De ontdekking van Rome

Rome is eeuwen oud en tegelijk eeuwig jong. Elk jaar wordt de stad overspoeld door massa’s laatstejaarsscholieren die er de wortels van onze beschaving komen bewonderen en bestuderen. Ondertussen blijft het bezoekers regenen. Het boekje ‘De ontdekking van Rome’ bevat de tekst van een lezing die auteur Maarten Asscher op 14 april jl. gaf in het kader van de Week van de Klassieken. De lezing was een initiatief van het Nederlands Klassiek Verbond, het Rijksmuseum van Oudheden en Uitgeverij Athenaeum.

De auteur, een volbloed classicus, bespreekt de getuigenissen en de gevoelens van beroemde Romereizigers uit het verleden: Montaigne (1580-1581), Goethe (1787), Freud (1901), vermengd met die van hemzelf. Hij vertelt ook hoe de reis verliep, wat ze in Rome deden (Goethe voltooide er twee toneelstukken), waar ze verbleven, hoeveel ze betaalden voor hun verblijf, welke rol hun kennis van het Latijn speelde, wat de stad voor hen betekende.

Voor Freud was dat een psychische confrontatie en een afdaling in de archeologie van zijn bewustzijn, voor Goethe betekende het de ontdekking van zijn fysieke levensdrift als bron voor schrijven, voor Montaigne was het gewoon de bevestiging van zijn houding als nieuwsgierige observator van de mens, de taal en de schoonheid. En voor Asscher: “Eerst Rome zien en dan leven”, het omgekeerde dus van “Vedere Napoli e poi muori”.

Maarten Asscher (1957) is schrijver, jurist, ex-uitgever en boekhandelaar. Hij publiceerde eerder reeds een roman, verhalen, gedichten en essays. De zwart-wit foto’s achteraan in ‘De ontdekking van Rome’ zijn van matige kwaliteit, de literatuurlijst straalt klasse uit.

De ontdekking van Rome
Auteur: Maarten Asscher
Taal: Nederlands
Afmetingen: 7 x 210 x 120 mm
Gewicht: 62 g
Aantal pagina’s: 48
Eerste druk: april 2018
Uitgeverij: Athaeneum-Polak & Van Gennep
ISBN10 902 5308 570
ISBN 978 90 253 0857 5
Prijs: 4,99 euro

Met dank aan Jef Abbeel voor deze bijdrage.

Tentoonstelling ‘Sicilia, il Grand Tour’ tot 22 juli in Palazzo Cipolla

In Palazzo Cipolla in Rome is de tentoonstelling ‘Sicilia, il Grand Tour’ aan de gang, een verzameling van 316 aquarellen van de Franse kunstenaar Fabrice Moireau, vergezeld van bijschriften en verhalen van Lorenzo Matassa. Het gelijknamige boek werd uitgegeven door Les Editions du Pacifique voor de Fondazione Tommaso Dragotto.

De tentoonstelling en het boek brengen op een moderne wijze het fenomeen in beeld van de vele buitenlandse reizigers die in de achttiende en de vroege negentiende eeuw vooral vanuit Engeland, Duitsland en Frankrijk een maandenlange tocht maakten door Italië. Hun Grand Tour bracht hen in contact met de oudheid en de kunstzinnige reizigers legden hun ervaringen vaak vast in tekeningen, teksten, schilderijen, aquarellen, enz.

Zonder de reisjournaals van Grand Tour-reizigers zou Sicilië evenmin tot de populairste bestemmingen voor toeristen van vandaag behoren. Zij lieten bij hun terugkeer de thuisblijvers kennismaken met de Siciliaanse steden, de fraaie landschappen, de contrasten tussen de zee en de bergen en de indrukwekkende restanten van de oudheid die toen op vele plaatsen nog te zien waren. Vele Italië-reizigers uit die tijd werden later beroemd.

Na bijna twee en een halve eeuw sinds die tijd fascineert de Grand Tour nog steeds en proberen ook hedendaagse kunstenaars zoals Fabrice Moireau daarop in te spelen. Deze Franse kunstenaar raakte vooral bekend van zijn schets- en tekenboeken die (tegenwoordig vooral Italiaanse) steden op een speelse en toch nostalgische manier in beeld brengt. De tentoonstelling in Palazzo Cipolla toont zijn visie op de Grand Tour zoals die zich afspeelde in Sicilië.

Reizigers die destijds de oversteek maakten naar Sicilie moesten duizend moeilijkheden overwinnen (al waren de welgestelde reizigers meestal wel iets beter uitgerust om de gevaren en ongemakken te trotseren) om dan te worden geconfronteerd met woeste landschappen en natuur, maar ook met pure schoonheid in kleine dorpjes en natuurlijk met de fantastische monumenten uit de oudheid. Vele kunstenaars beleefden in Rome hun ultieme Italië-ervaring, maar de doorsteek naar Sicilië maakte hun reis helemaal af.

Sicilia, il Grand Tour
Tot 22 juli 2018
Palazzo Cipolla Fondazione Roma Museo
Via del Corso 320, Rome

Een wandeling langs de fraaie Romeinse aquaducten in Rome

Voor Nederbelgen staat het begrip ‘Romeinse lente’ op ongeveer dezelfde hoogte dan zomerweer maar in de eeuwige stad zorgt de lente en zeker de nakende zomer (de temperaturen schommelen nu al tussen de 27 en 30° C) vooral voor vele mooie bloemen en  planten in één van de prachtige parken waarover Rome beschikt.

Rome beschikt over heel wat prachtige parken, maar één van de mooiste is toch wel het Parco degli Acquedotti, het Park van de Aquaducten. De maanden mei en juni vormen een mooie periode om er te wandelen omdat het dan meestal nog niet té warm is en vooral omdat de vele bloemen in de weilanden rond de aquaducten ronduit schitterende beelden opleveren. De resten van de aquaducten uit de oudheid behoren tot het meest indrukwekkende archeologische erfgoed dat in Rome te bewonderen is.

Het Parco degli Acquedotti is een onderdeel van het Parco Regionale dell’Appia Antica. De Via Appia Antica loopt ruwweg langs en doorheen dit park. Het Park van de Aquaducten is ongeveer 15 ha groot en is vernoemd naar de overblijfselen van zeven enorme aquaducten uit de oudheid die deze omgeving doorkruisen. Goede wandelschoenen en een beetje wandelervaring zijn zeker nodig als je het park wat grondiger wil verkennen, al kunnen liefhebbers dat ook met de fiets doen.

De enorme site is vlot bereikbaar met de metro (lijn A, richting Anagnina), met als uitstaphaltes Lucio Sestio, Giulio Agricola of Subaugusta, afhankelijk waar je wil beginnen aan je tocht. De metrohaltes Ponte Furba en Numidio Quadrato op dezelfde lijn brengen je bovendien vlakbij het Parco di Torre Fiscale, waar eveneens nog enkele fraaie restanten van de beroemde Romeinse aquaducten te zien zijn. In deze omgeving kan je rustig een paar dagen ronddwalen.

We bevinden ons hier op amper 10 tot 13 km van het centrum van Rome maar toch denk je heel vaak op het echte platteland te zijn. En eigenlijk is dat zo. Op sommige plaatsen wordt nog volop aan landbouw gedaan en grazen zelfs schapen. Het is een bijzonder rustige omgeving, ook al omdat er relatief weinig Romeinen komen.

Buurtbewoners komen in de rand van het grote park weleens verpozen of joggen, maar toeristen kom je hier eerder uitzonderlijk tegen. Niet verwonderlijk als je weet dat heel wat Romebezoekers tijdens hun doorgaans drie tot vijf dagen durende citytrip meestal zelfs niet in de buurt van de Via Appia Antica geraken. De vele bezienswaardigheden in het historische centrum volstaan meestal ruimschoots om alle culturele honger te stillen.

In het voorjaar is het wel altijd wat drukker in het park, maar toeristen kom je hier niet zo vaak tegen. Het is inderdaad een beetje vreemd dat niet meer volk afzakt naar deze prachtige omgeving, waar totale rust en indrukwekkend erfgoed samenkomen. Bovendien worden in het park jaarlijks meer dan honderd evenementen georganiseerd, gaande van gratis educatieve activiteiten inzake natuurbehoud voor scholen maar ook concerten, workshops, theatervoorstellingen en bezoeken aan archeologische sites. Het programma vind je op de website van het park of bij een infopunt (Punto Informativo).

Als je daar in de buurt bent, koop dan eventueel ook een Carta Amici del Parco, waarmee je onder meer meteen korting krijgt bij het huren van een fiets, een lagere toegangsprijs betaalt voor rondleidingen en minder betaalt bij de aankoop van bepaalde gidsen, boeken, drankjes en zomerse activiteiten in het park. Overigens, we hadden het nog niet verteld: de toegang tot het park is volledig gratis. Je kan de site langs vele toegangspunten bereiken en niemand zal je een ticketje vragen!

Als je op een heldere dag op de juiste plaats staat kan je vanuit het park zelfs de Sint-Pietersbasiliek zien. Die lijkt dan behoorlijk dichtbij maar dat is puur gezichtsbedrog. De afstand vanuit het park tot Vaticaanstad bedraagt niet minder dan bijna 12 km in vogelvlucht. Je moet wel het uitzicht zoeken vanwaar je alle obstakels en heuvels vermijdt die in de weg van de San Pietro-koepel liggen. Een avontuur op zich.

Download hier een informatiefoldertje over het Parco degli Acquedotti (Engelstalig, PDF-formaat)

www.parcoappiaantica.it

Tumuli in Tienen weldra toegankelijk als park

Rond de beschermde Galllo-Romeinse tumuli in Grimde bij Tienen (België) is een open park met wandelpaden en uitkijkterrassen in de maak. Het vrije zicht van op de Sint-Truidensesteenweg is hersteld. Dat schrijft de krant Het Nieuwsblad. De drie tumuli van Grimde zijn het grafmonument van Marcus Probius Burrus, een vooraanstaande inwoner van de Romeinse stad Tienen. Ze werden in de tweede eeuw aangelegd langs de Romeinse hoofdweg Keulen-Boulogne.

Voor de herinrichting zijn de aanpalende voetbalterreinen aangekocht en een benzinestation aan de steenweg is opgedoekt. De begroeiing op de tommen is verwijderd.  Daardoor ontstond een park met wandelpaden, fietssenstalling en uitkijkterrassen. De hoofdingang aan de Sint-Truidensesteenweg is vrijwel voltooid. De parking langs de Tricotstraat wordt heraangelegd in de laatste fase.

De stad Tienen investeert 556.000 euro in dit project dat van de drie tumuli een toeristische trekpleister moet maken. Het bedrag van 36.000 euro dat de stad in de wacht sleepte met de Monumentenstrijd, werd hieraan besteed. Het heeft alleen lang geduurd: de wedstrijd vond plaats in 2007 en het duurde een hele tijd vooraleer het geld beschikbaar was. Maar nu is het interessantste monument uit de oudheid in de regio dus in ere hersteld.

Auteur ‘Proeftuin Italië’ geeft op 19 juni lezing voor S.P.Q.R.

Iedereen kent Italië als een prachtig land, rijk aan cultuur, esthetiek en heerlijk eten. Maar op politiek vlak wordt het mooie Italië echter vaak gezien als een land dat achterloopt en permanent in crisis verkeert. Vele mensen denken dat het uitsluitend wordt geleid door schimmige en corrupte politici. Het boek Proeftuin Italië. Hoe het mooiste land van Europa de moderne politiek uitvond draait het hardnekkige beeld van Italië als politieke achterblijver helemaal om en laat zien waarom Italië juist de trendsetter van de moderne politiek is.

Dat is tenminste het standpunt van auteur Pepijn Corduwener die in dit boek samen met Arthur Weststeijn de meeslepende geschiedenis van Italië neerschrijft. Corduwener  komt voor S.P.Q.R. op dinsdag 19 juni om 20 uur in Leuven vertellen hoe het mooiste land van Europa uitgroeide tot proeftuin van de moderne wereld. De auteur zal na afloop ook zijn boek signeren. Het boek is ter plaatse te koop. Er kunnen vragen worden gesteld over de politieke ontwikkelingen in Italië.

Pepijn Corduwener en Arthur Weststeijn nemen in hun boek een opvallende stelling in: de politieke vernieuwing in Europa wordt niet bepaald in Brussel of door belangrijke spelers zoals Duitsland of Frankrijk, maar wordt al vele jaren uitgebroed in Italië. Hun stelling is dat Italië op politiek vlak helemaal niet achterop loopt, maar juist een voorloper is. Wie het boek Proeftuin Italië. Hoe het mooiste land van Europa de moderne politiek uitvond, gelezen heeft, zal het moeilijk hebben om de auteurs ongelijk te geven: de politieke wegen van Europa werden na Garibaldi inderdaad in Rome bepaald. Weliswaar liepen die experimenten meestal niet goed af, maar ze waren wel altijd trendsettend.

Het uiterst leesbare boek biedt daardoor een gans nieuwe visie op de Italiaanse politiek. Sinds de eenwording in 1861 heeft het land namelijk voortdurend gefungeerd als een laboratorium of proeftuin, waarin politieke experimenten werden uitgevoerd om de kloof tussen de burger en de politiek te overbruggen. Die Italiaanse experimenten zijn vervolgens altijd elders in Europa nagevolgd.

De Italiaanse eenmaking, de Risorgimento, legde al vroeg de grenzen en gebreken bloot van de liberale natiestaten. Na de Eerste Wereldoorlog ontstond in Italië het fascisme, dat later oversloeg naar Duitsland en Spanje. Mussolini introduceerde het fascisme lang voordat Hitler er een kopie van maakte en in Duitsland de macht greep. Na de Tweede Wereldoorlog was het de Italiaanse democratie die de grote volkspartijen lanceerde. Aan de linkerzijde was de communistische partij tot diep in de jaren ‘70 de belangrijkste oppositiekracht.

Vervolgens hebben de Italiaanse christendemocraten verschillende decennia de Italiaanse politiek gedomineerd tot de schandalen die werden blootgelegd door de operatie ‘Mani Pulite’ (Schone Handen) van openbaar aanklager Antonio Di Pietro hen deed imploderen. Mani Pulite zorgde ervoor dat een aantal partijen, waaronder de Democrazia Cristiana en de Socialistische Partij van Italië, werden opgeheven en dat het politieke landschap van Italië drastisch veranderde.

Zo kon de populistische Silvio Berlusconi zichzelf op die restanten met een nieuwe centrumrechtse partij lanceren. Berlusconi wees de populisten in Europa en Amerika al in de jaren ’90 van de vorige eeuw de weg die Donald Trump nu bewandelt. Terwijl Trump met zijn daden en uitspraken de wereld regelmatig verbijsterd doet opkijken, heeft Italië die fase alweer een hele tijd achter de rug. Al lang voor Trump kregen de Italianen te maken met de fratsen van Berlusconi. Ook toen lag Italië op politiek vlak voor op de politieke trends en ontwikkelingen in Europa.

Vandaag gebeurt opnieuw hetzelfde, al is dat andermaal niet zo geruststellend. Italië is op politiek vlak flink verscheurd. Kiezers keren zich af van de traditionele modellen die een halve eeuw hebben gewerkt, maar die nu overal op de terugweg zijn. In het zuiden, de Mezzogiorno, is de Vijfsterrenbeweging bijzonder populair. In het noorden is dat de Lega, ook zonder Nord in de naam. In het midden blijven nog enkele rode bastions over. De breuklijnen zijn dus ook nog eens geografisch. Tijdens de jongste verkiezingen op 4 maart hield de Italiaanse kiezer grote kuis in de oude traditionele centrumpartijen, of tenminste van wat nog overbleef van een politiek systeem dat twintig jaar geleden al grondig door elkaar werd geschud. Toen haalden twee volkspartijen nog bijna driekwart van de kiezers. Vandaag is dat nog maar de helft. Ook Silvio Berlusconi werd tijdens de jongste verkiezingen afgestraft.

Zopas slaagden de vanuit het internet ontstane MoVimento 5 Stelle (M5S) of Vijfsterrenbeweging er immers in om samen met het rechtse Lega een nieuwe regering te vormen in Italië. Maar hun politieke DNA past eigenlijk niet. Italië fungeert andermaal als laboratorium om deze nieuwe politieke formule uit te proberen. Het is er eentje waarbij de klassieke volkspartijen verdrongen zijn en hooguit op een tweederangsrol kunnen rekenen. Deze onwaarschijnlijke coalitie heeft schijnbaar lak aan de meeste gevestigde waarden en is in Europa ongezien.

In Europese kringen wordt de M5S snel weggezet bij de populisten en eurosceptici. Maar de partij is essentieel gericht op Italië, de vermolmde politieke structuren en de corruptie. Ze werd opgericht door de voormalige en niet bijster goede komiek Beppe Grillo, die inmiddels enige afstand heeft genomen van zijn creatie. De partij is opgebouwd buiten de traditionele politieke circuits en buiten de traditionele media. Ze is een product van de 21ste eeuw en drijft grotendeels op het internet en de sociale media. Het lijkt alweer te bruisen in de proeftuin. Is de Vijfsterrenbeweging een voorafspiegeling van wat de rest van Europa nog te wachten staat? De resultaten uit de proeftuin Italië zullen het leren.

Historicus Pepijn Corduwener (1986) is gespecialiseerd in de geschiedenis van democratie in naoorlogs Europa. Hij is als universitair docent verbonden aan de Universiteit Utrecht en publiceerde eerder The Problem of Democracy in Postwar Europe. Historicus Arthur Weststeijn (1980) was jarenlang verbonden aan het Koninklijk Nederlands Instituut Rome en doceert nu Italiaanse geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Hij publiceerde eerder De radicale Republiek en Nederlanders in Rome.

• Auteur Pepijn Corduwener geeft voor S.P.Q.R. een lezing over zijn boek en de Italiaanse politiek.
• Dinsdag 19 juni om 20 uur.
•  Lokaal A.1.3. (eerste verdieping) in cultureel centrum Romaanse Poort, Brusselsestraat 63, 3000 Leuven.
• De toegang is gratis, iedereen is welkom.
• Na de lezing is het boek te koop en zal de auteur het desgewenst signeren.

Filmvertoning The Gladiator in het Circus Maximus

In het Circus Maximus in Rome wordt op 8 en 9 juni (telkens om 21 uur) door een orkest en koor van tweehonderd mensen de epische soundtrack van de succesfilm Gladiator uitgevoerd. De muziek van de Oscarwinnende film van Ridley Scott met Russell Crowe in de hoofdrol wordt begeleid door de synchrone vertoning van de film op een 25 meter groot scherm. The Gladiator werd uitgebracht in het jaar 2000 en won vijf Oscars, waaronder deze van de beste film. De tickets zijn niet goedkoop en variëren, afhankelijk van de plaatsen, van 45 tot 250 euro.

Hans Zimmer, samen met Lisa Gerrard de componist van de muziek, was wel genomineerd voor een Oscar voor de beste filmmuziek, maar greep daar net naast. Ze kregen wel de Golden Globe Award voor de beste soundtrack van dat jaar. In het Circus Maximus in Rome wordt de muziek uitgevoerd door het Orchestra Italiana del Cinema onder leiding van Justin Freer, een Italiaans symfonisch ensemble dat zich uitsluitend wijdt aan de interpretatie van soundtracks en dat in de late jaren ’60 van de vorige eeuw werd opgericht door Ennio Morricone, Piero Piccioni, Armando Trovajoli en Luis Bacalov.

Het doel van deze orkestgroep is het wereldwijd bevorderen van filmmuziek en het bewaren van Italiaanse en internationale soundtracks als erfgoed. Ook Lisa Gerrard is erbij, de Australische zangeres die de soundtrack samen met Hans Zimmer realiseerde. Op 6 juni heeft hetzelfde evenement plaats voor een beperkt publiek in het Colosseum. De opbrengst van die opvoering gaat volledig naar het goede doel.

Tickets voor de opvoeringen van 8 en 9 juni in Circus Maximus

Hier kan je het promofilmpje voor het Gladiatorconcert downloaden (MP4)

Hier vind je de originele filmtrailer van Gladiator (MP4)

Romeinse verrassingen in ondergrond Heerlen

De bodem in het centrum van de Nederlandse gemeente Heerlen zit vol historische verrassingen. Dat schrijft het dagblad De Limburger. Deze maand kwamen bij het graven van proefsleuven verschillende waardevolle resten naar boven die wijzen op een rijk industrieel en ambachtelijk verleden dat teruggaat tot de Romeinse tijd. Onder het Raadhuisplein bevinden zich resten van een Romeinse muur en een fundering, die erop wijzen dat de bebouwing omvangrijker moet geweest zijn dan tot dusver werd gedacht.

Onderzoekers troffen ook resten aan van een middeleeuwse pottenbakkersoven en een nog oudere maalsteen. Die laatste vondst maakt duidelijk dat hier in de Romeinse tijd al veel bedrijvigheid was. Resten van luxe aardewerk wijzen daar eveneens op. Er werden ook dakpannen en natuurstenen bouwblokken ontdekt. Heerlen wil de artefacten in de toekomst zichtbaar maken in de omgeving van het nieuwe stadskantoor.