De langdurige restauratiewerken in het museumpark Villa Torlonia zijn bijna voltooid. Inwoners en toeristen zullen binnenkort eindelijk ook het zogenaamde Moresca-gedeelte, met de fraaie gerestaureerde serre en de Moorse toren kunnen bezoeken, samen met de vlakbij gelegen kunstmatige grot die Alessandro Torlonia hier in de eerste helft van de negentiende eeuw liet bouwen. Eind november moet alles klaar zijn om de eerste bezoekers te ontvangen.
De Serra Moresca-structuur werd weer net zo ingericht als prins Torlonia die destijds voor ogen had. De ingrijpende restauratie werd gebaseerd op het originele ontwerp. Zelfs de oorspronkelijke planten en boomsoorten keren terug.
Het wordt een ruimte voor educatie in verband met natuur en groen maar die ook zal worden gebruikt voor de organisatie van evenementen zoals tentoonstellingen, recepties of concerten.
Met het openstellen van de indrukwekkende Serra Moresca is bijna een einde gekomen aan de langdurige restauratie van Villa Torlonia en de aanpalende gebouwen en het omringende park.
De stad kocht het hele domein in 1977 maar het zou duren tot de jaren ’90 van de vorige eeuw vooraleer een omvangrijk restauratieprogramma werd gestart.
De voorbije jaren volgden heel wat grootschalige werken elkaar op, al verliepen niet alle projecten altijd even snel dan gepland.
Achtereenvolgens gebeurden er restauraties aan het Casina delle Civette, het Casino dei Principi, het zuidelijke deel van het park, de Villino Rosso, de Limonaia, de Villino Medievale, het Casino Nobile, de Scuderie Vecchie, het noordelijke gedeelte van het park, het theater, de Torre Moresca en nu dus ook de befaamde Serra waar de werkzaamheden binnen een drietal maanden afgerond zullen zijn.
De restauratie van het Moresca-gedeelte bleek uiteindelijk nog één van de moeilijkste projecten te zijn van het hele Villa Torlonia-restauratieprogramma.
Tussen 2007 en 2013 werd een eerste en belangrijke herstellingsfase uitgevoerd. Het complex verkeerde toen in zeer slechte staat, zodanig zelfs dat een tijdlang werd getwijfeld of het wel mogelijk was om het gebouw te redden.
De daken van de serre waren volledig ingestort, een groot deel van het fraaie polychrome glas was verdwenen en alle meubels bleken spoorloos. Een gespecialiseerd bedrijf begon na een nieuwe aanbesteding uiteindelijk toch aan het restauratietraject.
De opdracht was het zo getrouw mogelijk herstellen van de oorspronkelijke structuur, het uitvoeren van eventuele herbouwingen op basis van documenten en plannen uit de beginperiode en gebaseerd op analyses van de restanten van het gebouw.
De documentatie die werd gebruikt om het uiterlijk van de ruimtes te reconstrueren omvatte historische foto’s en iconografieën, evenals de getuigenis van Giovan Battista Cecchetelli, die meer vertelt over hoe de omgeving van de serre er destijds uitzag, met beplantingen van onder meer palmen, agaves en aloë.
Precies dezelfde soorten als toen worden vandaag opnieuw aangeplant, zij het met één verschil. Terwijl ze in de negentiende eeuw in de vaste grond rond de serre werden geplaatst, zullen ze nu worden geplant in grote bassins van cortenstaal, voorzien van wielen, zodat de planten bij tentoonstellingen, conferenties of andere evenementen kunnen worden verplaatst.
De restauratie van de serre omvatte zowel het structurele als het decoratieve deel, waardoor het hele complex nu zijn oorspronkelijke pracht terugkrijgt. De kostprijs voor het opknappen van alleen dit deel van het Villa Torlonia-domein bedroeg bijna 5 miljoen euro.
De ingrepen die nu nog aan de gang zijn of die zeer binnenkort gaan gebeuren, hebben vooral betrekking op de inrichting van de ruimte zodat die in gebruik kan worden genomen als vast onderdeel van de Musei di Villa Torlonia.
Het huidige afwerkingsproject voorziet ook in de restauratie van de fontein in de interne ruimte van de serre en de plaatsing van de technische apparatuur die nodig is om het publiek te ontvangen.
De ontvangstruimte voor het publiek zal worden ingericht met speciaal ontworpen meubilair dat vervaardigd is uit gietijzer zodat het overeenstemt met de stijl en structuur van het gebouw.
Bijzondere aandacht werd besteed aan de verlichting van de ruimte, al wordt het moeilijk om de natuurlijke lichtinval van overdag ook ’s avonds en ’s nachts te evenaren.
Architect Maria Cristina Tullio begeleidt deze laatste fase die volgende maandag 6 september begint, 66 dagen zal duren en nog eens 290.000 euro van het budget zal opslorpen. De opening voor het publiek is gepland in de week tussen 19 en 26 november 2021.
Het Moorse complex, een meesterwerk van eclecticisme, met de aangrenzende kunstmatige grot, waarvan slechts enkele grote rotsuitlopers en sporen van een riviertje dat zich binnenin bevond, overblijven, maar die een goed idee geven van hoe groots en spectaculair het was, werd omstreeks 1839 ontworpen door de Venetiaanse architect Giuseppe Jappelli (1783-1852) en gebouwd tussen 1835 en 1845.
Dat gebeurde in opdracht van prins Alessandro Torlonia die een gedeelte van zijn domein aan de Via Nomentana wilde inrichten als een soort negentiende-eeuws speel- en pretparkje, typisch voor de rijke families uit die tijd, die elkaar voortdurend probeerden te overbluffen met de meest uiteenlopende en aparte zaken op het vlak van kunst en architectuur.
Giuseppe Jappelli was een visionaire architect die zich liet inspireren door de Moorse kastelen in Spanje, een land waar hij echter nooit was geweest. De gebouwen in dat land kende hij alleen maar van een oud prentenboek over Arabische bouwstijlen in Spanje.
Aanvankelijk wilde Jappelli een soort Indische pagode bouwen. Een schets van dat ontwerp is bewaard gebleven en bevindt zich in de bibliotheek van Padua. In Rome ontwierp hij het complex op aandringen van prins Torlonia dus uiteindelijk toch in Moorse stijl, waarbij hij zich liet inspireren door het Alhambra in Granada.
De bouw was een delicate operatie, vooral door de talrijke details die de architect wilde integreren. Zo werden de monumentale Moorse ramen gemaakt door een Romeinse vakman die zich baseerde op de oorspronkelijke ontwerpen in Spanje en daarvoor zelfs speciaal met de hand geblazen glas liet importeren uit Duitsland.
De serre zelf is een prachtig tuinpaviljoen met een pepperino structuur en waar veelvuldig gebruik is gemaakt van ijzer, gietijzer en de voormelde prachtige polychrome ramen. Ook het dak en de dakspanten werden voor de restauratie opnieuw ontworpen, maar zijn eveneens gebaseerd op het originele model.
Jappelli was zich destijds goed bewust van het innovatieve gebruik van gietijzer, waarmee hij al had geëxperimenteerd in de Villa Treves in Padua.
De architect was iemand die de komst van nieuwe technologieën nauwlettend in de gaten hield, dat blijkt wel uit verschillende van zijn studies en projecten voor gebouwen die als serres worden gebruikt en voor het toen vernieuwende gebruik van gietijzeren structuren.
De serre was bedoeld om exotische en zeldzame planten in onder te brengen, maar ook om er spectaculaire evenementen te houden, zoals onder meer blijkt uit de aanwezigheid van een half verborgen compartiment in de grote zaal, bedoeld om er een orkest te laten plaatsnemen.
Het interieur van de Serra puilt uit van de rariteiten, waaronder een valse bakstenen muur, gordijnen die een trompe l’oeil blijken te zijn en een mysterieuze fonteinnimf die de bezoekers lijkt uit te dagen.
De Moorse Toren was daarentegen gereserveerd voor meer intieme en exclusieve privébijeenkomsten met slechts enkele deelnemers die werden uitgenodigd door de prins.
Op de bovenste verdieping bevindt zich een weelderige eetzaal, gekenmerkt door grote ramen met gietijzeren kozijnen en gekleurd glas en wanden die rijkelijk versierd zijn met polychroom stucwerk.
De toren zelf kan meteen dienen als decor voor een goochelshow. Langs de wenteltrap, bekleed met de originele decoratie met witte stippen op een beige achtergrond, zie je eerst het ingenieuze mechanisme dat werd ontworpen om via een soort liftsysteem rijke buffetten met voedsel vanuit de keuken tot bij de gasten op het prachtige Moorse dakterras te brengen.
Deze diners op het Moorse terras in Villa Torlonia, waarbij het mechanisme een overvloedig gedekte tafel uit de vloer omhoog kon laten komen om de gasten van de prins te verrassen en te imponeren, waren destijds veelbesproken bij de Romeinse elite.
De toren bestaat uit drie kamers op evenveel niveaus: een kleine kamer op de eerste verdieping, een tweede die dienst deed als keuken en een kleine zaal op de derde.
Buiten is er een ijzeren ladder die naar een terras leidt. De buitenzijde van de toren was beschilderd om op die manier stenen en metselwerk na te bootsen. Aan de binnenzijde waren de muren geel geverfd.
De ronde of hoefijzervormige ramen hebben gietijzeren frames met Moorse motieven waarin gekleurd glas was ingewerkt. De eetkamer heeft een zeshoekige vorm, eveneens met Moorse decoraties.
Het stucwerk van de kamer is uitgevoerd in zilver met een blauwe achtergrond. De ramen waren bekleed met kolommen en kobaltblauw met zilverkleurige arabesken. Gebrandschilderd glas versierde de kamer.
Aan elke vensterbank van de kamer bevonden zich kleine aquaria met vissen. Zowel de vloer als het plafond waren verfraaid met fresco’s. Achter de muren waren er zitplaatsen, bekleed met dure stoffen.
Tussen de toren en de serre had Jappelli in 1840 ook een kunstmatige grot gebouwd, ondersteund door structuren in hout en stucwerk, die vandaag niet meer bestaan, met vijvertjes en hangende houten paden (die eveneens slechts gedeeltelijk bewaard zijn gebleven).
In de grot bevinden zich namaak stalactieten en stalagmieten, bedekt met mossen en andere planten. De kleine meertjes, riviertjes en houten hangbruggen werden zo goed mogelijk in ere hersteld.
Ook deze plek, de Nymphae Loci, was bedoeld om de gasten van de prins te verbazen. De toegang tot de grot, dicht bij de serre is nauwelijks zichtbaar waardoor de prins er telkens opnieuw in slaagde om zijn gasten plots in een andere wereld onder te dompelen.
Een deel van deze grot werd jammer genoeg in het begin van de vorige eeuw gesloopt en is onherroepelijk verloren. Tussen 1905 en 1908 werden werken uitgevoerd aan zowel de serre als de toren. Daarbij verdwenen onder meer ook de twee marmeren leeuwen aan de ingang van het gebouw en diverse schilderingen.
Een ander opmerkelijk bouwwerk in het park is de zogenaamde Tempel van Saturnus, bestaande uit de pronaos en vier Dorische granieten zuilen. De vegetatie verbergt het onvoltooide achterste gedeelte.
Ook deze tempel werd gebouwd in opdracht van Alessandro Torlonia, in navolging van de tempels uit de oudheid. Het is een realisatie uit 1836 van Giovan Battista Caretti die zich liet inspireren door de Tempel van Aesculapius die Antonio en Mario Asprucci tussen 1785 en 1792 aan het meertje in Villa Borghese hadden gebouwd.
Het fronton heeft een decoratie in terracotta die werd vervaardigd door Rinaldo Rinaldi, een leerling van Antonio Canova. Het thema is ‘De allegorie van het menselijke leven en de tijd die zegeviert over vreugde, kunst en cultuur’.
Het personage in het midden van de voorstelling is de God van de Tijd, Saturnus, die de zeis tussen een slang en een leeuw vasthoudt. Ernaast bevinden zich figuren die de vier jaargetijden voorstellen.
Aan de zijkanten van het gebouw bevinden zich afgietsels van enkele hoogreliëfs waarvan de originelen worden bewaard in het Palazzo dei Conservatori van de Capitolijnse Musea.
Boven het portaal zien we een reliëf in terracotta uit het einde van de achttiende eeuw met als onderwerp Bacchus met een wijnstok; aan de zijkanten zie je twee gepleisterde theatrale maskers. De bustes die het timpaan bekroonden zijn verloren gegaan.
In oude gravures zien we voor de tempel ronde tafels staan, misschien werden die ooit gebruikt voor bijeenkomsten in openlucht of picknicks. Vandaag zijn ze in ieder geval verdwenen. Deze Saturnustempel in Villa Torlonia heeft nog een restauratiebeurt nodig.
www.museivillatorlonia.it
Een kort filmpje over Villa Torlonia
Meer informatie en reservaties
