Aquaduct uit de derde eeuw v. Chr. ontdekt in Rome

De werkzaamheden aan de nieuwe metrolijn C in Rome zorgen weliswaar voor veel kritiek, nog meer vertraging en ze slorpen ook nog eens miljarden euro’s op. De archeologen hoor je echter niet klagen. Tijdens het graven van een luchtschacht aan Piazza Celimontana, aan de voorzijde van het militaire hospitaal, werd een aquaduct uit de derde eeuw v. Chr. blootgelegd. Nog dieper ontdekten archeologen een graf afkomstig tussen het einde van de tiende en het begin van de negende eeuw v. Chr.

De luchtschacht bevindt zich op de lijn die de verbinding maakt tussen de haltes San Giovanni in Laterano en Fori Imperiali / Colosseo. De ontdekking werd wereldkundig gemaakt door de verantwoordelijke archeologen Simona Morretta en Paola Palazzo. Het aquaduct werd in de late oudheid gebruikt als afvoerkanaal of riool. Archeologen hebben de structuur ontmanteld; het is de bedoeling deze binnenkort ergens tentoon te stellen.

Het aquaduct werd ontdekt op een diepte van 17,40 m. Het werd vervaardigd uit rechthoekige blokken tufsteen, die zeer regelmatig gerangschikt zijn in vijf rijen boven elkaar. Het eigenlijke waterkanaal aan de binnenzijde is zeer glad, het glijvlak wordt gevormd door een dikke laag aardewerk die nog in perfecte staat verkeert. Het kanaal heeft een lichte helling van oost naar west, waardoor het watertransport met een behoorlijke snelheid kon gebeuren.

Het water kwam vervolgens terecht in een loden buis die tot de eindbestemming voerde, vermoedelijk één of meer opslagtanks. De gebruikte techniek verschilt eigenlijk niet zoveel van het waterleidingsysteem zoals we dat vandaag kennen. De noord-oostelijke zijde van het aquaduct is in latere eeuwen gebruikt als fundament voor een nieuwe structuur.

Archeologen situeren de bouw van het aquaduct zoals gezegd in de periode kort vóór het midden van de derde eeuw v. Chr. Uit die tijd is slechts één aquaduct bekend, de Aqua Anio Vetus, dat gebouwd werd tussen 272 en 269 v. Chr. in opdracht van censor Manius Curius Dentatus. Het project werd betaald met de buit van de overwinning op koning Pyrrhus van Epirus in 275 v. Chr. De Anio Vetus was na de Aqua Appia het tweede aquaduct van Rome en werd gevoed door de Aniene, een zijrivier van de Tiber. Het aquaduct liep grotendeels ondergronds. De oorspronkelijke lengte bedroeg 63,70 km.

Het nu opgegraven aquaduct heeft meer dan waarschijnlijk niets te maken met de Anio Vetus, waarvan het eindpunt zich in de omgeving van de Esquilijn situeerde. De Aqua Appia, zoals gezegd het oudste aquaduct van Rome (gebouwd in 312 v. Chr. in opdracht van censor Appius Claudius Caecus die datzelfde jaar ook opdracht gaf voor de bouw van de Via Appia) liep echter wel door de Celio en wel tot een opmerkelijke diepte.

Als de recente ontdekking deel uitmaakt van de Aqua Appia, heeft de bouw hiervan zeker enkele decennia langer geduurd dan tot dusver werd aangenomen. De bron van de Aqua Appia bevond zich ten ten oosten van Rome, tussen de achtste en negende mijlpaal aan de Via Praenestina nabij Albano. Vanaf hier liep het aquaduct over een afstand van ongeveer 16,5 km vrijwel geheel ondergronds en kwam bij Spes Vetus, een heiligdom op de Esquilijn in de buurt van de latere Porta Praenestina (de huidige Porta Maggiore), de stad binnen.

Hier kwam het aquaduct over een afstand van 100 m boven de grond om vervolgens op bogen en over de verdwenen Porta Capena (die bij de Celioheuvel was gebouwd) het dal tussen de Esquilijn en de Aventijn te overbruggen. Op de Aventijn ging het aquaduct weer ondergronds voort om te eindigen op het Forum Boarium (te situeren op de huidige Piazza Bocca della Verità) bij de verdwenen Porta Trigemina vlakbij het Forum Boarium, waar zich een reservoir bevond.

De Porta Capena was ingebouwd in het Aqua Marcia aquaduct. De huidige Piazza di Porta Capena bij Circus Maximus, waar de Viale Aventino, de Viale delle Terme di Caracallla en de Via di San Gregorio samenkomen, komt ongeveer overeen met de plaats waar de Porta Capena vroeger stond.

Het is de zoveelste belangrijke ontdekking sinds de start van de werken aan metrolijn C. Dat kan ook moeilijk anders: de nieuwe verbinding snijdt dwars door het hart van het historische Rome en dan moeten de zones in de buurt van het Colosseum, het Forum Romanum, Piazza Venezia, enz. nog aan de beurt komen.

Archeologen hebben nog steeds de handen vol met eerdere spectaculaire ontdekkingen zoals het enorme waterbassin in de buurt van de halte San Giovanni in Laterano en vooral de grote soldatenkazerne met bijhorende paardenstallingen uit de tijd van keizer Hadrianus die hier vlakbij werd blootgelegd. Deze ruïnes omvatten een oppervlakte van 1.753 m² en bestaan uit een gang van 100 m lengte en 39 kamers. In een aantal ruimtes zie je nog mozaïeken en fresco’s op de muren en vloeren. Vlakbij de ruïnes werd ook een massagraf met dertien skeletten ontdekt.

De archeologische vindplaats bevindt zich ongeveer 9 m onder de grond. Het stadsbestuur besliste eerder om de vondsten van deze ontdekking tentoon te stellen in het toekomstige metrostation Amba Aradam / Ipponio. Dat wordt (in theorie) in de periode 2020-2021 in gebruik genomen en is, komende van San Giovanni in Laterano, het laatste metrostation vóór de nieuwe en eveneens nog aan te leggen halte Fori Imperiali / Colosseo.