus te reconstrueren volop aan de gang. Enkele ontbrekende gedeeltes worden met moderne technieken gereconstrueerd.
De kostprijs van het project wordt geraamd op 1,5 miljoen euro en de rekening zal worden betaald door de in Oezbekistan geboren Russische zakenman Alisher Usmanov. Hieronder zie je een simulatiebeeld van hoe dit deeltje van de basilica er in de toekomst zal uitzien.
Het initiatief voor dit project werd bijna tien jaar geleden genomen door de toenmalige burgemeester Ignazio Marino die steun kreeg van de Oezbeekse magnaat Alisher Usmanov die verliefd is op Rome. Het plan was om een stukje van Basilica Ulpia weer op te richten.
Voor de reconstructie wordt gebruik gemaakt van anastylosis, een archeologische term voor een reconstructietechniek waarbij een verwoest gebouw of monument zoveel mogelijk wordt hersteld met gebruikmaking van de originele architectonische elementen. Al valt er in het geval van de Basilica Ulpia niet zo heel veel te recupereren, want vrijwel alle oorspronkelijke bouwmaterialen zijn verdwenen.
Bezoekers moeten na de gedeeltelijke reconstructie een beter beeld krijgen van de enorme ruimte die het gebouw destijds innam. Er zal ook een gereconstrueerde architraaf worden geplaatst op de grijze granieten kolommen die omstreeks 1930 weer werden opgericht.
De constructie zal ongeveer 23 m hoog worden. De werkzaamheden worden uitgevoerd door een aantal bedrijven onder leiding van de Romeinse aannemer Società Appalti Costruzioni (SAC) die de jongste jaren in Rome talrijke grote projecten realiseerde.
Het Forum van Trajanus bestond van west (kant Piazza Venezia) naar oost uit de tempel van Trajanus, twee bibliotheken met daartussen de zuil van Trajanus, de Basilica Ulpia en Piazza del Foro, dat afgesloten was met de boog van Trajanus.
Als we vandaag vanaf de Via dei Fori Imperiali of, nog beter, vanaf de Via Alessandrina, in de richting van de zuil van Trajanus kijken, zien we twee rijen van twaalf heropgerichte zuilen die behoorden tot de voormelde Basilica Ulpia. Oorspronkelijk waren er vier rijen van telkens 22 zuilen. Je ziet vandaag dus slechts de helft van de oorspronkelijke breedte van de basilica.
De snelle ontwikkeling van Rome had tot gevolg dat op het einde van de eerste eeuw na Chr. het bestuurlijke, politieke, administratieve en juridische centrum van Rome alweer te klein was geworden.
Toen bouwde Trajanus van 106 tot 113 na Chr. zijn forum, een immens complex dat door hem werd ingehuldigd op 1 januari 112, de zuil volgde op 13 mei 113. De Basilica Ulpia werd op dezelfde dag als het forum ingewijd. Het volledige complex zou echter pas in 143 voltooid raken.
Het was het laatste grote forum dat in Rome gebouwd werd. Het werd ontworpen door de beroemde architect Apollodorus van Damascus die ook de thermen van Trajanus bouwde op het terrein van Nero’s Domus Aurea, en de brug over de Donau construeerde. Die zou Trajanus in staat stellen om de Daciërs te verslaan.
Het plein was aan drie zijden omgeven door colonnades. Hier hing een grote fries, waarop de Dacische oorlog stond uitgebeeld. Aan de achterzijde van de basilica bevonden zich een Griekse en een Latijnse bibliotheek.
Daartussen stond de Zuil van Trajanus die vanaf de eerste verdieping van de basilica kon bezichtigd worden. Een vijfde en laatste deel van het forum, de voormelde Tempel van Trajanus, werd na de dood van de keizer door zijn opvolger Hadrianus toegevoegd.
Ten noorden van het plein bevond zich een enorm administratief-commercieel complex, gekend als de Markten van Trajanus. Dit administratieve complex annex winkelcentrum uit de oudheid werd gelijktijdig met het forum gebouwd, maar hoort daar eigenlijk niet bij.
De ingang van het forum lag aan de verdwenen licht gebogen oostzijde (kant van het Colosseum), de lange noord- en de zuidzijde hadden elk een exedra, waarvan er nog één zichtbaar is en evenwijdig loopt met de halfronde gevel van de Markten van Trajanus.
Van dat alles is slechts weinig behouden gebleven, alleen de beroemde zuil van Trajanus is nog steeds prominent aanwezig en ook het marktencomplex zelf is nog behoorlijk bewaard.
De bouw van het Forum van Trajanus werd bekostigd met de buit van de oorlog tegen Dacië, maar de Basilica Ulpia werd door Trajanus uit eigen zak betaald. Ze werd genoemd naar Trajanus’ gens of familieclan Ulpius.
De grote Basilica Ulpia werd onder meer gebruikt voor rechtszittingen en het afkondigen van wetten. Ook vond in een deel van het gebouw het vrijlatingsritueel van slaven plaats en werd er handel gedreven.
Doordat de Basilica Ulpia werd afgebeeld op verschillende Romeinse munten is bekend hoe het gebouw er ongeveer heeft uitgezien. Het was een vijfschepig complex, met aan beide lange zijden een grote apsis. Het gebouw was 176 m lang en 59 m breed. Daarmee was dit destijds de grootste basilica van Rome.
Ter vergelijking: de oppervlakte van de basilica overtrof deze van de huidige San Paolo fuori le Mura (Sint-Paulus buiten de Muren) die met zijn 120 m op 60 m een stuk kleiner is. Toch blijft het moeilijk om zich vandaag een idee te vormen van de grootsheid van de basilica uit de oudheid.
De centrale ingang lag aan het grote plein en was gebouwd in de vorm van een triomfboog met drie doorgangen. Boven op deze grote centrale doorgang stond een beeldengroep van de keizer in een vierspan, begeleid door twee soldaten of beelden van Victoria.
Op de beide kleinere doorgangen aan weerszijden stond een tweespan geflankeerd door oorlogstrofeeën. De portiek aan de voorzijde had een plat dak waarop beelden van Dacische krijgers stonden.
Het middenschip was twee verdiepingen hoog en voorzien van een galerij die via trappenhuizen bereikt kon worden. Hier hing een groot marmeren fries, waarop gevleugelde overwinningsgodinnen stonden afgebeeld. De vloer was gedecoreerd met een mozaïek van paars- en groengeaderd en geel marmer.
De zuilen van het middenschip waren op de begane grond gemaakt van grijs Egyptisch graniet, en op de eerste verdieping van groengeaderd Karystisch marmer. De kleinere zuilen van de zijbeuken waren van Cipollino marmer gemaakt. Alle zuilen waren Korinthisch.
Het middenschip was vermoedelijk van de vloer tot het plafond ongeveer 25 m hoog. Inclusief het dak wordt de totale hoogte van het gebouw geschat op bijna 30 m of wellicht nog hoger.
Het dak was voorzien van vergulde bronzen dakpannen. De achterzijde van de basilica bestond uit een muur van tufstenen blokken, die het gebouw, dat verder alleen op zuilen steunde, de nodige stevigheid gaven.
De Basilica Ulpia lag een meter hoger dan Piazza del Foro, de aflijning is nog duidelijk te zien. Drie treden van geel marmer voerden naar de ingang, ook daarvan zien we nog enkele stenen. Het inwendige van de basilica werd door vier zuilenrijen met een totaal van 96 zuilen in vijf schepen verdeeld. De inplanting van de zuilen is nog goed zichtbaar.
Boven de zuilen bevond zich nog een verdieping met kleinere zuilen. De hele vloer was geplaveid met lunamarmer, terwijl het dak uit bronzen platen bestond. In het midden van de vroegere basilica is de oorspronkelijke betegeling nog deels aanwezig. Bas-reliëfs versierden de hoge kroonlijst boven de fries.
De basilica had aan beide zijden een halfronde uitbouw of exedra, de noordelijke die zich op de plaats van het huidige restaurant Ulpia bevond, heette ‘atrium libertatis’, de hal van de vrijheid. Hier vond de ceremonie plaats van de vrijlating van slaven.
In deze muur waren vier doorgangen naar het plein achter de basilica waar de Griekse en Romeinse bibliotheek en de zuil van Trajanus stonden. Grote ramen aan de bovenzijde zorgden voor voldoende licht in het gebouw.
In de middeleeuwen werd de Basilica Ulpia, net als het Forum van Trajanus, bijna helemaal afgebroken om de kostbare bouwmaterialen elders te hergebruiken. Een aantal zuilen van het middenschip zijn later opgegraven en zoals verteld in het begin van de jaren ’30 van de vorige eeuw op hun oorspronkelijke plaats gereconstrueerd. Het zijn die kolommen die we vandaag zien.
Verspreid op het terrein liggen nog een aantal andere fragmenten van het gebouw. Op deze plek werden ook twee gedeeltelijke standbeelden van Trajanus als generaal en magistraat teruggevonden. Deze worden tentoongesteld in het nabijgelegen Mercati di Traiano Museo dei Fori Imperiali.
Voor de aanleg van het volledige forum moest een complete heuvelrug tussen de Quirinalis en de Capitolinus afgegraven worden. Archeologen hebben lang gezocht naar de plaats waar deze enorme massa grond naartoe gevoerd werd, maar tevergeefs.
Men veronderstelt dat er een moeras in de nabijheid van Rome mee werd drooggelegd. De zuil van Trajanus geeft door zijn hoogte van honderd Romeinse voet, bijna 30 m, precies de hoogte aan van de afgegraven heuvel. Let even op de bomen links van de Torre delle Milizie achter de Markten van Trajanus en vergelijk het hoogteverschil.
S.P.Q.R. - Romenieuws 