Fontein van Dea Roma wordt gerestaureerd

Toeristen zullen een tijdlang minder mooie foto’s kunnen maken op Piazza del Campidoglio, het plein met het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius. De komende maanden worden de gevels van alle gebouwen op het plein gereinigd, wat betekent dat ze een tijdje afwisselend in de steigers moeten.

De gevelreiniging en de herstelling van de kroonlijst van Palazzo Senatorio, het stadhuis van Rome, is reeds aan de gang. Tegelijk wordt ook de fontein van de godin Roma (Dea Roma) gerestaureerd.

Daarna komen het Palazzo dei Conservatori en het Palazzo Nuovo, waarin de Capitolijnse Musea gevestigd zijn, aan de beurt.

Het totale bedrag van de werken bedraagt bijna een kwart miljoen euro. Het Romeinse modehuis Laura Biagiotti en Intesa Sanpaolo, de op één na grootste bank van Italië, zullen de kosten betalen van de restauratie van de Fontana della Dea Roma aan de voet van Palazzo Senatorio. De kostprijs wordt geraamd op 140.000 tot 150.000 euro. De werken zullen vermoedelijk duren tot eind mei.

De fontein van de godin Roma op de Capitolijnse heuvel verkeert in slechte staat door de permanente blootstelling aan de buitenlucht. De geplande restauratiewerken omvatten de restauratie van de sokkel en het beeld van de godin zelf. Ook de travertijnen en marmeren oppervlakken van de architecturale façade en van de fontein worden aangepakt. Er komt ook een nieuw watercirculatiesysteem.

De fontein, geplaatst aan de voet van de trap die leidt naar de gemeenteraadszaal, werd in 1588 gerealiseerd na een interventie van paus Sixtus V Peretti (1585-1590), maar stond niet in het originele plan van Michelangelo Buonarroti (1475-1564), de ontwerper van Piazza del Campidoglio en de bijhorende monumentale toegangstrap, de cordonata.

Aan de zijkant van de fontein staan twee kolossale standbeelden van personificaties van rivieren die de Nijl en de Tiber uitbeelden. Deze beelden uit de tweede eeuw na Chr. hebben nog in de thermen van Constantijn gestaan.

Dat thermencomplex werd gebouwd in het begin van de vierde eeuw en was het laatste van de grote keizerlijke thermencomplexen in Rome, hoewel het al veel kleiner was dan de thermen van Diocletianus die iets eerder werden gebouwd. Het thermencomplex bevond zich op de zuidelijke punt van de Quirinaal.

In 1538, toen de herinrichting van Piazza del Campidoglio begon, stonden op het plein al twee kolossale marmeren beelden die de Nijl en de Tigris uitbeelden.

Het linkerbeeld is een personificatie van de Nijl die met één arm op een sfinx leunt. Als je er een smartphone bij denkt, lijkt het beeld een selfie te nemen.

In het juiste perspectief levert dat tegenwoordig grappige foto’s met toeristen op, al moeten die daarvoor soms halsbrekende toeren uithalen die niet altijd worden gewaardeerd door de altijd aanwezige politie op het plein.

Het rechterbeeld stelde oorspronkelijk de Tigris voor, maar door de kop van de tijger te veranderen in die van een wolvin en er vervolgens twee peuters aan toe te voegen, werd het beeld geacht voortaan de Tiber uit te beelden. Heel geslaagd is het niet.

De reusachtige beelden werden in 1543 door Michelangelo op twee sokkels aan de voet van de nieuwe trap van het Palazzo Senatorio geplaatst, aan de zijkanten van een zeer hoge centrale halfronde nis die bedoeld was om in 1583 een kolossaal beeld van Minerva te huisvesten.

De indrukwekkende trap die vóór het Senatorenpaleis werd aangelegd, is het enige deel van de plannen dat tot stand kwam vóór de dood van Michelangelo in 1564.

De fraaie dubbele trap naar het palazzo verving de oude trappen en de twee verdiepingen tellende loggia, die aan de rechterkant van het paleis had gestaan.

Velen lopen achteloos langs of zelfs over de trappen, maar het gaat hier om een architectonisch hoogstandje. De treden, beginnend in het midden van elke vleugel, bewegen voorzichtig omhoog totdat ze de binnenhoek bereiken, vlak aflopen en weer terugwijken naar het hoofdoppervlak van de gevel.

Ze gaan vervolgens rustig verder, met een ongebroken statigheid tegenover elkaar, samenkomend aan de centrale deuropening. Door de onderbreking van de diagonale lijn en de korte naar binnen gerichte richtingsverandering, absorberen beide trappen de centrale as en verbinden ze de twee zijden.

Zoals verteld was er in de plannen van Michelangelo oorspronkelijk geen fontein in deze omgeving voorzien omdat het Capitool zonder stromend water bleef tot de realisatie in 1586 van het Felice-aquaduct (Aqua Felice) gebouwd in opdracht van paus Sixtus V.

De constructie moest water leveren aan de gebieden grenzend aan de Viminaal en de Quirinaal. Het was het eerste aquaduct dat in Rome werd gebouwd na de val van het West-Romeinse Rijk en in feite de gerestaureerde versie van het in 226 gebouwde Aqua Alexandriana.

Daarom duurde het meer dan veertig jaar vooraleer Matteo Bartolani da Castello (1525-1597) in 1588 als winnaar van een ontwerpwedstrijd de opdracht kreeg om voor het Palazzo Senatorio een monumentale fontein te bouwen.

De fontein bestaat uit een dubbele bassin in marmer geplaatst tussen de twee beelden van de Nijl en de Tiber, eenvoudig versierd met vijf wapenschilden en is behoorlijk discreet en met enig respect ingevoegd op het plein dat Michelangelo ontwerp.

Pas in 1593 werd het standbeeld van Minerva in de centrale halfronde nis vervangen door een kleiner standbeeld uit de tijd van keizer Domitianus (81-96 na Chr.). Deze zittende Minerva werd herontdekt (vermoedelijk in Cori, in de provincie Latina) aan het einde van de zestiende eeuw.

Het beeld is 2,10 m hoog, maar eigenlijk veel te klein voor de grote nis, zodat het op drie boven elkaar liggende sokkels moest worden geplaatst om de verhoudingen tussen beeld en nis enigszins te doen kloppen.

Bij die gelegenheid werd het beeld ook omgevormd tot Dea Roma. Dat gebeurde dankzij de toevoeging van een gehelmd hoofd uit de Hadrianische periode, de rechterarm geheven om een roede vast te houden en de linkerarm met de hand die een wereldbol vasthoudt.

De jurk van de godin is vervaardigd uit porfier, een hard stollingsgesteente waarvan de bekendste soort dieprood is. Vanwege de gelijkenis met paars, de kleur die autoriteit symboliseerde, werd rode porfier ook wel keizerlijke porfier genoemd. Het gesteente voor dit beeld kwam uit Egypte. Het beeld werd in november 1593 in de nis aan de voet van de trap geplaatst.

Het Palazzo Senatorio of het Senatorenpaleis, gebouwd op de resten van het Tabularium, vormt samen met de gebouwen van de Capitolijnse Musea (het Palazzo dei Conservatori of Conservatorenpaleis en Palazzo Nuovo) het imposante geheel van de Piazza del Campidoglio.

Hier bevinden we ons in het hart van het oude Rome. Wanneer je de brede trappen van Michelangelo’s cordonata opwandelt, loop je recht naar het stadhuis. Het Senatorenpaleis is het enige gebouw op de Capitolijnse heuvel dat aan alle rooftochten, branden, aardbevingen en eeuwenlange plunderingen heeft weerstaan.

Bij de door paus Paulus III gevraagde heraanleg van het plein, liet Michelangelo (1475-1564) de buitenmuren van het bestaande middeleeuwse paleis intact, maar ontwierp hij voor het gebouw wel een nieuwe voorgevel. De huidige gevel is gebouwd door Giacomo della Porta (1532-1602) en Girolamo Rainaldi (1570-1655).

Achter de renaissancegevel van Michelangelo die we vandaag zien, bevindt zich het middeleeuwse gebouw dat zelf rust op de ruïnes van het Romeinse Tabularium, het staatsarchief van Rome, daterend uit 78 v. Chr.

Stenen van het Tabularium werden hergebruikt in de linkerkant van het paleis en in een hoek van de klokkentoren. Lang daarvoor stond op deze plaats reeds de tempel van Veiovis, ingewijd in 192 v. Chr. Deze tempel was gericht naar de tempel van Jupiter op de Capitolijn, dus naar rechts, richting Tiber.

De rechterzijmuur was zowat opgelijnd met de gevel van het huidige Palazzo Senatorio, de achterste hoek van de tempelmuur bevond zich waar nu onze stadsgodin boven de gevelfontein staat.

De voorste hoek bevond zich ongeveer halfweg tussen het beeld en de huidige rechterhoek van het stadhuis, de breedte was de helft van de diepte van het Palazzo Senatorio. Resten van deze oude tempel krijg je te zien tijdens een bezoek aan de Capitolijnse musea.