Italië heft verplichte quarantaine op voor Europese reizigers

Zoals premier Mario Draghi begin deze maand al onder voorbehoud aankondigde, schrapt Italië vanaf vandaag de quarantainebeperkingen voor reizigers die aankomen uit Europa, Israël en het Verenigd Koninkrijk. Wie naar Italië reist moet vóór het vertrek echter nog steeds een negatief testresultaat voor Covid-19 op zak hebben.

Wie vanuit Europa naar Italië reisde moest tot gisteren vijf dagen in quarantaine en diende verplichte virustests te ondergaan, zowel bij het begin als het einde van de isolatieperiode.

Premier Mario Draghi nodigde een paar weken geleden de toeristen al uit om hun zomervakantie in Italië te boeken. Hij verklaarde daarbij dat gevaccineerde bezoekers, mensen met een negatieve virustest en degenen die kunnen bewijzen dat ze onlangs herstelden van het Covid-19-virus welkom zijn.

In Italië zijn tot dusver meer dan acht miljoen mensen volledig gevaccineerd tegen Covid-19. Bijna 26 miljoen inwoners kregen al hun eerste inenting.

Het aantal besmettingen daalt zeer geleidelijk. Momenteel zijn er gemiddeld 96 gevallen voor elke 100.000 inwoners. Die langzame daling is in alle regio’s merkbaar.

Vanaf vandaag krijgt bijna heel Italië de status van gele zone (lager risico). Ook Rome bevindt zich momenteel in die categorie.

Het Ministerie van Volksgezondheid waarschuwt echter dat deze status op elk gewenst moment kan wijzigen naar oranje of zelfs rood, wanneer de epidemiologische situatie in een bepaalde regio dat noodzakelijk maakt.

De verplichting om in alle openbare ruimtes binnen en buiten mondmaskers te dragen blijft. Het is mogelijk dat deze maatregel in de loop van de zomer wordt opgeheven, maar dat is lang niet zeker. Ook op het openbaar vervoer en in semi-openbare ruimtes zoals bijvoorbeeld hotels, moet een mondmasker worden gedragen.

Ook de avondklok van 22 tot 5 uur blijft gelden in heel Italië, al zal die binnenkort vermoedelijk worden opgeschoven en dan beginnen vanaf middernacht tot 5 uur. Dit in afwachting van een volledige afschaffing later dit jaar.

Restaurants en bars zijn open, maar mogen alleen klanten ontvangen op een buitenterras. Vele restaurants hebben hun openingsuren aangepast. Ze geven nu ook late lunches en bieden, omwille van de avondklok, ook vroege diners aan. Sommigen blijven permanent open tot 22 uur. Regenbuien vormen nu en dan wel een spelbreker voor wie buiten wil tafelen.

Het is evenmin mogelijk om zomaar een museum of een tentoonstelling binnen te lopen of even in de rij te gaan staan om een kaartje te kopen. Alles verloopt online en alle bezoekers zijn verplicht om hun toegangsticket vooraf te boeken.

Bij de grotere musea maar ook bij kleinere populaire sites riskeer je dat de beperkte tijdslots uitverkocht zijn als je dat niet tijdig doet.

Bioscopen en theaters zijn eveneens heropend, maar met een beperkt aantal beschikbare plaatsen en de vertoningen en voorstellingen verlopen met strikte veiligheidsprotocollen.

In de metro, in bussen en in trams zijn de zitplaatsen gemarkeerd waardoor de capaciteit van de voertuigen tot de helft beperkt is. Bij de bussen in Rome moet verplicht vooraan worden ingestapt. Uitstappen gebeurt enkel achteraan.

Vinger van Constantijn keert voor vijf jaar terug naar Rome

De hand die oorspronkelijk deel uitmaakte van het reusachtige standbeeld van de Romeinse keizer Constantijn en die naast andere beroemde bronzen kunstwerken uit de oudheid staat opgesteld in de Exedra van de Capitolijnse Musea, heeft na vijfhonderd jaar zijn wijsvinger terug.

De vermiste vinger werd in 2018 in het Louvre in Parijs herontdekt. Vooraleer je als Romeliefhebber begint te juichen: het Louvre wil de vinger weer terug. De Fransen lenen het artefact slechts uit voor een periode van vijf jaar en dan alleen nog maar omdat de Capitolijnse Musea dit jaar 550 jaar bestaan.

Foto: Musei Capitolini – Zeno Colantoni

Drie jaar geleden werd in een opslagplaats van het Musée du Louvre in Parijs door de Franse wetenschapster Aurélia Azéma van het C2RMF (Centre de recherche et de Restauration des Musées de France ) een vreemd artefact ontdekt toen ze onderzoek deed naar oude lastechnieken.

Het was niet meteen duidelijk waar het voorwerp vandaan kwam. Na onderzoek bleek dat het in de documentatie van het Louvre omschreven stond als ‘de teen van een groot, maar onbekend beeld’.

Azéma legde echter de link met de beroemde keizerlijke hand in Rome. Nader onderzoek leerde dat het inderdaad om een vinger ging die ontbrak aan de grote hand die afkomstig was van een kolossaal bronzen beeld van keizer Constantijn en waarvan de restanten, waaronder het hoofd, worden bewaard in de Capitolijnse musea in Rome.

Samen met het hoofd (177 cm) bezit het Romeinse museum ook de linkerhand van het keizerlijke beeld, al ontbreken er enkele vingerkootjes. Het gat in de palm van de hand is afkomstig van de bronzen globe die zich daarin bevond en die eveneens deel uitmaakt van de museumcollectie in de Exedra. Ook de beroemde Lupa Capitolina , de Romeinse wolvin, staat daar nu.

Op aandringen van Aurélia Azéma werd een 3D-kopie van de vinger gemaakt en naar Rome gestuurd. Die bleek perfect te passen bij de hand van Constantijn.

Foto: Musei Capitolini – Zeno Colantoni

De samenstelling van de legering van de bronzen vinger van 38 cm en de studie van de technieken die omstreeks 330 na Chr. gebruikt zijn bij het vervaardigen van het kolossale standbeeld, hebben intussen met honderd procent wetenschappelijke zekerheid bevestigd dat het om de originele vinger van het bronzen beeld gaat.

Paus Sixtus IV (1471-1484) schonk wat overbleef van het beeld van Constantijn in 1471 aan de stad Rome. Dat gebeurde ter gelegenheid van de start van wat later de Capitolijnse Musea zouden worden.

De collectie was toen nog pril en moest nog volop worden uitgebouwd. Het bronzen hoofd, de hand en de globe van Constantijn bevonden zich eerder in het pauselijke Palazzo Laterano. De kunstwerken werden in 1471 opgesteld onder de arcades van het Palazzo dei Conservatori.

De eerste beschrijving van de fragmenten van de bronzen kolos van Constantijn dateert uit het midden van de twaalfde eeuw, toen ze zich nog in het Lateraanse paleis bevonden.

Het beeld of liever, wat ervan overblijft, wordt vermeld in tal van middeleeuwse kronieken en beschrijvingen. De hand met de intact bewaarde wereldbol en het hoofd zijn ook goed herkenbaar in een tekening uit 1465 die wordt toegeschreven aan Feliciano Felice.

Foto: Musei Capitolini – Zeno Colantoni

Het laatste bewijs van de integriteit van de hand wordt gedocumenteerd door bronnen die teruggaan tot het einde van de jaren ’30 van de zestiende eeuw.

Tekeningen uit die tijd tonen de kolossale hand, gescheiden van de bol en met de wijsvinger, toen reeds zonder de twee bovenste vingerkootjes.

Het fragment dat uit het Louvre komt, is dus vermoedelijk al in dit zeer vroege stadium op de Romeinse antiekmarkt of in het verkoopcircuit terechtgekomen.

Waarom en door wie de vinger destijds werd verwijderd is niet meer te achterhalen. Werd het artefact gestolen of verkocht door een inhalige beheerder of werknemer? Dat zullen we waarschijnlijk nooit weten.

Wat er de daaropvolgende eeuwen met de vinger is gebeurd weten we niet, maar hij duikt pas opnieuw op in de negentiende eeuw bij de in Rome geboren Giampietro Campana (1808-1880).

Dat was de directeur-generaal van de Monte di Pietà (de Berg van Barmhartigheid, een pandjeshuis) en één van de grootste verzamelaars ooit van Griekse en Romeinse artefacten en beeldhouwwerken. Campana was ook de ontdekker van de graftombe van de Scipio’s en het Columbarium van Pomponius Hylas.

In 1857 werd hij echter beschuldigd van de verduistering van publieke middelen en na een proces werd Campana veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf, die echter werd omgezet in ballingschap.

Zijn ongelooflijke kunstcollectie werd in beslag genomen door de Pauselijke Staat. In 1858 werd een catalogus van zijn collectie gepubliceerd waarmee die te koop werd aangeboden.

De interesse in de talloze fraaie artefacten was groot en zo verdween vrijwel de hele collectie van Campana voorgoed naar het buitenland, van Rusland tot New York en ook naar het Louvre.

Foto: Musei Capitolini – Zeno Colantoni

Dat was een onvoorstelbaar verlies voor Rome en een domme zet van paus Pius IX die de hele collectie veel beter had kunnen onderbrengen in de Vaticaanse Musea.

Van de Campana-kunstcollectie, één van de grootste die Rome ooit had gekend, bleef uiteindelijk alleen de numismatische verzameling van ongeveer vierhonderd Romeinse en Byzantijnse gouden munten in Rome. Die werd in 1873 gekocht door de Capitolijnse Musea en vormde de basis van de huidige muntenverzameling van het museum.

Ook de bronzen vinger van Constantijn werd zo in 1860 verkocht aan keizer Napoleon III, die de Franse verzamelingen wilde uitbreiden. Sinds die tijd kwam de vinger terecht in de reserves van het Louvre, maar niemand wist precies waar het artefact bij hoorde.

Foto: Musei Capitolini – Zeno Colantoni

De vinger van Constantijn arriveerde eind vorige maand in de Capitolijnse Musea, die dit jaar hun 550ste verjaardag vieren. Claudio Parisi Presicce, de directeur van het museum, vertelde dat de vinger inmiddels is teruggeplaatst met behulp van een omkeerbaar systeem dat niet zichtbaar is en uiteraard ook geen schade toebrengt aan de hand.

De omkeerbaarheid is van belang omdat het om een tijdelijke restauratie gaat. De vinger is voor de komende vijf jaar uitgeleend aan de Capitolijnse Musea, maar blijft eigendom van het Louvre dat het voorwerp nadien terug wil hebben.

Kunstschatten zorgen wel vaker voor enige ruis tussen Italië en Frankrijk. Omstreeks 1805 en de daaropvolgende jaren maakte de Franse keizer Napoleon enorm veel Italiaanse kunst buit, met het doel om van Parijs de artistieke hoofdstad van Europa te maken. Hij vulde er het Louvre mee.

Kort nadat Napoleon in 1815 in Waterloo verslagen en gedeporteerd werd naar Sint-Helena om er de rest van zijn dagen te slijten (dit jaar is het overigens precies 200 jaar geleden dat de man die de wereld wilde veroveren eenzaam op het kleine eiland stierf), vroeg de paus al om de teruggave van talrijke kunstwerken. Tevergeefs, want de meeste van de toen in beslag genomen stukken bevinden zich vandaag nog altijd in het Louvre.

Het Palazzo dei Conservatori of Conservatorenpaleis en het tegenoverliggende Palazzo Nuovo herbergen het oudste publiek toegankelijk museum ter wereld. Beide paleizen vormen samen de Capitolijnse musea en zijn door een ondergrondse tunnel met mekaar verbonden.

De geschiedenis van de Capitolijnse Musea begint in 1471 toen paus Sixtus IV vier beroemde bronzen sculpturen van het Paleis van Lateranen naar de Capitolijn liet overbrengen en ze daarmee teruggaf aan de burgers van de stad.

Het ging om de Capitolijnse wolvin (de Lupa Capitolina), de Spinario of de Doorntrekker (het beeld van een jongen die een doorn uit zijn voet trekt), de Camillus (het standbeeld van een jongeman verantwoordelijk voor een cultus) en het bronzen hoofd van Constantijn, samen met de hand en globe.

Foto: Musei Capitolini – Zeno Colantoni

Het was echter Johann Joachim Winckelmann (1717-1768), die wordt beschouwd als de grondlegger van de moderne archeologie, die de kunstcollectie, die inmiddels al flink was aangegroeid, voor het eerst daadwerkelijk in een museale opstelling toonde.

Zo waren de Capitolijnse Musea niet alleen het eerste openbare museum in Europa, maar de publieke opening maakte bovendien meteen duidelijk dat het er niet alleen om ging de kunstwerken te bewaren, maar ze ook zoveel mogelijk op hun best te tonen, dit ter promotie van ‘de pracht en praal van Rome’.

Het waren vooral de intuïtieve en vaak briljante inzichten van Winckelmann die de aanzet gaven om de vele sculpturen in het museum op een speciale manier te presenteren of ze in een aparte opstelling te tonen aan het publiek. In dat opzicht heeft Winckelmann baanbrekend werk geleverd.

De geboorte van een hoofdstad

In Palazzo Braschi in Rome is zopas de tentoonstelling Roma. Nascita di una capitale 1870-1915 begonnen. De expo is één van de evenementen die worden georganiseerd om de 150ste verjaardag van Rome als hoofdstad van Italië te vieren.

Een bezoek is onmisbaar voor wie interesse heeft in de wat meer recente geschiedenis van Rome en Italië. De tentoonstelling is te bezoeken tot 26 september.

De tentoonstelling legt de nadruk op de grote gebeurtenissen die mee de geschiedenis van de nieuwe hoofdstad hebben bepaald vanaf 1870 tot aan de Eerste Wereldoorlog.

In die woelige periode onderging Rome als nieuwe hoofdstad ingrijpende veranderingen in haar straten, pleinen en villa’s. Een aanzienlijk deel van de infrastructuur zoals we die vandaag kennen werd toen vastgelegd en uitgebouwd, al zou Mussolini twintig jaar later ook nog even flink tekeergaan in de stad.

De tentoonstelling eindigt niet alleen met een oorlog, ze begint ook met een gevecht. Aan de pauselijke staat was op 20 september 1870 een einde gekomen na de verovering door de Bersaglieri onder bevel van generaal Raffaele Cadorna. De Italiaanse troepen sloegen een bres in Aureliaanse Muur nabij Porta Pia en de rest is geschiedenis.

De tentoonstelling smelt het verhaal samen van een aantal belangrijke historische gebeurtenissen, de stedelijke transformaties en de nieuwe architectuur die toen in Rome opdook, samen met de de sociaal-culturele veranderingen die net vóór en na de eeuwwisseling plaatsvonden.

De expo presenteert meer dan 600 werken, een indrukwekkende hoeveelheid. Het tentoongestelde materiaal bestaat uit schilderijen, sculpturen, affiches, tekeningen, grafisch werk, films, foto’s, handschriften en documenten, afkomstig uit openbare en privécollecties en archieven.

Dat zorgt voor een enorm gevarieerde expo, gaande van beelden uit originele films die Rome tonen in de overgang tussen de negentiende en de twintigste eeuw, tot reclamemateriaal en de schitterende documentaire reportagefoto’s die tussen 1888 en 1903 werden gemaakt door graaf Giuseppe Primoli.

De bezoeker maakt ook kennis met de toch wel fascinerende tijd die Rome toen doormaakte. Met onder meer multimedia, videobeelden en citaten van Italiaanse en buitenlandse schrijvers, probeert men de vele aspecten te illustreren waarmee de Romeinen in die periode te maken kregen terwijl ze hun stad zagen veranderen en groeien.

Daarbij worden zowat alle mogelijke aspecten belicht, van politiek, kunst, handel, de ontluikende industrieën, het beginnende toerisme (iedereen wilde die nieuwe hoofdstad weleens zien), tot sport, het sociale leven, nieuwe politieke bewegingen, enz.

Langzaam veranderde Rome in een moderne stad en dat had ze voor een aanzienlijk deel te danken aan haar nieuwe status als hoofdstad van het jonge Italië.

Het grote befaamde schilderij Breccia di Porta Pia van Michele Cammarano (foto onder) is het kunstwerk dat alleen al om zijn symbolische waarde de eer krijgt om de tentoonstellingsroute in Palazzo Braschi te openen.

Wat er allemaal op deze expo te zien is, blijft teveel om op te noemen. Er zijn talrijke schilderijen, sculpturen en foto’s die te maken hebben met de hoofdrolspelers uit de betrokken periode, waaronder Cavour, Garibaldi, Mazzini, Vittorio Emanuele, om er slechts enkele te vermelden.

Maar evenzeer zijn er schilderijen en documenten te zien van talrijke belangrijke gebeurtenissen in het toen nog piepjonge Italië, zoals de historische volksraadpleging (plebiscito) uit 1870.

Op de trap naar de Santa Maria in Aracoeli.

Een keerzijde van het toenmalige Rome was de ongemakkelijke relatie die de nieuwe stad had met de dramatische armoede in sommige stadsdelen, waar zelfs regelmatig ziektes zoals malaria uitbraken.

Een treffende illustratie hiervan is het grote schilderij van Federico Zandomeneghi. Hij schildert de armen op de trappen van de San Gregorio al Celio (foto onder). Het is een getuigenis van de armoede en het lijden van een aanzienlijk deel van de toenmalige bevolking.

Ook boeiend: een belangrijke deel van de tentoonstelling is gewijd aan het illustreren van de nauwe band tussen Rome en de Tiber. De rivier, een levensader die onmisbaar is voor de handel, wordt door de inwoners van toen ook voortdurend als een grote bedreiging ervaren.

De Tiber lag immers voortdurend op de loer om met zeer frequente en verwoestende overstromingen toe te slaan in Rome.

De tentoongestelde werken, met onder meer een model van de oude haven van Ripetta, schilderijen, foto’s en plattegronden, getuigen van de ambivalentie en het naast elkaar bestaan van beide aspecten.

De stedelijke transformaties van Rome worden dan weer getoond met behulp van maquettes van architecturale projecten en decoratieve schetsen van de belangrijkste gebouwen die in die periode werden gerealiseerd.

Rome beschikt over een rijk archief met documentatie over de aanleg van grote stedelijke slagaders zoals de Via Nazionale en de Corso Vittorio Emanuele en over de afbraakwerken die daarmee gepaard gingen.

Het is ook de tijd dat in Rome enkele karakteristieke gebouwen werden opgetrokken, zoals het Palazzo del Parlamento, het Palazzo di Giustizi en het Vittoriano. Ze bepalen vandaag nog altijd mee het stadsbeeld.

De expo roept ook de sfeer en de koortsachtige activiteit op die toen op talrijke bouwplaatsen in de stad heerste. Er werd afgebroken, opgebouwd, gewijzigd, … In al de voorgaande eeuwen is het stadsbeeld van Rome wellicht nooit zo snel veranderd.

Er ontstonden nieuwe wijken. In het getto werd een nieuwe synagoge gebouwd. Op de tentoonstelling zie je het houten model en de voorbereidende schetsen van dat gebouw.

Dat vermelden we even omdat in het Joods Museum aan de synagoge dit najaar eveneens een tentoonstelling zal worden geopend die het leven in Rome in de periode 1848-1871 zal belichten.

Voorts bevat de tentoonstelling in Palazzo Braschi talrijke affiches, oude reclames, en andere mooie tijdsdocumenten die vaak een nostalgische sfeer oproepen.

De tentoonstelling eindigt met een zaal die gewijd is aan het uitbreken van de oorlog die, met zijn enorme politieke en sociale omwentelingen, een cruciaal keerpunt zal betekenen in de geschiedenis van de twintigste eeuw.

De expo eindigt met enkele schilderijen van Giacomo Balla (1871-1958).

De verzorgde catalogus wordt uitgegeven door De Luca Editori d’Arte en presenteert talrijke bijdragen van (kunst)historici, archeologen en architecten. Het boek kost 40 euro en werd samengesteld door Federica Pirani, Gloria Raimondi en Flavia Pesci.

Roma. Nascita di una capitale 1870-1915
Tot 26 september 2021
Museo di Roma – Palazzo Braschi
Piazza di San Pantaleo 10, Rome
Online tickets kan je hier boeken

Standbeeld van Livia Drusilla verschijnt plots op de Via dei Fori Imperiali

Wandelaars in Rome keken deze week vreemd op toen er tussen de vertrouwde beelden van de Romeinse keizers langs de Via dei Fori Imperali opeens een nieuw standbeeld bleek te staan.

Het opschrift op het voetstuk maakte duidelijk dat het ging om een beeld van Livia Drusilla, de vrouw van keizer Augustus en aldus de eerste keizerin van Rome.

Het nieuwe standbeeld wekte heel wat verbazing en in het stadhuis moesten zelfs telefoontjes worden beantwoord van mensen die meer wilden weten. Het aanwakkeren van die nieuwsgierigheid was precies de bedoeling.

Het mysterie was immers snel opgelost. Het beeld, geïnspireerd op de afbeelding van Livia als de godin Ceres, maakte deel uit van een grote promotiecampagne voor de nieuwe historische dramaserie Domina. Die ging gisteravond in première.

De prestigieuze epische achtdelige serie werd (volgens de makers) met historische nauwkeurigheid gefilmd in de Cinecittà Studio’s in Rome. Alle buitenopnamen vonden plaats in de omgeving van Rome.

De meeste drama’s die zich afspelen in de Romeinse oudheid gaan over mannelijke soldaten, keizers en generaals. De dramaserie Domina van Sky Atlantic portretteert een episode uit het oude Rome vanuit het perspectief van de belangrijkste vrouwen uit die tijd.

Het filmverhaal van Domina vertelt en volgt de duizelingwekkende opkomst van Livia Drusilla, een naïef jong meisje. Haar wereld is ingestort na de moord op Julius Caesar. Uiteindelijk wordt ze echter keizerin van Rome door met Augustus te trouwen.

Livia baant zich door middel van samenzwering, verleiding en moord een weg door een brutale, door mannen gedomineerde samenleving om de machtigste en invloedrijkste keizerin van Rome te worden en de macht voor haar zoon, Tiberius, veilig te stellen.

De serie beschrijft Livia als één van de machtigste vrouwen uit de oudheid, die een invloedrijke rol speelde bij de vormgeving van het Romeinse rijk.

Livia was niet alleen de echtgenote van keizer Augustus en de moeder van Tiberius, maar ook de grootmoeder van Caligula, de overgrootmoeder van Claudius en de betovergrootmoeder van Nero. Ze werd vergoddelijkt door Claudius die haar titel van Augusta gaf.

De rol van de jonge Livia wordt vertolkt door Nadia Parkes, vooraleer Kasia Smutniak vanaf de derde aflevering de rol overneemt als volwassen vrouw.

Andere namen zijn Matthew McNulty als Augustus, Isabella Rossellini als de bordeelhoudster Balbina, Liam Cunningham als Livius, Livia’s vader en Ben Batt als Agrippa.

De regie was in handen van Claire McCarthy, David Evans en Debs Paterson. De kostuums werden ontworpen door de Oscarwinnende Gabriella Pescucci (The Age Of Innocence, Once Upon A Time in America).

De eerste aflevering van de serie werd gisteravond om 21 uur uitgezonden op Sky Atlantic. Het betaaltelevisiekanaal Sky is actief in Italië, het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Duitsland en Spanje.

In de Verenigde Staten zou Domina reeds vanaf 6 juni worden uitgezonden op het kabel- en satelliettelevisienetwerk Epix, een dochteronderneming van Metro-Goldwyn-Mayer.

Over uitzendingen in andere landen is nog niets bekend, behalve dat NBC Universal zal instaan voor de latere wereldwijde verdeling.

Livia Drusilla (58 v. Chr. – 29 na Chr.) was de gemalin van de Romeinse keizer Augustus, de dochter van Marcus Livius Drusus Claudianus. Zij was eerst gehuwd met Tiberius Claudius Nero, uit welk huwelijk twee zoons werden geboren, Tiberius (de latere keizer) en Drusus.

Augustus dwong Claudius van Livia te scheiden en nam haar zelf tot vrouw, terwijl zij een kind (Drusus) verwachtte (38 v. Chr.). Dank zij haar intelligentie, schoonheid en heerszucht verkreeg zij grote invloed op Augustus.

Hun huwelijk bleef kinderloos en alle andere kandidaten voor het keizerschap stierven vroegtijdig (wat een kwaadwillige overlevering ten onrechte aan Livia toeschreef), zodat bij de dood van de keizer Livia’s zoon Tiberius, intussen door Augustus geadopteerd (Drusus was gestorven), hem opvolgde.

Ook tijdens Tiberius’ regering trachtte zij invloed uit te oefenen, wat echter leidde tot vervreemding tussen moeder en zoon.

In zijn testament had Augustus haar opgenomen in het geslacht der Julii (gens Julia), terwijl haar ook de Augustustitel was verleend, zodat zij de naam Julia Augusta kreeg.

De trailer van de nieuwe serie Domina kan je hier bekijken.

Karel V en zijn leermeester Adriaan van Utrecht

Digitale lezing door
S.P.Q.R.-clublid
dr. Michiel Verweij

Michiel Verweij kent u intussen allemaal als de auteur van onze reeksen Avonturen met opschriften en Manuscript Mysteries. Wellicht ken je hem ook als de curator van de tentoonstelling Ovidius in Metamorfose twee jaar geleden of als auteur van diverse boeken.

Nu werd hij door het Museum Hof van Busleyden in Mechelen gevraagd om op donderdag 27 mei om 20 uur een lezing te verzorgen met als onderwerp ‘Karel V en zijn leermeester Adriaan van Utrecht’. Deze laatste is beter bekend als Adrianus VI, de eerste paus uit de Nederlanden. Je kan de lezing digitaal meevolgen.

De religieuze en intellectuele vorming van de kleine Karel V lag in handen van de Leuvense theoloog Adrianus van Utrecht. Omdat over de inhoud en methode van deze lessen weinig bekend is, vertrekt deze lezing van de kennis van beide protagonisten om er een beeld van te schetsen.

De verhouding tussen de latere keizer en zijn leermeester zou trouwens in meer dan één betekenis van belang worden voor de wereldgeschiedenis.

Adrianus Florensz van Utrecht (1459-1523) was aan de Leuvense universiteit de ongekroonde koning van de theologen. Integer probeerde hij het morele niveau van de Leuvense geestelijkheid op te krikken.

In 1506 nodigde Margareta van Oostenrijk hem uit haar raadsheer te worden. Vanaf 1507 vertrouwde ze hem een deel van de opvoeding van Karel V toe. Adrianus verbleef steeds vaker in Mechelen, tot hij in 1515 naar Spanje werd gestuurd om Karels erfenis veilig te stellen.

Hij bleef in Spanje als plaatsvervanger van de jeugdige koning en werd tegelijk bisschop, groot-inquisiteur en kardinaal. Op 9 januari 1522 werd hij tot paus Adrianus VI gekozen.

Gedurende zijn korte pontificaat probeerde hij als eerste een antwoord te geven op de hervorming van Maarten Luther. Hij stierf op 14 september 1523.

Op de gevel van de Santa Maria dell’Anima in Rome, waar hij werd begraven, prijkt naast het wapen van Adrianus VI ook dat van de Duitse keizer.

Dr. Michiel Verweij, classicus, medievist en neolatinist, is adjunct-conservator op de afdeling Oude en kostbare drukken van de Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel. Hij is tevens medewerker van de Onderzoekseenheid Latijnse literatuur van de KU Leuven.

In 2009-2010 was hij curator van de herdenkingstentoonstelling over paus Adrianus VI in Leuven en Utrecht. Naast de catalogus publiceerde hij ook een biografie van deze paus.

PRAKTISCH

• Karel V en zijn leermeester Adriaan van Utrecht
• Tickets voor deze lezing kosten 3 euro en zijn hier online te bestellen.
• De ticketverkoop eindigt op 27 mei om 14 uur.
• Het aantal deelnemers is beperkt tot 100.
• De lezing begint dezelfde dag om 20 uur.

Premier Mario Draghi weigert loon

Mario Draghi, de huidige premier van Italië, werkt gratis. Dat valt af te leiden uit documenten die in het kader van de transparantiewetgeving op de website van Palazzo Chigi (de zetel van de Italiaanse regering) werden gepubliceerd.

Draghi heeft verklaard geen vergoeding te (willen) ontvangen gedurende zijn hele ambtsperiode als premier. De voormalige voorzitter van de Europese Centrale Bank maakt daarmee een mooi gebaar naar zijn landgenoten en vergroot daarmee ongetwijfeld zijn populariteit.

De premier zal echter niet meteen van honger omkomen. Vorig jaar (boekjaar 2019) bedroeg het inkomen van Draghi  581.665 euro.

Uit de vermogensaangifte van de premier blijkt dat hij tevens eigenaar (of mede-eigenaar) is van tien gebouwen, waarvan eentje in Londen en ook zes percelen grond bezit. De premier heeft volgens het document geen auto’s, boten of vliegtuigen in eigendom.

De vorige premier, Giuseppe Conte, liet op eigen verzoek eveneens een vijfde van zijn loon vallen. Hij ontving een vergoeding van 91.837 euro, dat is 80 procent van het voorziene bedrag van 114.796,68 euro.

Ook voormalig Europees commissaris Mario Monti, die tussen 2011 en 2013 als premier de Italianen flink liet besparen, deed afstand van zijn inkomen als regeringsleider.

Het belastbare inkomen van Draghi bedraagt ongeveer de helft van het door Conte aangegeven inkomen bij zijn aankomst in Palazzo Chigi in 2018, dat toen werd vastgesteld op bijna 1,2 miljoen euro. Giuseppe Conte werkte vóór zijn premierschap als advocaat.

Het absolute record inzake vermogen en inkomsten staat echter op naam van voormalig premier Silvio Berlusconi, de mediamagnaat en leider van het centrumrechtse Forza Italia. In 2006 meldde de toenmalige leider van de Popolo della Libertà (PdL) een inkomen van meer dan 139 miljoen euro.

Nieuwe archeologische site op de Aventijn geopend

Clubleden van S.P.Q.R. wisten dit als allereerste en we vernemen dat de snelsten onder hen ook al een toegangsticket voor deze nieuwe site konden bemachtigen. Nieuwe boekingen zullen alvast de komende twee maanden niet meer lukken wegens voorlopig volzet.

Ongeveer twintig jaar na de opening van het Mithras-heiligdom onder de Santa Prisca in Rome (Mitreo di Santa Prisca), werd op 7 mei op de Aventijnse heuvel een nieuwe archeologische bezienswaardigheid ingehuldigd.

De Scatola Archeologica all’Aventino laat de bezoeker een reis doorheen negen eeuwen Romeinse geschiedenis maken. In Rome is het tevens de eerste museumsite die zich in een wooncomplex bevindt.

Voor de Scatola Archeologica (de Archelogische Doos) werd een speciale multimediavoorstelling samengesteld door Piero Angelo en Paco Lanciano, die in Rome al eerder soortgelijke projecten realiseerden. Met videomapping en projecties vertellen ze de geschiedenis van deze bijzondere plek.

Wie al een hele tijd niet meer in Rome was, zal het voorbije jaar zonder enige twijfel al een behoorlijk lang lijstje met nieuwe bezienswaardigheden hebben samengesteld. Daar komt er nu alweer eentje bij.

In de ‘archeologische doos’ van de Aventijn kunnen bezoekers vanaf volgende week kennismaken met de restanten van een Romeine villa of domus die bijna 2000 jaar lang verborgen bleef en in 2014 per toeval werd ontdekt onder de Domus Aventino, een driedelig wooncomplex dat toen werd gebouwd en dat in totaal 180 luxe appartementen omvat.

Het unieke project, dat architectuur, archeologie en technologie combineert, had vorig jaar in november al de eerste bezoekers moeten ontvangen, maar ook toen was het virus een spelbreker.

BNP Paribas Real Estate, de eigenaar van het oorspronkelijke complex dat dateerde uit de jaren ’50 van de vorige eeuw, had geen vermoeden van de gevolgen toen werd beslist om het oude woonblok en een aanpalend gebouw te transformeren in een nieuw woonproject met in totaal 180 luxueuze appartementen.

In één moeite door zouden ook de funderingen wat dieper worden uitgegraven, zodat ze er een anti-seismisch systeem konden installeren dat het nieuwe gebouw zou beschermen bij eventuele toekomstige aardbevingen.

Het woonproject kreeg de naam Domus Aventino en vooraleer je begint te dromen: de verkoopprijzen starten vanaf 1,85 miljoen euro voor een appartement van 171 m². Daar komen nog taksen, extra kosten en de prijs van de inrichting bij.

In Rome moeten bouwbedrijven en projectontwikkelaars altijd rekening houden met onverwachte vondsten, maar wat de archeologen hier aantroffen was echter buitengewoon. Uit het eerste onderzoek van de gevonden resten en mozaïeken bleek al gauw dat het om een zeer belangrijke ontdekking ging.

De villa en de onderliggende bouwlagen bleken een periode te overbruggen van de achtste eeuw vóór Christus tot de derde eeuw na Christus.

De opeenvolgende bouwlagen, te beginnen met de eerste bescheiden restanten in tufsteen, gevolgd door diverse verbouwingen in de Republikeinse tijd en eindigend met een weelderige residentie in de keizertijd, sloegen de archeologen met verstomming.

Zelden waren de opeenvolgende woonperiodes zo goed te zien als hier, onder het appartementencomplex op de Aventijnse heuvel.

Er werd  3 miljoen euro uitgetrokken, een behoorlijk grote som, voor uitgebreide opgravingen die vier jaar duurden. Hoewel die daar niet toe verplicht was, werd dat bedrag betaald door de eigenaar, BNP Paribas Real Estate.

De ontdekking bleek bovendien zo mooi en waardevol dat in samenspraak met de eigenaar werd beslist de site te behouden en in te richten als publieke archeologische site. Het initiatief wordt geprezen als een deugdzaam voorbeeld van publieke en private samenwerking.

Zonder die financiering had men na het bestuderen van de site de ontdekking weer met aarde overdekt. Ze zou dan voor altijd aan het oog onttrokken geweest zijn. Nu beschikken de bewoners van het wooncomplex over een eigen ondergronds privémuseum, wat uniek is in Rome.

Wie de site bezoekt komt eigenlijk terecht in een simulatie van de archeologische opgraving, waarbij de vondsten worden gepresenteerd zoals ze zijn ontdekt. De ‘archeologische doos’ kan worden gezien als een soort architecturale container waarin de oorspronkelijke muur- en vloerconstructies zijn verplaatst en opnieuw gepositioneerd, naast de verschillende bouwlagen die tijdens de opgravingen werden ontdekt.

De suggestieve multimediabeelden van Paco Lanciano en de verhalende stem van Piero Angela begeleiden de bezoekers op deze spannende reis naar het verleden.

Het bezoek aan de domus krijgt inderdaad een meerwaarde dankzij de historische vertelling door de wetenschappelijke presentatoren Piero Angela en Paco Lanciano.

Hun verhaal wordt geïllustreerd met allerlei multimediasnufjes, virtuele reconstructies, video-mapping, 3D-beelden, videoprojecties en geluiden. De villa uit de oudheid verrijst daardoor als het ware opnieuw in al zijn glorie.

Het duo Angela-Lanciano krijgt stilaan een legendarische status in Rome. De avondlijke multimediashows (Viaggio nei Fori) die nu al enkele jaren plaatsvinden op het Forum van Augustus zijn van hun hand, maar eerder waren ze ook verantwoordelijk voor de projecties in het Domus Romane onder Palazzo Valentini.

Ook Welcome to Rome, de multimedia-tijdreis voor toeristen die vier jaar geleden werd geopend, is een ontwerp van de twee digitale tovenaars, net als de gratis avondlijke lichtshows aan de tempel van Hadrianus op Piazza di Pietra.

De eerste kennismaking met de site is behoorlijk opwindend. Zodra je de drempel oversteekt zie je de eerste sporen van bewoning uit de zesde en de vijfde eeuw v. Chr., toen de onherbergzame Aventijnse heuvel nog volledig onbewoond was.

Tussen de zesde en de derde eeuw v. Chr. werd een muur in tufsteenblokken gebouwd, die samen met een uitkijktoren wellicht deel uitmaakte van een vesting, waarvan de monumentale overblijfselen vandaag nog steeds zichtbaar zijn op Piazza Albania en in de Via di Sant’Anselmo.

Het was een periode dat het jonge Rome voortdurend beducht was voor vijandelijke indringers. Een tweede muur is van recentere datum.

Opmerkelijk is dat in de villa zes op elkaar liggende niveaus aan het licht zijn gebracht. Ze getuigen van de renovaties die hier gedurende twee eeuwen hebben plaatsgevonden. Op ieder niveau werden mozaïeken aangetroffen, waarvan sommige erg kleurrijk zijn.

Ze overspannen een periode van bijna tweehonderd jaar, waarin vermoedelijk verschillende families de villa hebben bewoond. Elk gezin richtte de woning in volgens eigen smaak, waardoor de mozaïeken erg in stijl verschillen.

Het is ook duidelijk dat sommige bewoners sommige kostbare bouwmaterialen en tegels recupereerden om er zelf iets nieuws mee te creëren. Renovatie en vernieuwbouw, ook toen al. Archeologen prijzen de vele ongebruikelijke ontwerpen die de mozaïeken tonen en die nooit eerder werden gezien in de geschiedenis van Rome.

Een andere buitengewone ontdekking is een wandafscheiding met beschilderde decoratie, gemaakt met een bouwtechniek die in Rome zelden wordt aangetroffen. Bijzonder is het mozaïekfragment met inscriptie, daterend uit de jaren van de regering van keizer Trajanus (98-117 na Chr.). De inscriptie duidt het semi-openbare gebruik van de omgeving aan.

In de Romeinse oudheid waren vooral de vrouwen verantwoordelijk voor de inrichting van hun woning, en zij bepaalden dan ook de ontwerpen van de mozaïekleggers.

Men kan zich gemakkelijk voorstellen dat de vrouwen uit de rijke elite van die tijd met elkaar wedijverden om in hun luxueuze huizen uit te pakken met de nieuwste trends.

Het oudste mozaïek, eind eerste eeuw v. Chr., bestaat uit een tafereel in zwart-witte zeshoekige tegels en een witte cementen top bezaaid met zwarte dobbelstenen.

De volgende bouwlagen zijn te situeren in de tweede helft van de eerste eeuw na Chr. en het begin van de tweede eeuw. Daar zijn weer andere mozaïeken zichtbaar.

Uit de periode van Hadrianus (117-138 na Chr.) zijn er mozaïeken in zwarte en witte tegels, met elkaar verweven in contrasterende kleuren om elegante geometrische patronen te bekomen, waaronder de karakteristieke liggende ‘8’, het symbool van oneindigheid.

Maar de mooiste mozaïek, vanwege de levendige polychromie en de verfijning van de realisatie, is ongetwijfeld deze uit het Antonijnse tijdperk (150-175 na Chr.). Het is ook de grootste en werd vervaardigd met ongeveer 300.000 steentjes. In het midden bevindt zich een groene papegaai.

De villa werd verlaten aan het begin van de derde eeuw na Chr. vermoedelijk als gevolg van een verzakking in de ondergrond. Daarvan zijn sporen terug te vinden op de voormelde grote Antonijnse mozaïek.

Dat dit gebied reeds veelvuldig werd bezocht en vermoedelijk ook bewoond, bewijzen een aantal vondsten op deze site die dateren uit de tijd van de officiële stichting van Rome of zelfs nog iets vroeger, in de achtste eeuw v. Chr.

Er zijn veel artefacten en keramiek teruggevonden uit het einde van de derde eeuw v. Chr., waaronder veel voorwerpen uit het dagelijkse Romeinse leven, zoals fragmenten van schalen en amforen, een hamer, keukenlepels, naainaalden en olielampen. Die vondsten worden momenteel nog bestudeerd.

In het midden van de tweede eeuw v. Chr. werd op dezelfde plek een domus in massief metselwerk opgetrokken. Toen werd ook de militaire functie gewijzigd naar louter residentieel.

De domus onderging de daaropvolgende eeuwen verschillende verbouwingen en renovaties en was op zijn hoogtepunt in de tweede eeuw na Chr., zeer luxueus ingericht.

Het is duidelijk dat de eigenaars uit die tijd zeer rijk waren. Zo beschikte de domus zelfs over hydraulische systemen voor de afvoer van water. Verschillende renovaties lijken verband te houden met de instabiliteit van de ondergrond. Die werd destijds doorkruist door uitgegraven gangen van steengroeven voor de winning van tufsteen en puzzolaan als bouwmaterialen.

Omdat ze zoals verteld uit verschillende periodes komen zijn de ontdekte mozaïeken erg verschillend, gaande van zwart-wit tegels met geometrische versieringen tot mozaïeken met plantaardige motieven die uitbundig werden verrijkt met polychrome tegels en exotische dieren en een kantharos of antieke vaas waaruit wijnstokken met bladeren en druiventrossen tevoorschijn komen.

Gezien de rijkdom en de fijne afwerking van de talrijke versieringen in de domus, denken archeologen dat de woning toebehoorde aan een belangrijke en machtige persoon, wellicht een rijke handelaar of iemand die dicht bij de keizerlijke familie stond.

Wie dat kan geweest zijn, is nog niet duidelijk en kan wellicht nooit worden achterhaald. De studie van de vele vondsten levert de komende maanden wellicht nog nieuwe kennis op. Indien ooit een bekende naam uit de oudheid aan de site zou kunnen gekoppeld worden, zou het belang van deze domus nog groter worden.

Simulatiebeeld.

Een bezoek aan de Scatola Archeologica gebeurt onder begeleiding en duurt een uur en is voorlopig enkel mogelijk op de eerste en derde vrijdag van de maand. Omdat de Covid-19-maatregelen nog een hele tijd zullen gelden, mogen voorlopig enkel groepjes van maximum zes personen tegelijk de site bezoeken.

De rondleiding en de voorstelling is standaard in het Italiaans, maar als de mensen uit het groepje van zes dezelfde taal spreken, is het mogelijk het bezoek te organiseren in het Engels, Duits, Spaans, Frans, Russisch, Chinees of Japans.

Tickets kosten 11 euro voor volwassenen, 8 euro voor bezoekers van 12 tot 17 jaar en voor EU-burgers van 18 tot 25 jaar. De toegang is gratis voor kinderen jonger dan 12 jaar en mindervaliden met een begeleider.

Het boeken en kopen van tickets gebeurt uitsluitend online via deze website.

Hier kan je een promotiefilmpje bekijken met een impressie van het nieuwe archeologische museum.

Scatola Archeologica all’Aventino
Piazza Albania 37 B
www.scatolaarcheologica.it

3D-printer kopieert David van Michelangelo voor Italiaans paviljoen op Wereldexpo in Dubai

In Dubai (Verenigde Arabische Emiraten, VAE) vond de onthulling plaats van een kopie van David van Michelangelo.

Het perfecte duplicaat van het kunstwerk werd gemaakt met een 3D-printer en krijgt een plaats in het Italiaanse paviljoen tijdens de komende Wereldtentoonstelling in Dubai. Expo 2020 vindt plaats van 1 oktober 2021 tot 31 maart 2022.

Het is de meest nauwkeurige en verfijnde replica van het meesterwerk die ooit werd gemaakt. De realisatie van de geprinte sculptuur gebeurde zowel door kunstenaars als technici die er maanden aan gewerkt hebben.

Alleen al het scannen van het originele marmeren beeld in Firenze was een proces dat 40 uur heeft geduurd.

Het resultaat was een vrijwel perfect driedimensionaal digitaal model met de ongelooflijke resolutie van 146.000 punten of dots per inch (dpi). Dat beeld werd vervolgens geprint door een van de grootste 3D-printers ter wereld. Nadien volgde nog een urenlange afwerking met de hand.

Het beeld werd onthuld in aanwezigheid van minister van Buitenlandse Zaken Luigi DI Maio tijdens een ceremonie ter gelegenheid van de voltooiing van de buitenkant van het Italiaanse paviljoen. Dat bestaat uit drie overhellende scheepsrompen die de driekleurenvlag van het land symboliseren.

Foto: Ministero della Cultura.

Bij de vorige Wereldtentoonstelling was in Italië zelf gastland. Expo 2015 vond toen plaats in Milaan.

Een Wereldexpo is een feest van menselijke creativiteit, innovatie en vindingrijkheid. Ieder land toont er het beste van zichzelf in zowat alle sectoren, gaande van kunst en technologie, tot cultuur en gastronomie.

Expo 2020 in Dubai had vorig jaar al moeten plaatsvinden, maar werd door de uitbraak van het Covid-19-virus met een jaar uitgesteld. Meer dan twee derde van de deelnemende landen stemde ermee in om het grootste evenement ooit in de Arabische wereld op te schuiven naar 2021.

Het zes maanden durende mega-evenement zal nu plaatsvinden van 1 oktober 2021 tot 31 maart 2022. Expo 2020 Dubai behoudt om praktische redenen ook zijn naam.

Het is de eerste wereldtentoonstelling die wordt gehouden in het Midden-Oosten.

Expo 2020 verwelkomt 192 landen, een heleboel bedrijven, multilaterale organisaties en onderwijsinstellingen.

De beroemde bomen van Rome

Gisteren kon je lezen over het gevaar dat de mooie parasoldennen in de Romeinse regio bedreigt en wat men ertegen wil doen. Omdat we hier behoorlijk wat reacties op kregen en er ook vragen werden gesteld over de bomen zelf, vandaag een tweede bijdrage over de fraaie pini van Rome.

De unieke iconische skyline van Rome, bezaaid met talrijke basiliekkoepels en beroemde monumenten, zou vandaag niet volledig zijn zonder de vele steenpijnbomen in het landschap. Ze staan ook bekend als parasoldennen, pignolia-nootdennen of onder hun botanische naam Pinus pinea. Ze kunnen tot ongeveer 30 m hoog worden.

De steenpijnbomen (of tenminste hun verre voorouders) werden eeuwen geleden door Griekse immigranten naar Italië gebracht. De karakteristieke parasoldennen maken tegenwoordig deel uit van het algemene stadsbeeld van Rome, van het centrum tot aan de kust.

De iconische pijnbomen zijn in Rome talrijk aanwezig langs wegen, in parken en in villatuinen, maar zijn ook terug te vinden op vele andere plekken in de stad. Dat is echter niet altijd zo geweest.

Honderd jaar geleden bijvoorbeeld, bevonden zich langs de Via Appia Antica amper pijnbomen. Vandaag kunnen we ons de beroemde Romeinse weg zonder de fraaie en weelderig groene parasoldennen bijna niet meer voorstellen.

Door hun pure en sierlijke uiterlijk zijn de bomen bijzonder decoratief. De Romeinse steenpijnbomen leveren in de warme zomermaanden heerlijke schaduwplekken, hebben het binnenland eeuwenlang beschermd tegen de zoute zeewind en de verdere erosie van de kustlijn en de kliffen beperkt.

De bomen horen thuis in de mediterraanse regio, maar zijn ook te vinden in delen van Noord-Afrika, de Canarische Eilanden en Zuid-Afrika.

Ze werden duizenden jaren geleden in deze regio’s, ver buiten hun verspreidingsgebied, gekweekt en zijn vrijwel niet te onderscheiden van de ‘echte’ inheemse dennen.

De soort levert al minstens zesduizend jaar eetbare pijnboompitten, die in het mediterraanse gebied eeuwenlang werden verhandeld en gegeten. Ook de Romeinse legionairs gebruikten in de oudheid regelmatig pijnboompitten als voedingsbron.

De pitten zijn nog steeds terug te vinden in de Romeinse en Italiaanse keuken. Ze worden rauw of geroosterd gegeten en zijn ook één van de ingrediënten van pesto.

In de fascistische tijd zagen de autoriteiten de parasoldennen als een symbool van ‘Italianità’. Op Kerstmis 1937 plantte Mussolini een pijnboom op Piazza Venezia, de eerste in een rij van tweeduizend bomen die zich uitstrekte van het Forum Romanum tot wat nu de zuidelijke buitenwijk van de EUR is.

In dit laatste gebied had in 1942 de Esposizione Universale di Roma of Wereldtentoonstelling moeten plaatsvinden, maar dat feestje ging omwille van de Tweede Wereldoorlog niet door.

De bomen van Mussolini zouden uiteindelijk zowat de hele Via Imperiale (vandaag de Via Cristoforo Colombo) tot aan Ostia, bij de zee, afbakenen.

Maar in de jaren ’30 ging had men er nog geen besef van dat de natuurlijke levensduur van de dennen, die theoretisch en in het allerbeste geval 150 tot 180 jaar bedraagt, in een stedelijke omgeving minstens zou gehalveerd worden.

In Rome betekent dat concreet dat de bomen die werden geplant in de tijd van Mussolini, vandaag hoe dan ook stilaan hun levenseinde naderen.

De invasieve insecten waardoor de bomen nu worden bedreigd, versnellen echter dat proces. In de oude en al wat zwakkere bomen vinden ze een gemakkelijke prooi.

Dat is de jongste tijd ook goed merkbaar doordat steeds vaker bomen omvallen en daarbij niet zelden flink wat schade aan huizen of auto’s veroorzaken. Bij de minste windvlaag moet de brandweer wel ergens omgevallen parasoldennen komen verwijderen. De bomen zijn ofwel verzwakt door de parasiet of gewoon oud.

Andere omgevingsfactoren bespoedigen het verval van de dennen nog meer. Onregelmatige temperaturen hinderen het natuurlijke herstel van de bomen en stimuleren de levensomstandigheden van de invasieve insecten.

Zoals dat in de natuur gaat, past de vegetatie in Rome zich intussen reeds aan. De Pinus pinea wordt hier en daar al verdrongen door de Juniperus thurifera en Quercus ilex, twee soorten die iets beter bestand zijn tegen de boomsap zuigende insecten.

Volgens de filosoof en historicus Plutarchus (omstreeks 46 tot minstens 120 na Chr.) was de pijnboom eerst heilig voor de vruchtbaarheidsgodin Cybele en daarna voor Neptunus.

De boom is indirect ook verantwoordelijk voor de typische harssmaak in retsina, de Griekse wijn die we vandaag nog altijd kennen. Tweeduizend jaar geleden bewaarden de Grieken hun wijn in amforen die verzegeld werden met hars van pijnbomen en later van de aleppoden.

Daardoor kreeg hun wijn na enige bewaartijd op natuurlijke wijze (en oorspronkelijk onbedoeld) een harssmaak.

In de eerste eeuw v. Chr. begonnen de Romeinen, die niet over hars van de aleppoden beschikten, hun wijn in vaten te bewaren, waardoor de noodzaak om hars te gebruiken verdween. In het Oost-Romeinse Rijk bleef men echter nog wel amforen met hars gebruiken.

Plinius de Oudere schreef in zijn Naturalis historia dat hars uit de bergen beter geschikt was om amforen te verzegelen. Maar Lucius Iunius Moderatus Columella noteerde in De re rustica, dat hars de smaak van goede wijn bederft.

De diplomaat en historicus Liutprand van Cremona klaagde in zijn Relatio de legatione Constantinopolitana ad Nicephorum Phocam , dat hij aan het hof van de Byzantijnse keizer Nikephoros II Phokas ondrinkbare wijn met hars had gekregen.

Het moet zijn dat de voorliefde voor harssmaak bij de Grieken is blijven hangen, want tegenwoordig wordt, om toch de oude vertrouwde smaak in de wijn te hebben, kunstmatig hars aan witte wijn toegevoegd.

Die is afkomstig van zowel de aleppoden, de Turkse den, de sandarak als de mastiekboom. Gewoonlijk gaat het om een dosis van ongeveer 1 procent, maar de harssmaak in de Griekse retsina kan zeer sterk variëren per merk.

De steenpijnbomen werden in Rome ook gebruikt voor het bouwen van meubels en schepen, waarbij op een bepaald ogenblik het woord ‘pinea’ zoveel betekende als ‘schip’.

In de oudheid hadden de heuvels van Rome elk hun eigen heilige bos dat werd beschermd door een priester. Wie daar zomaar een boom kapte, riskeerde de doodstraf. Met het geleidelijke stilvallen van de aquaducten na de val van het Romeinse Rijk, droogden de beroemde horti en groene oases van Rome echter letterlijk uit.

Groen bleef tot zelfs in de achttiende eeuw eerder schaars in Rome. In die periode klaagden de Grand tour-reizigers regelmatig over de stoffige straten van de stad, de boomloze wegen en het gebrek aan groene boulevards. Dat is vandaag helemaal anders.

De meest karakteristieke bomen die we vandaag in Rome aantreffen zijn bijna allemaal van elders afkomstig. Palmbomen zouden in Rome terechtgekomen zijn dankzij de voorliefde van Julius Caesar (100-44 v. Chr.) voor dadels. Samen met de terugkeer van de legioenen van keizer Titus (79-81) uit Judea zouden massaal palmbomen naar Italië worden gebracht.

De cipres heeft altijd een centrale rol gespeeld in het ontwerp van de belangrijkste tuinen, maar de boom werd in verband gebracht met de dood omdat hij bij crematies werd gebruikt. De sterke geur moest de stank van de lijken inperken. Cipressen werden ook gebruikt om de standbeelden van Pluto, de Romeinse god van de onderwereld te versieren.

Volgens sommigen bevindt zich in het vroegere klooster dat gedeeltelijk werd gebouwd op de Thermen van Diocletianus (sinds de ontruiming van het klooster in 1889 werd dit het Museo Nazionale Romano ) een cipres die door Michelangelo persoonlijk zou geplant zijn.

Dat is natuurlijk een zeer twijfelachtig verhaal. Het zou een straffe boom zijn als die pakweg 450 jaar zou overbrugd hebben…

In de periode 1923-1924 schreef de Italiaanse componist Ottorino Respighi het symfonische gedicht Pini di Roma, met vier delen voor orkest, waarin hij de befaamde bomen van Rome muzikaal in de kijker plaatste.

In I pini di Villa Borghese spelen kinderen rond de bomen en horen we hen dansen, spelen en springen, wat Respighi ten gehore brengt met zeer snelle afwisselingen tussen koper- en houtblazers.

De Pini presso una catacomba is dan weer een serene en nogal sombere scène die zich opbouwt tot een hymne die men moet interpreteren alsof ze uit de catacomben komt.

Bij I pini dei Gianicolo wordt de nachtelijke sfeer op de Janiculum-heuvel opgeroepen. Die wordt weergegeven met behulp van een soloklarinet. Er zingt zelfs een nachtegaal.

In het vierde deel ten slotte, I pini della Via Appia, beschrijft Ottorino Respighi de Romeinse legioenen die ’s ochtends langs de Via Appia de stad uit marcheren. Het gehalte aan trompetfanfares is hoog en de sfeer die geschapen doet soms denken aan klassieke films zoals Spartacus en Ben-Hur.

Vaccinaties en lieveheersbeestjes moeten iconische parasoldennen in Rome redden

In september vorig jaar schreven we hoe in Rome ongeveer 50.000 parasoldennen of of steenpijnbomen worden bedreigd door een invasief insect. Behalve enkele experimenten en vooral het voeren van veel discussies is er ondertussen weinig gebeurd om de fraaie bomen te redden.

Nicola Zingaretti, de president van de regio Lazio, maakte recent een half miljoen euro vrij om de dodelijke boomparasiet te bestrijden. De stad Rome heeft 350.000 euro beschikbaar.

Deze maand is een nieuwe, grootschalige behandeling van de bomen begonnen. Speciale vaccinaties, maar ook lieveheersbeestjes brengen misschien de redding. Milieuverenigingen hopen dat de ingrepen niet te laat komen.

Waarom het zolang heeft geduurd vooraleer de overheid in actie komt is niet duidelijk. Zingaretti spreekt nu plots van een noodgeval en zegt dat onmiddellijke actie nodig is. Een jaar geleden was de situatie echter al even dringend. Er is veel tijd verloren, vinden ook de milieuverenigingen.

Zingaretti stelt dat de regio in 2019 al een programma klaar had om in samenwerking met de stad Rome de tienduizenden bedreigde bomen te redden. Maar door de Covid-19-pandemie werd dat plan helaas nooit uitgevoerd, verontschuldigde Zingaretti zich.

Los van de pogingen om de bestaande bomen te redden, wijst Zingaretti ook op de noodzaak om een strategie uit te werken op langere termijn. De bedoeling is om de komende jaren massaal nieuwe bomen te planten in de hele regio.

Het verwoestende insect wordt al een vijftal jaren gesignaleerd in de regio Lazio. De parasiet komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika, werd opgemerkt in de Caraïben en dook dan in het najaar van 2014 voor het eerst op in de regio Campania. Een jaar later begon het insect zijn opmars naar andere Italiaanse regio’s.

De parasiet voedt zich met het sap van de bomen en verspreidt uitwerpselen, een soort kleverige honingdauw, waarop vervolgens een schimmel begint te woekeren die de takken en bladeren systematisch bedekt met een zwarte patina.

Dit leidt bij de boom tot extreem naaldverlies, waardoor de prachtige groene kruinen van de bomen uiteindelijk verdwijnen. Bij aantasting vecht een gezonde pijnboom terug door nieuwe naalden te genereren, maar als dat proces blijft duren verzwakt de boom en raakt hij nog meer blootgesteld aan de parasiet.

Het is een vicieuze cirkel die de uitgeputte boom zonder behandeling onherroepelijk doet bezwijken. De parasiet kan op die manier een gezonde boom binnen de twee jaar doen afsterven. De zieke boom valt uiteindelijk gewoon om doordat ook de wortels verzwakken.

Een aangetaste boom is gemakkelijk herkenbaar doordat zich onderaan een ongewone hoeveelheid dennennaalden bevindt. Die zijn vaak bedekt met een kleverige substantie.

Omdat het een niet-inheemse soort is, heeft het ongedierte geen natuurlijke vijanden in Italië, wat betekent dat de insecten zich ongeremd kunnen vermenigvuldigen en zich zonder enige beperking door de natuur kunnen verspreiden.

Dat de overheid nu toch wakker schiet is te danken aan de Italiaanse organisatie Italia Nostra, die verenigingen, buurtcomités en burgers groepeert. Die stuurde recent een open brief aan president Sergio Mattarella waarin ze een wanhopige oproep deden om de iconische pijnbomen te redden.

Het argument van de vereniging was duidelijk: net zoals onze gebouwen en monumenten uit de oudheid behoren deze bomen tot het historische, artistieke en ecologische erfgoed van Italië. De alarmkreet had effect en Mattarella spoorde de regionale overheid aan om actie te ondernemen.

Terwijl de Romeinen spuitjes krijgen tegen het Covid-19-virus, zullen ook de pijnbomen van Rome nu injecties in de stam krijgen met speciale ingrediënten die de parasiet bestrijden.

Milieuactivisten begrijpen niet waarom zolang werd getalmd. De viruscrisis is geen excuus vinden ze. Een jaar geleden was de parasiet nog niet algemeen verspreid, vandaag zit het insect overal, van de bomen op de keizerlijke fora tot in de buitenwijken van de stad, klinkt het.

Een bijkomend probleem is dat de stadskas van Rome volkomen leeg is. De stad heeft voorlopig slechts 350.000 euro beschikbaar voor de strijd tegen de boomparasiet. Milieugroeperingen zeggen dat dit bedrag samen met het half miljoen van de regionale overheid nu toch al enige hoop biedt, al zal het niet genoeg zijn.

Maar het is geen kwestie meer van stil te zitten. Er moet nu iets gebeuren of Rome is haar mooie bomen binnen enkele jaren allemaal kwijt, reageert Italia Nostra.

De stad Rome voerde eind vorig jaar wel reeds experimenten uit op 200 bomen in de omgeving van het Circus Maximus. De pijnbomen kregen verschillende behandelingen om na te gaan welke ingreep het meest effectief was.

Dat ging van het snoeien van geïnfecteerde takken tot het speciaal bemesten van de boomwortels. Het haalde allemaal niet veel uit, positieve resultaten waren er niet.

In de Giardino degli Aranci op de Aventijn werd een gans ander experiment uitgevoerd dat gefinancierd werd via een publiek-private samenwerking. De stad, de historische vereniging Amici dell’Aventino en de firma GEA Snc sloegen hiervoor de handen in elkaar.

Een aantal zieke bomen werden behandeld met de zogenaamde Nuovo Metodo Corradi (NMC). Die was al eerder met succes ingezet tegen parasieten en bleek ook effectief te werken tegen het exotische insect dat de pijnbomen verwoest.

De methode bestaat erin om enkele gaatjes te maken in de stam op ongeveer een meter van de grond. Dat gebeurt met een speciaal systeem dat tegelijk meerdere kleine openingen van enkele millimeters kan boren.

In deze gaten wordt een speciaal ontwikkeld product geïnjecteerd. De gaatjes in de stam worden nadien dichtgemaakt met een speciale plug van maïszetmeel, die voor de boom letterlijk fungeert als een pleister op de wonde. Na verloop van tijd herstelt de boom.

De reddingsoperatie met deze nieuwe en blijkbaar effectieve methode begint op 1 mei en zal vier maanden duren. Het beschikbare geld, in totaal dus 850.000 euro, zal echter niet volstaan om alle zieke bomen in Rome te behandelen.

Het grootste probleem is dat de behandeling behoorlijk duur is: ze kost ongeveer 300 euro per boom.

Goedkoper kan het ook, denken verschillende milieu- en buurtverenigingen. Er zijn verschillende particuliere operaties aan de gang met natuurlijke behandelingen tegen de parasiet. Het kan natuurlijk geen kwaad om het te proberen, maar vooralsnog is niet duidelijk of die biologische methodes ook echt helpen.

Zo is nu door zes buurtcomités een project gelanceerd dat Coccinella Libera Tutti werd gedoopt. De bedoeling is om de parasiet op een ecologische manier te bestrijden door lieveheersbeestjes (coccinelle) vrij te laten op de zieke bomen in de stad. Over hoe die diertjes dat precies doen bleef men tijdens de voorstelling van het project nogal vaag.

Er werden zopas alvast tweehonderd lieveheersbeestjes vrijgelaten in de tuinen van Villa Leopardi (zone Nomentano) en in Parco Mario Riva (Parioli). De stad verleende haar medewerking om de kleurige beestjes met behulp van een hoogtewerker op vijf zieke parasoldennen te plaatsen.

De lieveheersbeestjes werden geschonken door een sponsor, maar normaal moeten die worden gekocht bij een gespecialiseerd kweekbedrijf. Ze kosten tussen de 20 en 80 cent per stuk, afhankelijk bij wie je ze aanschaft.

De verenigingen die betrokken zijn bij het Coccinella Libera Tutti-project hebben recent een onlinecampagne gelanceerd om geld in te zamelen voor de aankoop van nog veel meer lieveheersbeestjes.

Dat gebeurt met de slogan: 1 euro = 1 caffè = 5 coccinelle. Meer informatie over de inzamelingsactie vind je hier.