De Santa Francesca Romana al Palatino, destijds de Santa Maria N(u)ova genoemd, is gedurende enkele jaren moeilijk te bezoeken geweest, maar tegenwoordig gaat dat weer wat vlotter. De kerk is in principe elke dag open van 10 tot 12 uur en van 15 tot 17 uur. Hou er bij een bezoek echter rekening mee dat deze openingsuren soms kunnen afwijken. Tijdens de eucharistievieringen is de toegang verboden. Het officiële adres van deze kerk is Piazza di Santa Francesca Romana 4.
Oorspronkelijk stond op deze plaats een bidkapel uit de achtste eeuw die was toegewijd aan Petrus en Paulus. De kapel werd gebouwd in de ruïnes van de tempel van Venus en Roma, ooit de grootste tempel van Rome. Hierover kon je de voorbije dagen meer vernemen. Samen met deze kapel werd op het Forum Romanum, aan de voet van de Palatijn, nog een andere kerk opgericht, gewijd aan Maria.
Tijdens de negende eeuw verkeerden beide gebouwen in slechte staat. De Mariakerk werd zelfs bedreigd door de bovenliggende ruïnes op de Palatijn. Een keuze drong zich op. Men verkoos de kerk gewijd aan Petrus en Paulus te vernieuwen en uit te breiden en de Mariakerk onderaan de helling van de Palatijn te verlaten.
Zo ontstond de Santa Maria ‘Nova’, de vervallen en in onbruik geraakte kerk onder de Palatijn werd voortaan Santa Maria ‘Antiqua’ genoemd. Haar huidige naam kreeg de kerk pas in 1608 na de heiligverklaring van Francesca Buzzi dei Ponziani (1384-1440), op de heiligenkalender vermeld als Francesca Romana.
Francesca Buzzi werd in 1396, slechts twaalf jaar oud, tegen haar wil uitgehuwelijkt aan Lorenzo Ponziani. Met haar man leefde ze als een kloosterzuster in kuisheid en ze maakte van haar huis een toevluchtsoord voor armen, zieken en bejaarden. In 1421 stichtte ze bij de boog van Titus de Orde der Oblaten, een vrouwencongregatie voor ziekenverpleging.
Oblaten waren doorgaans kloosterlingen die op jeugdige leeftijd door hun ouders aan een klooster werden overgedragen. De leden legden geen gelofte af, maar wel een oblatie, een belofte van toewijding aan de overste en aan God. Tegenwoordig slaat de benaming oblaten op leken die zich met een kloosterorde associëren, met name de Benedictijnen.
Na de dood van haar echtgenoot in 1436 werd Francesca zelf lid van de congregatie. Tijdens die periode had ze verschillende visioenen. In het Tor de’ Specchi-klooster (voluit het Monastero delle Oblate di Santa Francesca Romana) in de Via del Teatro di Marcello 32 dat slechts één dag per jaar (op 9 maart) te bezoeken is en waar Francesca verbleef verscheen de duivel haar wel veertig keer, nu eens vermomd als engel, dan weer als monnik, en zelfs als Sant’ Onofrio die zijn kerk en klooster heeft op de helling van de Gianicolo.
Naar verluidt bracht de duivel als monster de toen veertigjarige vrouw in het gelaat en op haar lichaam vreselijke wonden toe. Ook wierp hij haar in gloeiende as en liet haar achter bij een rottend lijk. Toen de duivel er maar niet in slaagde haar ziel voor zich te winnen, greep hij haar bij de haren en steeg met haar op tot grote hoogte onder de bedreiging haar in de diepte te storten.
Maar ook dat baatte niet, waarop hij zich bij zijn nederlaag neerlegde en haar terug naar haar kloostercel bracht. In het klooster van Tor de’ Specchi wordt dit hele verhaal uitgebeeld door een reeks merkwaardige fresco’s van onder andere Benozzo Gozzuoli (1420-1497).
Francesca stierf op 9 maart 1440. Paus Pius XI (1922-1939) wees haar aan als schutspatrones van de automobilisten, wellicht in de overtuiging dat ook voor hen het langdurige gezelschap van hun engelbewaarder nuttig kan zijn.
Elk jaar vindt op haar feestdag 9 maart, op het plein bij het Colosseum onder luid getoeter een zegening van auto’s en andere voertuigen plaats. Santa Francesca is de beschermheilige van Rome, een patronaat dat ze moet delen met Sint-Pieter en de heiligen Paulus, Stefanus en Filippo Neri.
De bidkapel die was toegewijd aan Petrus en Paulus, het oratorium ‘Santi Petri e Pauli in via Sacra’, kwam er op initiatief van pausPaulus I (757-767) en werd ingebouwd in het westelijke deel van de Tempio di Venere e Roma. Paus Leo IV (847-855) liet het oratorium om de voormelde redenen ombouwen tot een kerk met de nieuwe naam ‘Santa Maria Nova’.
Op 23 februari 1130 werd Innocentius II, die in Trastevere geboren was, hier als paus geïnstalleerd. Belangrijk was het pontificaat van Alexander III (1159-1181) die de negende-eeuwse kerk vergrootte en een transept liet toevoegen. De apsis werd met mozaïeken versierd. Ook kreeg de kerk een prachtige campanile. Onder paus Honorius III (1216-1227) ging het gebouw deels in de vlammen op, maar dezelfde paus zorgde al snel voor de heropbouw.
In het begin van de vijftiende eeuw kende de Santa Maria Nova het hoogtepunt in haar bestaan toen niemand minder dan de kunstschilder Gentile da Fabriano (1370-1427) een aantal fresco’s aanbracht. Fabriano was één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de laatgotiek, de internationale gotiek. Hij werkte in Brescia, Firenze, Siena en Rome, waar hij in dienst was van Paus Martinus V. Naast Antonio di Puccio Pisano, beter bekend als Pisanello (1395–1455), was hij één van de belangrijkste meesters van de Italiaanse hoofse stijl.
Gentile da Fabriano was tevens de Italiaan die het dichtst bij de Vlaamse Primitieven stond. Hijj werd in deze kerk begraven, maar de juiste plaats is echter niet bekend en zijn graf werd tot op heden ook niet herontdekt. De fresco’s die hij hier schilderde kenden een enorm succes en werden door heel Rome bewonderd. Zelfs Michelangelo kwam ze regelmatig bestuderen.
Maar tijdens de zeventiende eeuw sloeg ook hier de barok toe en de fraaie fresco’s gingen onherroepelijk verloren. Een onvoorstelbaar verlies voor de kerk, maar ook voor Rome, want ook de fresco’s uit 1427 die Gentile da Fabriano in de Sint-Jan van Lateranen schilderde verdwenen om dezelfde reden.
De voorgevel van de Santa Francesca Romana dateert uit 1615 en is kenmerkend voor de Contrareformatie. Hij werd gebouwd door Carlo Lombardi (1554-1620) en het is voor zover ons bekend zijn enige werk in Rome. Het gebruik van vlakke pilasters van één enkele orde op een hoog onderstuk zorgt voor een prachtig effect. De twaalfde-eeuwse campanile of klokkentoren, versierd met majolicaschalen en porfierschijven, is één van de sierlijkste van Rome.
Het aangrenzende klooster wordt sinds 1352 bewoond wordt door de benedictijnen van Monte Oliveto. De paters staan geregeld voor hun deur te babbelen. Ze aanspreken kan problematisch zijn, want de meesten zijn stokdoof. Sommigen van hen zijn schijnbaar recht uit The Name of the Rose gestapt, de film van Jean-Jacques Annaud, die in 1986 het bioscooppubliek liet kennismaken met het beroemde gelijknamige boek van Umberto Eco.
In een gedeelte van het klooster bevindt zich het Antiquario del Foro Romano, een ouderwets museum dat slechts vanuit het Forum Romanum bereikbaar is, maar dat al vele jaren gesloten is. Sinds 2000 is het voor zover ons bekend niet meer geopend en het is zelfs onduidelijk of alle artefacten die destijds werden getoond zich nog op deze plaats bevinden of al lang werden overgebracht naar een ander museum of een opslagplaats.
Tijdens de middeleeuwen was de Santa Maria Nova een belangrijke etappeplaats tijdens de Assunta-processie. In het atrium stond dan een rustbank waarop de paus even kon bekomen, terwijl het beeld van de Salvator in dezelfde ruimte werd neergezet.
Dat de kerk en het klooster in de porticus van de oude tempel van Venus en Roma werden ingebouwd, moet ook Franz Liszt (1811-1886) gefascineerd hebben. De oude en nieuwe bestemming, de tempel en het klooster, waren voor de componist voldoende reden om er korte tijd zijn woonplaats van te maken nadat hij de lagere wijding onderging, twijfelend tussen de ‘amore sacro’ en de ‘amore profano’.
De Santa Maria Nuova was vermoedelijk al vanaf de zesde eeuw een titelkerk. Onder meer Pietro Barbo, de latere paus Paulus II, was houder van de titel, die in 1661 werd ingetrokken door paus Alexander VII. Paus Leo XIII herstelde de titel in 1887. Vandaag is de Santa Francesca Romana de titelkerk van kardinaal Angelo Sodano.
Santa Francesca Romana al Palatino
Piazza di Santa Francesca Romana 4, Rome
S.P.Q.R. - Romenieuws 