Tweedaagse conferentie in Rome over de archieven van paus Pius XII

Het is drie jaar geleden dat de Vaticaanse archieven van paus Pius XII werden geopend. In de Academia Belgica en het Koninklijk Nederlands Instituut in Rome (KNIR) vindt op 9 en 10 februari een tweedaagse internationale conferentie plaats.

Tijdens dit colloquium worden de eerste resultaten, nieuwe inzichten en onderzoeksperspectieven over deze archieven worden bekendgemaakt. De organisatie is in handen van KADOC, het Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving van de KU Leuven.

De ontsluiting van de Vaticaanse archieven voor het pontificaat van Pius XII (1939-1958) op 2 maart 2020 wekte wereldwijd de belangstelling van wetenschappers uit verschillende disciplines.

Het versterkte de trend om de geschiedenis van de jaren 1940 en 1950 te herbekijken, buiten en verder dan de gevestigde bronnen, en voedde de hoop om antwoorden te vinden op oude en nieuwe vragen, alsook om innovatieve thema’s en benaderingen te ontdekken.

Drie jaar na de opening van deze archieven organiseert een multidisciplinaire groep van Belgische en Nederlandse onderzoekers een wetenschappelijke conferentie om de impact van de ontsluiting van deze archieven op verschillende onderzoeksgebieden te analyseren, in het bijzonder met betrekking tot de geschiedenis van België en Nederland in de jaren 1940 en 1950.

Gebaseerd op nieuw onderzoek van de Vaticaanse archieven voor zowel de periodes van de Tweede Wereldoorlog en naoorlogse jaren, analyseert het colloquium in hoeverre deze Vaticaanse bronnen niet alleen de actuele kennis van de geschiedenis van de katholieke kerk ter discussie stellen, maar ook bredere thema’s met betrekking tot de geschiedenis van België en Nederland.

De conferentie vindt plaats op donderdag 9 en vrijdag 10 februari 2023 en vindt plaats in de Academia Belgica (Via Omero 8, Rome) en het Koninklijk Nederlands Instituut in Rome (KNIR) aan de Via Omero 10-12.

Wetenschappers uit verschillende disciplines komen aan het woord. Zij zijn fysiek aanwezig, maar het is ook mogelijk om de conferenties online te volgen. De belangrijkste conferentietaal is het Engels. De conferentie kan door iedereen worden gevolgd. Later volgt een publicatie.

Voorafgaand aan de conferentie is er op 3 en 4 februari een workshop (enkel toegankelijk voor panelleden en genodigden) waar experts hun bevindingen en onderzoeksperspectieven bespreken.

Een geleid bezoek aan enkele Vaticaanse archieven maakt eveneens deel uit van deze workshop. De keynotes van deze samenkomst worden eveneens gestreamd en online beschikbaar gesteld.

Pius XII and the Low Countries (1939-1958). Three Years after the Opening of the Vatican Archives: First Results, New Insights, Research Perspectives

Het volledige programma kan je hier downloaden
(PDF-formaat)

De lammetjes van de heilige Agnes

Op 21 januari was het de feestdag van de heilige Agnes. Deze twaalf- of dertienjarige Romeinse martelares zou op die dag in het jaar 303, net zoals gebeurde met lammeren, gedood zijn met een zwaard dat haar keel doorboorde.

Volgens de overlevering gebeurde dat in het oude stadion van Dominitianus, waarvan het ruwe grondplan nog steeds herkenbaar is in de huidige Piazza Navona.

Agnes wordt in Rome op twee plekken bijzonder vereerd. De basiliek Sant’Agnese fuori le mura (Sint-Agnes buiten de muren) waar het grootste deel van haar relieken nog steeds worden bewaard, is de voornaamste.

Een tweede plek van aanbidding is de bij toeristen veel beter bekende Sant’Agnese in Agone op Piazza Navona. Die kerk werd gebouwd op de plaats waar Agnes volgens de overlevering de marteldood stierf. De komende dagen brengen we een bezoek aan deze gebedsoorden.

Agnes werd begraven in de catacomben aan de Via Nomentana, waar nog geen eeuw later in opdracht van Constantina, de dochter van keizer Constantijn de Grote, de Sant’Agnese fuori le mura zou worden gebouwd.

Dat gebeurde nadat Constantina, die getroffen was door melaatsheid, na een gebed op het graf van Agnes op miraculeuze wijze genas en zich vervolgens bekeerde tot het christendom. De kerk werd opgetrokken boven het graf van de martelares.

In 340 liet Constantina de kerk uitbreiden en een groot mausoleum bouwen, waar zijzelf en haar zus Helena een laatste rustplaats zouden krijgen. Het Mausoleo di Santa Costanza is daardoor onlosmakelijk verbonden met deze kerk.

Het is in de Sant’Agnese fuori le mura, in de zevende eeuw herbouwd door paus Honorius I, dat ieder jaar op 21 januari een ritus plaatsvindt die herinnert aan de tragische dood van de jonge Agnes.

Sinds het midden van de vijftiende eeuw worden hier op haar naamdag twee lammeren gezegend. Twee schapen of lammetjes zouden destijds de belasting geweest zijn die de basiliek verschuldigd was aan het college van kanunniken van San Giovanni in Laterano.

De plechtige eucharistieviering die voorafgaat aan de zegening van de dieren, wordt nog steeds geleid door de abt van de kanunniken van Lateranen.

De dieren, die getooid zijn met linten en bloemen, worden sinds 1909 geschonken door de trappistenabdij Tre Fontane die vandaag de eeuwenoude traditie voortzetten.

Na de plechtigheid worden de lammeren naar het Vaticaan gebracht voor een tweede zegening, ditmaal door de paus persoonlijk. Daarna worden de dieren naar de benedictinessen van Santa Cecilia in Trastevere gevoerd.

Eenmaal volgroeid worden de lammeren geschoren. Van de wol worden de pallia gemaakt, de witte stola’s die bestaan uit een band van wit lamswol, enkele centimeters breed en versierd met kruisjes en drie spelden, die over het kazuifel om de schouders wordt gelegd en afhangt over rug en borst.

Het pallium, dat verwijst naar de goede herder die het lam over de schouders draagt, komt in principe alleen toe aan de paus. Hij krijgt het opgelegd tijdens zijn eerste eucharistieviering in zijn functie.

Het wordt alleen gedragen bijdens buitengewone liturtische plechtigheden, zoals op het feest van de Heilige Apostelen Petrus en Paulus op 29 juni. Het is het oudste en meest karakteristieke teken van de kerkvorst.

Daarnaast verleent de paus het pallium als een ereteken en teken van verbondenheid met de zetel van de apostel Petrus, aan pas benoemde patriarchen en aartsbisschoppen, die daartoe een verzoek moeten indienen.

In afwachting van hun bestemming, worden de pallia in een gouden kistje bewaard boven het graf van Petrus in de Sint-Pietersbasiliek. Bij de oude Grieken en daarna bij de Romeinen, was een pallium een lange wollen, meestal witte mantel.

Later werd het de schoudermantel van de aartsbisschoppen, maar in de loop der tijd werd die herleid tot de ringvormige, witte wollen band met zwarte kruisjes die naar de wonden van Christus verwijzen.

Bij het aantreden van paus Benedictus XVI in 2005 is de gebruikelijke vorm van het pallium voor de paus gewijzigd in een bredere lamswollen band versierd met rode kruisjes en drie spelden, die hangend over de linkerschouder wordt gedragen.